Nefs Nedir Riyazet Mücahede Şiirlerde Nefs

Nefs Nedir ( Riyazet Mücahede ) Şiirlerimizde Nefs

Osmanlıca yazılışı: nefs : نفس

Sözlüklerdeki anlamları:  “ruh, can, hayat, hayatın ilkesi, nefes, varlık, zat, insan, kişi, hevâ ve heves, kan, beden, bedenden kaynaklanan süflî arzular[1] Öz varlık. Bir şeyin zatı olan, kendisi. Ruh, hayat, asıl. İnsanı daima kötülüğe, hazır zevk ve isteklere sevk eden duygu.” Hakîkat, cevher, asıl, öz. İnsanda ve İcinde şer, kötülük kuvveti. Şerîate yâni dîne uymayan isteklerin kaynağı şekillerindedir.

Tüm bu soyut anlamları dahi nefsin anlaşılmasının ve izah edilmesinin zorluğunu göstermektedir. İslam inançlarına göre nefs, Allah’ın insanlara mahsus yarattığı üç unsurdan biridir. Bu üç unsurun diğerleri ise akıl ve kalp olmaktadır.

Nefsin insanda ortaya çıkan emarelerine “nefs-i emmâre de” denir. İslam inancına ve tasavvufa göre nefs, şeytanla birlik olan, insana en büyük rakip olarak gösterilen isteklerin de bütünü olmaktadır. Bu nedenle tasavvufçular dervişleri;  din âlimleri de müminleri nefsin isteklerinden kurtulmalarını öğretmeyi ana vazife bilmişlerdir.

Nefs, dünyevi arzulara meyaldır ve haram edilen her şeyi yapmaya heveslidir. Oysaki, sufiler için önemli olan yalan olarak gördükleri bu dünyanın dünveyi veya bedeni zevkleri değil, ilahi nura yakışan bir kişiliğe ve ruha sahip olmaktır. Bu noktadan hareketle, dünyevi ve bedeni zevkler ile dünya malına tamah nefsin emareleridir. Oysaki sofilerin nazarında bunların hepsi yalan, boş, oyalayıcı, mutlak varlık ile bütünleşmeye engel olacak şeylerdir.

Sufiler,  ruh ile nefs birbirlerinin zıddı gibi gözüken, özünde aynı olmakla beraber seçtiği yola göre nefs ve ruh adını alan bir olgudur. İnsanın özü bedeni ve dünyevi zevklere yönelirse nefs; geldiği nokta ile bütünleştirecek olumlu şeylere yönelirse ruh adını almaktadır.

Sofiler nefs le mücadeleyi iki ana eksende göstermişlerdir. Nefsin emareleri ile mücadele iki metotla gerçekleştirilir. Bunlardan ilki riyazet; ikincisi ise mücahededir.  “Riyazet, nefsin arzularını yapmamak demektir. Mücahede ise, nefsin istemediği şeyleri yapmaktır”. 

Nefsin terbiyesi tasavvufçuların ana hedefi olmuştur. İnsanın kendi içindeki en büyük cihadı nefsine karşı cihat açmak olarak görülmüş,  tasavvufçular insanı kâmil olmak yolundaki en büyük engeli nefs olarak görmüşlerdir. Bu nedenle sofiler, dervişlerine nefs ile mücadeleyi temel kaide olarak işaret etmişler, tüm öğretilerini ve kademelerini de nefsle mücadele gösterilen aşamalara göre oluşturmuşlardır.  Bu aşamalar yedi basamak gibi sıralanmıştır. Bu sırlamaya Efkâr-ı seb'a denilir.

1. Nefs-i emmâre (İnsanı kötülüğe sevk eden ama bir şeyi de sevebilme belirtisi gösteren nefis).

 2.Nefs-i levvâme ( kötülükten pişman hayra yönelmeyi hedefleyen nefis).

3. Nefs-imülhimme (Allah’ın iyilik ilhâm ettiği kendisini kötülüklerden arındıran nefis).

4. Nefs-i mutmainne ( Gönlü sevgiyle dolmuş, , kötülük yapamayacak hale gelmiş nefs)  

5. Nefs-i râzıyye (Allah'tan ne gelirse ona razı olmaya erişmiş olan nefis).

6. Nefs-i marzıyye(Allah'ın kendisinden razı olduğu nefis).

7. Nefsi kâmile -Nefs-i sâfiyye- Nefs-i zekiyye (Kötülüklerden tamamen arınmış ilahi nur ile birleşmiş, mürşit seviyesine , kemale erişmiş nefs).

Nefs-i külli, Allah irâdesi
Nefs-i cüz'î : insan nefsi.
Nefs-i nâtıka :  akıl


ŞİİRLERDE NEFS 

Buna gönül bağlayıp nefsine uyar isen
Ol nefsin alır seni doğru tamuya iletür  Eşrefoğlu Rumi

Nefsi zindan eylegil daim riyazethanede
Kim halas olup gidesin sen dahi ol hanade Eşrefoğlu Rumi

Ey nefs yeter sehv ü zelel
İnsâfa gel insâfa gel
Terk eyleyip tûl-i emel
İnsâfa gel insâfa gel     Aziz Mahmud Hüdayi

Nefs elinden aciz kaldım berbadım
Arşa çıkar aşk elinden feryadım
Dolandım derdime derman aradım
Bulmadım bulmadım bulmadım gitti  Deliktaşlı Ruhsati

Nefs ü şeytâna zebûn etme bizi
Kerem et hey ulu Mevlâ kerem et
Tâlib-i fânîye dûn etme bizi
Kerem et hey ulu Mevlâ kerem et     Aziz Mahmud Hüdayi

Nefs ü şeytâna uyarsan,
Nice olur hâlin ey gâfil?
Bir gün olur kim duyarsan
Nice olur hâlin ey gâfil?  Aziz Mahmud Hüdayi

Nefis nere dersen ora varırdım
Ama lakin havfi rahman olmasa
Bir lahza ayrılmaz nefsin yolundan
Eğer bir kişide iman olmasa       Deliktaşlı Ruhsati

Nefsim ile eğer cenge girersem
Kırar hücumunu post ederim ben
Bir mürşit bağından güller derersem
Yari yarenine dost ederim ben    Deryami - Âşık ,Şavşat -

KAYNAKÇA 

[1] SÜLEYMAN ULUDAĞ, https://islamansiklopedisi.org.tr/nefis#1