Ömer Asım Aksoy

Ömer Asım Aksoy (d. 5 Nisan 1898, Gaziantep - ö. 30 Ekim 1993, Ankara), öğretmen, avukat, savcı, milletvekili yazar ve dilbilimci

 

5 Nisan 1898'de Gaziantep'te doğdu. Babası Küllüoğulları’ndan Abdurrahman Efendi, annesi Bayramoğulları’ndan Fatma Hanım’dır.  [1]1908'de ilkokulu, 1911'de ortaokulu, 1916'da İdâdî tahsiline Antep’te açılan Aynülmaârif adlı özel bir okulda başladı, Antep Ticaret İdâdîsi’nden birincilikle mezun oldu.  İdadiyi bitirdikten sonra Halep Posta ve Telgraf Başmüdürlük Kalemi için açılan imtihanı kazanıp

1917'de Halep "Posta ve Telgraf Başmüdürlüğü"nde "kâtip" olarak çalıştı.[2] Bir yıl sonra Antep’e tayin edilmeyi başarmıştı.

 1919'da Gaziantep'e döndü. Gaziantep’te posta telgraf memurluğu yaparken  bir yandan da Ticaret İdadisi ( Lisesinde)  Türkçe dersi verdi. 1920'de Tıp Fakültesine başladı; ama Anteplilerin Fransız işgaline karşı  yaptıkları  direnişe katılarak okulu bıraktı. Antep Fransızlar tarafından işgal edilince Maraş’a geçti. 1922 Şubatında işgalin kalkması üzerine memleketine döndü.

 

1922-1925 yılları arasında Gaziantep Lisesi’yle Amerikan Koleji'nde Türkçe, Darülhilafe Medresesi'nde de matematik öğretmenliği yaptı. Bu sırada Maarifi İslamiye Cemiyeti'nde yönetim kurulu üyeliği, Halk Mektebi'nde yöneticilik, Muallimler Cemiyeti'nde başkanlık, Gazisancak ve Halk Dili gazetelerinde başyazarlık, Türk Ocağı’nda il genel yazmanlığı gibi görevler üstlendi.

 

1925'te, kendisi gibi Gaziantepli olan Beşire Hanım'la evlendi. Aynı yıl İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi'ne kayıt oldu. Hukuk Fakültesi'ni 1928'de bitirdi. 1928-1931 yılları arasında Nizip Cumhuriyet Savcısı olarak çalıştı, sonra 1931'de Gaziantep’te  avukatlık yapmaya başladı. 1935'e dek Antep Lisesinde Türk dili ve edebiyatı öğretmenliği, Halkevi ve Cumhuriyet Halk Partisi İl Başkanlığı gibi birçok görevi aynı anda sürdürdü. 1935'te Gaziantep Milletvekili olarak Ankara'ya, TBMM’ye katıldı.[3]

 

1941’de Türk Dil Kurumu’nun yönetim kurulu üyesi oldu. 1941-1976 arasında Türk Dil Kurumu Derleme ve Tarama Kolu Başkanı olarak çalıştı.  Halk Ağzından Söz Derleme Sözlüğü (12 cilt) ile Tarama Sözlüğü (8 cilt) nün hazırlanmasında etkili oldu. [4]

 

1950'de Demokrat Partinin seçimi kazanmasıyla milletvekilliği, sona erdi. Bundan sonra tüm zamanını TDK'ye ayırdı. 1971'de Macaristan'a gitti. 1963-1976 yılları arasında, Türk Dil Kurumu'nun Genel Yazmanı oldu. Türkçenin özleştirilmesi ile ilgili çalışmaları ile tanındı. [5]

 

Aksoy, 1988’de Dil Derneği’nin, 1992'de de Edebiyatçılar Derneği’nin onur üyesi olarak ödüllendirildi.

Biri kız, üçü erkek dört çocuk babası olan Ömer Asım Aksoy, nikris hastalığına yakalandı ve 30 Ekim 1993'te, 95 yaşında yaşamını yitirdi.

 

60'a yakın kitap, onlarca makale yazan yazarın kütüphanesi ölümünden sonra Gaziantep Üniversitesi'ne bağışlandı. (1996).

 

Ömer Asım Aksoy’un, Derleme ve Tarama Sözlükleri gibi yapıtlarının dışında, Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü (TDK baskısı üç cilttir), Özleştirme Durdurulamaz, Dil Yanlışları, Dil Yazıları, Dil Gerçeği gibi Dil Devrimini anlatan kaynak  eserler de yazdı.

