Nükte Nedir Örneklerle

Nükte Nedir

Osmanlıca yazılışı: Nükte :  نكته  :  Arapça yazılışı : نُكْتَه

Nükte kelimesi köken olarak Arapçadaki şaka, espri anlamında kelimeler türetilen nukta ͭ نكتة [nkt ] nakata نكت dürttü, sivri bir şeyle dokundu anlamlarına gelen bir kökten türemiştir. [1]

Nükte kelimesini Türkçede ilk kullanan kişi Şeyyad Hamza, ilk kullanılan eser ise Destan-ı Yusuf ‘tur. (1353) [2]

 Nükte kelimesinin sözlüklerdeki anlamları ise: “ Dikkat edilince anlaşılabilen ince mânâ. idraki ve anlaşılması nezâket ve zarifliğe dayanan nazik ifade. İbarenin asıl mânasından başka olan nazik ve lâtif mânâ. Dolayısıyla anlaşılan ince mânâ. İyi düşünülmüş, ince anlamlı zarif söz. Güzel mânâlı söz.Derin düşünerek ve zihni yorarak ilmî, edebî veya başka bir söz ve yazıdan çıkarılan ince mana. “[3] şekillerindedir.

Nükte sözcüğünün Batı dillerindeki karşılığı ise epigramdır.

Nüktedan kelimesi ise nükteli söz söylemekte mahir olan kişi anlamına gelir. Dolayısı ile nüktedan , edebi veya ilmi olarak söylediği sözlerinin içinde zarif, ince , güzel manalar da ima etmekte usta olan nükte sahibi, nükte ustası kişidir.

 Şu halde içerisinde hoşa giden ancak iyi düşünülünce içindeki esprisi idrak edilebilen, zarif imalar ve düşündürücü dokundurmalar taşıyan sözlere nükte denir. Bu tip sözler söylemekte ustalaşmış ediplere ise nüktedan denmektedir.

Nükteler, söz, yazı, tavır,  karikatür veya resimlerle ortaya konulabilir. Nüktenin esası, kırıcı olmadan zarif, ince, düşündürücü, açıkça söylenmeden ima eden hatta espri şeklinde dokundurucu kısa ve keskin zekâ niteliği taşıyan, böylece güldürüye kadar yaklaşan sözler olmaktadır.

Nükte, muhatabı incitmeden, muhatabın bir zaafını veya hatasını zarif bir şekilde ortaya koymak olarak da ifade edilebilir. İncitmeden hicvetmek, eleştirmek, muhatabın hatasını veya dikkat çeken bir özelliğini hoşa gidecek hale getirerek ortaya koymak olarak da düşünülebilir. Muhatabı incitmemek kaydı ile nükteler, şaka veya mizaha kadar kayabilir.  Zarafet ölçeğini aşmayan düşündürücü espriler nüktedir.

Nükte Örnekleri

BAYTAR

Mesleği baytarlık olan Mehmet Akif bir konuşma yapıp kürsüden indiğinde yanına yaklaşan bir genç hafifçe alaylı bir dille Akif’e:

Siz baytar mısınız? Diye sorar. Akif, hemen nükteyi yapıştırır.

Evet delikanlı, bir yerin mi ağrıyor.

YA TERSİ OLURSA

Meşhur ve çirkin bir yazar bir baloda genç ve güzel bir kadınla tanışır ve o kadınla dans eder. Kadının niyeti o yazar ile evlenmek, şöhret ve servetinden faydalanmaktır. Kadın ertesi gün yazara küçük bir not gönderir. Notta “ Sir,  eğer evlenirsek zekâsını sizden, güzelliğini benden alacak ne güzel çocuklarımız olur!”

Yazarın cevabı çok daha kısa olur. “ Madam, ya tersi olursa? “

NEYZEN VE AYI

Şarhoşken Neyzen Tevfik, dar bir sokakta bir adamla karışlaşır. İkisi de bir birine yol vermekte şaşırırlar. Neyzen adama “yol versene” diye çıkışır. Adam ise sert bir sesle:

Ben ayılara yol vermem! Der.

Neyzen bir kenara çekilerek:

Ben veririm buyurun! Der.

NECİP FAZIL VE İNSANA DÖNMEK

Bir arkadaşı Necip Fazıl’ı saçı sakalı karışmış halde görünce:

Bu ne hal Necip Fazıl, maymuna dönmüşsün? Der.

Necip Fazıl istifini bozmadan cevap verir

Yanlış yöne dönmüşüm, şu adama döneyim bari. Diyerek cevap verir.

NEFİ İLE ZENCİ

Gulamlıktan Ağalığa kadar yükselen Bayram Ağa zencidir ve Nefi’nin şiirlerini kâğıda dökmekten çok zevk almakta, Nefi söylemekte o da yazmaktadır.

Bayram Ağa, bir gün Nefi’nin şiirini yazarken okkasından damlayan mürekkep kâğıda düşer ve kâğıt lekelenince Bayram Ağa çok telaşlanır.

Nefi sakin bir ses tonuyla

- Telaşa ne gerek ağa hazretleri dökülen mübarek terinizdir.

Deyince Bayram Ağa da artık Nefi’nin düşmanı olur

Kimmiş bizi men' eyleyecek bag-ı cinandan
Mevrus-ı pederdir gireriz hane bizimdir    Lâedrî

[1] https://www.etimolojiturkce.com/kelime/n%C3%BCkte

[2] https://www.etimolojiturkce.com/kelime/n%C3%BCkte

[3] https://www.luggat.com/n%C3%BCkte/1/1#:~:text=n%C3%BCkte%2