ÖZLEŞİM ÖLÇÜSÜNÜ ÖĞRENELİM.

Ölçü sistemimiz iki unsura dayanır.

A) Hece Ölçüsü( hecelerin sayısal eşitliğine göre).
B) Özleşim ( hece tiplerinin eşitliği : SESLİ VE SESSİZ ile bitişlerine göre).

A) HECE ÖLÇÜSÜNE GÖRE: Bir özleşim şiirinin bütün mısraları ilk önce hece sayısı bakımından eşit olmalıdır. ( 7li, 8li, 11li, 14lü hece gibi). Özleşim şiirlerinde durak olmasını tercih ederiz.

Kafiye anlayışımız katı kuralcı olmasa da vardır. Kafiye yapısının tutumunda şairlerimiz özgürdür. Kafiye de halk şiirinin ve divan şiirinin şekillerinden faydalanırız. Şair kendine özgü kafiye şeması da oluşturabilir. 

Bu bakımdan Özleşim Ölçüsü ile yazmak için önce hece ölçüsünün kuralarını bilmek gerekir.

B )HECE YAPISI VE TÜRÜNE GÖRE: Hece yapısını anlamak için şu bilgileri hatırlamamız gerekir. Alfabemizde 29 harf bulunmaktadır... Bunlar sırasıyla: ( a b c ç d e f g ğ h ı i j k l m n o ö p r s ş t u ü v y z ). SESLİ HARFLER: ( 8 tanedir) : ( a e ı i o ö u ü) Harflerimize ünlü ya da sesli deriz. SESSİZ HARFLER : 
( seslilerimizin dışında kalanlara sessiz harfler denilir) : b, c, ç, d, f, g, ğ, h, j, k, l, m, n, p, r, s, ş, t, v, y, z. ( olmak üzere 21 tanedir).
 

HECE: Ağzımızın bir hareketiyle çıkan ses yada ses topluluklarına HECE denir. Her hecede mutlaka bir sesli harf vardır. Heceleri sesli harfler belirlemektedir. Örneğin; "kopmadan"  kelimesinde üç sesli harf vardır ve bu kelime ağzımızın üç çırpısıyla söylenir: KOP, MA , DAN
Örneğin: kitaplık kelimesinde ( i a ı ) 3 sesli harf var; o halde kelime üç hecelidir... ( ki tap lık )...
Not: bir kelimede o kelimenin hece sayısı kadar sesli harf vardır...

A= Sesliyle Biten Hece ( Açık Hece de diyebiliriz.) : Türkçemizde sekiz tane sesli (ünlü ) harf var bunlar: a e ı i o ö u ü = bu harflerin seslerini dudağımızı açıp kapamadan da çıkarabiliriz. 
(sesli harfleri sürekli seslendirdiğimizde ağzımız açık kalır .) a e ı i o ö u ü ile biten hecelere sesli ile biten hece ( açık  hece) diyoruz.

örnek: ba - le -kı - mi -so- rö -şu -tü ... bu heceler sesli harfle bitmiştir..( söylerkende ağzımız açık  kalmakta bu da bir ip ucu olabilir..) dolayısıyla açık hecedir... 

Açık heceyi nokta (.) veya ( V ) ya da rakamsal sitemle ( 1 ) ile göstermekteyiz. Örnek: bale = 
ba + le = b (a ) l (e) => a (.) e (.) bale =(açık hece ) (açık hece) = ( . . ) ya da ( V V ) 
RAKAMSAL İSTERSENİZ ( 1 1 ) bale = ( . . ) 

b= Sessizle Biten Hece ( Kapalı Hece) :

