Ozan Bahşı Şaman Kam Nedir ve Alakaları
Ozan Bahşı Şaman Kam Nedir ve Alakaları
Ozan kelimesi halk şairi, saz şairi, şiir yazan kimse, şair anlamlarına gelir.
Ozan kelimesinin etimolojisi hakkında değişik görüşler vardır. Kimi araştırmacılara göre Ozan sözcüğü Moğol dilinden Türkçeye geçmiştir ve ozan sözcüğünün Moğolcadaki anlamı “çok konuşan kimse” şeklindedir. Ozan sözcüğünün Moğolca’dan Türkçeye geçtiğini düşünen araştırmacılara göre ozan sözcüğü “saz şairi” manasını sonradan kazanmıştır.[1]
Başka bir görüşe göre ozan sözcüğü Dîvânü lugāti’t-Türk’te geçen ve “atını devamlı öne geçiren adam” “çok ileri giden, başkalarını geçen” anlamındaki ozıtgan kelimesinden gelmektedir. Bu görüştekilere göre sözcük ozgan [2] kelimesine dönüşmüş ve “g” sesini düşürerek ozan olmuştur.
Ozan sözcüğü Türkçede ilk kez Dede Korkut Hikâyelerinde karşımıza çıkar “ At ayağı külüg, ozan dili çevük olur” “Mere delü ozan ya maksuduñ nedür?”
Ozan sözcüğünün kökeni hakkında başka görüşler daha vardır. Ozan sözcüğünün Türkler tarafından ilk kez kullanıldığı tarihlerin İslamiyet’ten sonra ve Dede Korkut hikâyelerinde olduğu görülmektedir. Buna mukabil, İslamiyet öncesindeki Türklerde ve Divan’- Lüğat üt Türki de ozan kelimesine rastlanılmasa bile İslamiyet öncesinde ozan kelimesine karşılık gelebilecek başka sözcükler kullanılmıştır.
İslamiyet öncesinde Kam, Bahşı ve Şamanların ozanlara ve ozanlığa benzer işlevler yaptıkları da bilinmektedir. Şu halde İslamiyet öncesi Türklerde ozan kelimesinin kendisi olmasa bile kavramsal karşılıkları bulunmaktadır. İslamiyet öncesinde ozanların bazı işlevlerini gösteren bahşı kelimesinin Türkmenlerdeki anlamı destan anlatıcısıdır. Bahşı ( baksı , bağşı, ) kelimesi Özbeklerde destancı ve falcı, Kazak ve Kırgızlarda ise büyücü ve duahan manalarında kullanılmaktadır. Türkçe Kişi Adları Sözlüğünde; bilgin, öğretmen, saz şairi, âşık, hekim “ anlamlarına gelir. Baksıların halk hekimliği yapan, büyü yapma gücü olan, kötü ruhları kovan, kâhinlik bilen, saz tef çalıp koşuklar söyleyen kişiler olduğu bilinmektedir. Eski Türkler baskılara eren, kam, koca, bilge, , aksakallı (veya aksaçlı), falcı, kâhin, efsuncu gibi çeşitli adlar da vermişlerdir.
Eski Türklerdeki “kam; şaman, gam veya ham" sözcüğü doğaüstü güçlerle iletişime geçtiğine inanılan büyü yapma yeteneğine sahip, ruhlarla ilişki kurarak hastalıkları iyileştirdiğine inanılan kimselere denmiştir. Eski Türklerdeki “kam”ların özel elbiseler giydikleri, davul, tef veya kopuz kullanarak dans ederek ayinler veya büyüler yaptıkları, kötü ruhları kovup iyi ruhları davet ettikleri, sihirli olduklarına inandıkları sözler, koşuklar söyledikleri vb bilinmektedir. Kamların yaptıkları bu ayinlere kamlamak veya kammak yani şamanlık yapmak veya şaman ayini yapmak denmiştir. Eski Türkler kam’lara efendi anlamına gelen “Toyun “ sıfatıyla hitap etmişler İyi ruhlarla iletişimde olanlara” Akkam- Aktoyun”; kötü ruhlarla iletişimde olanlara "Karakam" (Karatoyun) demişlerdir. [3] Hekimlik ile uğraşan kadın kamlara ise otagan denilmiştir.
Eski Türkler kamların Göktanrı tarafından kapılarında ağaç yetiştirerek “ Senin adın Kam olsun” diyerek görevlendirildiğine, kamlara, ruhları idare etme, göklerdeki ve yer altındaki ruhlarla iletişimde bulunma kudreti verildiğine inanmışlardır. Kamların hakanlarının "Kamgan" veya "Gamhan" olduğuna inanmışlar [4] ruhlarla olan iletişimlerini, büyülü, sözler, koşuklar, ellerinde kopuz, tef veya davullar, danslar ile sağladıkları iddia edilmiştir.
Şaman sözcüğü aslında Türkçe asıllı değildir ve sözcüğün Türkçedeki eş anlamlısı ise kam ve gam’dır. Şaman ve Kam işlevsel ve inançsal olarak eş anlamlıdır. Yukarıda anlatılan özelliklerin Göktanrı inançları ile ilgili boyutları İslamiyet ile birlikte yok olmuştur. Ancak kopuz çalma, koşuk söyleme , destan anlatma özellikleri İslamiyetten sonra da devam etmiştir.
Kam veya Baksılara ati pek çok inanç artığının tasavvufa, tarikatlara sirayet ettiği, foklorik anlamı ile pek çok özelliğin halk kültüründe yaşadığı ortaya çıkmaktadır.
KAYNAKÇA
[1] NURETTİN ALBAYRAK, “ Ozan “ , https://islamansiklopedisi.org.tr/ozan
[2] NURETTİN ALBAYRAK, “ Ozan “ , https://islamansiklopedisi.org.tr/ozan
[3] https://tr.wikipedia.org/wiki/Kam_(folklor)
[4] Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Celal Beydili, Yurt Yayınevi (Sayfa-290)