 

Bu eserlerinin yanı sıra İki Damla Gözyaşı  adlı şiir kitabını da yayımladı.( 1918) [6]

Ölümünden sonra çocukları ile Dil Derneği  onun anısına bir ödül oluşturdu. [7]Ömer Asım Aksoy Ödülü adı verilen bu ödül 1995'ten beri verilmeyi sürdürmektedir.

 

Eserlerini özellikle Türkçe’nin özleşmesi amacına yönelik olarak hazırladı. Aşırı özleştirmeye karşı olan Faruk K. Timurtaş ile kalem tartışmalarına girdi. Dilin yabancı sözcüklerden arındırılması üzerinde çok çalıştı.

 Basılan kitapları dışındaki yazıları Cumhuriyet gazetesi ile Türk Dili, Türk Dil Dergisi gibi dergilerde yayımlandı.

 

 

Eserleri: 

 

İki Damla Göz Yaşı (şiirler, Antep 1918), Usûl-i Tahrîr ve Edebiyat Dersleri (Gaziantep 1924), İmlâmıza, Sarf ve Nahvimize Dair (Gaziantep 1925), Gaziantep Dilinin Tetkiki (Gaziantep 1933), Gaziantep’te Eti Eserleri (1934), Öz Türkçe Dersleri (Gaziantep 1935), Gaziantep Ağzında Sentaks Araştırmaları (Gaziantep 1936), Bir Dili Öğrenmek İçin En Lüzumlu Kelimeler ve Bu Kelimeleri Belirtme Usulü (Gaziantep 1936), Güneş-Dil Teorisi ve Üçüncü Türk Dil Kurultayı (Gaziantep 1937), Halkevi Konuşmaları (Gaziantep 1938), Deyim, Takım Söz, Meşhur Söz, Atalar Sözü (Ankara 1940), Gaziantep Ağzında Atasözleri (Ankara 1941), Hasırcıoğlu Hâfız Mehmet Ağa (Gaziantep 1941), Gaziantep Ağzı (I-IV, İstanbul 1945-1946), Hasan Aynî ve Nazmü’l-cevâhir (Gaziantep 1959), Dürrü’n-nizâm ve Nazmü’l-cevâhir (Ankara 1960), Şeyh Ahmet ve Nazmü’l-leal Üzerine (Ankara 1959, TDAY Belleten’den ayrı basım; Şeyh Ahmet ve Nazmü’l-leal Üzerine: Tamamlayıcı Bilgiler adıyla, Gaziantep 1961), Anayasa Sözlüğü (Ankara 1961, 1962), Dil Üzerine: Düşünceler, Düzeltmeler (Ankara 1962, 1964), Mütercim Asım (1755-1819) (Ankara 1962), Atatürk ve Dil Devrimi (Ankara 1963), Anayasanın Dili (TDAY Belleten, 1963’ten ayrı basım), Atasözleri ve Deyimler (Ankara 1965; Atasözleri ve Deyimler: Elkitabı adıyla kısaltılarak, Ankara 1968), Gelişen ve Özleşen Dilimiz (Ankara 1968), Özleştirme Durdurulamaz (Ankara 1969), Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü I: Atasözleri Sözlüğü (Ankara 1971, Atasözleri ve Deyimler’in genişletilmiş biçimi), Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü II: Deyimler Sözlüğü (Ankara 1976), Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü III: Dizin ve Kaynakça (Ankara 1977), Dil Yanlışları (Ankara 1980 [900 Sözün Eleştirisi], Ankara 1990 [1800 Sözün Eleştirisi], İstanbul 1991 [2000 Sözün Eleştirisi]), Yine Dil Yanlışları (270 Sözün Eleştirisi, Ankara 1985), Dil Gerçeği (Ankara 1982, 2006).

 

 

Kaynaklar

 

[1] A. AZMİ BİLGİN, https://islamansiklopedisi.org.tr/aksoy-omer-asim

[2] https://www.dildernegi.org.tr/TR,128/omer-asim-aksoyun-yasamoykusu.html

[3] https://www.dildernegi.org.tr/TR,128/omer-asim-aksoyun-yasamoykusu.html

[4] A. AZMİ BİLGİN, https://islamansiklopedisi.org.tr/aksoy-omer-asim

[5] Dr Aslan Tekin, Edebiyatımızda İismler, Ankar 2005, shf 41

[6] Dr Aslan Tekin, Edebiyatımızda İismler, Ankar 2005, shf 41

[7] ] https://www.dildernegi.org.tr/TR,128/omer-asim-aksoyun-yasamoykusu.html