Sessiz harflerimiz 21 tanedir. Bunlar: b, c, ç, d, f, g, ğ, h, j, k, l, m, n, p, r, s, ş, t, v, y, z. sessizler harfler tek başlarına okunamazlar daima sesli harf yardımı ile okunurlar. Tek başına genelde ağzımızı (dudak, diş, dil hareketleriyle ) kapatarak ses çıkarmaya çalıştığımızda zorlanırız. Sessizle biten heceye" kapalı hece" de diyebiliriz. Sessizle biten heceleri : ( ___ ) veya rakamsal olarak ( 0 ) la da gösterebiliriz. Balkonda: bal - kon- da ( bal ve kon heceleri sessizle bitiyor, "da" hecesi sesli ile bitiyor ) bal kon da ( __ __ . ) veya ( __ __ V ) rakamsal göstermek istenirse ( 0 0 1) şeklinde gösterebiliriz.

Örneğin: kab,ac,uç,ud,af,ağ,eh,ek,ol,im,ün,öp, dert,kırk,sert,yurt gibi heceler sessizle bittiği için bunlara " sesesizle biten hece veya kapalı hece diyebiliriz. Yine örnek verecek olursak:

enginar = en+gi +nar = e (n) + g(i) +na(r) = n (sessiz harf ..) + i (sesli harf ) + r (sessiz harf ) en gi nar =(n ) (_)sessiz kapalı hece +( i )(.)(sesli açık hece +( r )(_) sessiz kapalı hece enginar =en gi nar =( n) (i) ( r ) = kapalı açık kapalı = _ . _ ( __ V __ ) rakamsal( 0 1 0 ) şekillerinde gösterilebilir. 



C= Türkçede uzun sesli yoktur. Uzun sesli ile biten ve dilimize yabancı dillerden girmiş kelimeler deki uzun seslilerle biten heceleri de  açık hece olarak saymaktayız. ÖZLEŞİM ŞİİRİ ARUZUN KURALLARINA UYMADIĞINDAN heceleri aruzun kaidelerine göre açık veya kapalı olarak değil; sesli ve sessizle biten hece olarak bakar) â-lem, de-vâ , yâ-ran kelimelerindeki uzun seslilerden oluşan 
yada uzun sesli ile biten heceler de bize göre açık ( sesli ile biten hece ) hecedir. 

d= Kelimedeki ses düşmeleri veya türemelerine dikkat etmeden mısradaki yazılmış halini esas alırız.

ka- ra- coğ-lan, ney-le yim, na-sıl, ka-roğ-lan ( Ses düşmesi olan kelimelerin yazım ve imlada 
gösterilmesi de yazım açısından gereklidir. karac'oğlan, n'eyleyim, n'olur gibi )
 
e= Mecbur kalırsak ulama yapabiliriz. (Çünkü ulama hem aruz hem de hece şiirimizde de kullanılabilmektedir.) Bu sayede ölçü gereği sesli ile bitmesi gereken ulama yaparak sesli ile biten hece haline getirebiliriz. Elbette ulama yapabilme şartlarının olması kaydıyla.

( Not: ÖZLEŞİM ŞAİRLERİ şiirlerinde henüz ulama yapmamışlardır.) 

f=Bizim ölçümüzde aruz kalıpları yoktur ve kullanılmamalıdır. Onun yerine hece ölçümüzde olan 3,4,6 ve sadece on birli hece sayısındaki şiirlerde 5 li kalıplar kullanılır. Heceye intibak için  7 veya 7+7 li hece sayısındaki şiirlerimizde 4+3=3+4 gibi kalıplara yada 4+4 = 8 3+4+4 = 11 4+4+3 = 11 4+4+4 = 12 4+3=4+3 = 14 4+4=4+3 = 15 4+4=4+4 = 16 6+5 = 11 veya bu kalıpların değişik formatlarını kullanarak 9,10,13 hece sayısında şiirler oluşturulabilir. 

g) Serbest şiirin kafiyeleşişine uyabilmek için ve serbest şiire intibak maksadıyla son hecenin sesli ya da sessiz ile bitmesine aldırış etmeme yetkimiz vardır. Yani  dizelerin son hecesi açık ya da kapalı  bitebilir şeklinde teorik bir kabulümüz vardır. Fakat şairlerimiz bu özel  kaideye de pek uymamaktadır.  Bu kural şairin özgürlüğüne bırakılmıştır.

Serbest Özleşim tarzında ve kafiyesiz yazmak isteyen şairlerimiz son hecelerin  sessiz veya sesli ile bitmeyebileceğini unutmamaları gerekir.

h) Ölçümüzün esası en üstten en alttaki mısraya kadar tüm heceleri sesli veya sesiz ile bitmeleri bakımından eşitlemektir. Halk şiirimizin durak esasındaki( kelime bölünerek durak oluşturulamaz ) prensibine uymayabiliriz. Yani kalıbımız kelimenin hangi hecesine denk geliyorsa oraya kadardır.

POP-CU RAP- Cİ / ÇOK DİN LE Dİ / O TÜR KÜ YÜ / DU YAR MI HİÇ .
CAZ MI HOŞ TU / NEY DİN LE Dİ / VA RIP Â LE / ME SÖY LE SİN ...

( dört hece)..../ (dört hece).../( dört hece)/ ( dört hece)= 4+4 = 4+4 = 16 hece ....
ka+ aç+ ka + aç/ ka + ka+ aç+aç/ aç+ka+aç +aç/ aç+ka+ aç+ ka ....
seslili heceyi (v ) sessizli heceyi ( _ ) gösterebiliriz. Ya da (. ) sesli ile biten hecede ( + ) yı sessizli heceye sembol  gibi gösterebiliriz. Ölçümüzü şeklen tüm mısralarda uygulayacağımıza göre bu şiirde uygulanan ölçünün gösterilmesi şu şekildedir.
_ V _ V / _ _ V V / V _ V V / V_ V _ =  ( _ )sessizle, ( V) işareti sesli ile biten heceye sembol olabilir.

K- A-K-A / K-K-A-A / A-K-A-A / A-K-A =  ( K ) sessizle biten ( A ) ile de gösterebilirsiniz.
+ . + . / + + . . / . + . . / . + . + = ( + ) sessizle biten, (.) sesli ile biten heceyi sembolize edebilir.

Rakamsal olarak da sesli ile biten heceyi ( 1 ) sessiz ile biten heceyi ( 0 ) lada gösterebilirsiniz. 

POP-CU RAP- Cİ / ÇOK DİN LE Dİ / O TÜR KÜ YÜ / DU YAR MI HİÇ.
CAZ MI HOŞ TU / NEY DİN LE Dİ / VA RIP Â LE / ME SÖY LE SİN.

(  0    1   0   1 ) /  ( 0   0   1  1) / ( 1   0   1 1) /( 1    0    1  0 )

şeklinde de gösterilebilir. BU ŞU DEMEKTİR:TEK ÖLÇÜLÜ BİR ŞİİRDEKİ DİZELERİN TÜMÜ BU ÖLÇÜDEKİ GİBİ OLMALIDIR.  
   
( Bir özleşim şairi kendince güzel bir mısra kurar ve bu mısrada oluşan İLHAMIN ÖLÇÜSÜNE GÖRE DE şiiri ilk mısrada oluşan ölçüye göre yazar. )

Ölçümüzün hedefleri arasında eski halk ve divan şiirlerimizde sık sık rastlanılan ses ve hece tekrarları oluşturmak,( aliterasyon ),ahenk yaratmak için ortadan bölüne bilen kafiye durakları oluşturmak, hatta mümkünse alt alta gelen kelimelerde bile kafiye veya ses benzerlikleri meydana getirmek 
özel amaçlarımızdandır. Fakat bunu yaparken anlam yüzeyselliğine düşmek asla kabul edilemez.

ÖLÇÜMÜZÜN NİHAİ HEDEFLERİ sınırsızdır. Üstten alta doğru her heceyle de şiir sonuna kadar şifreli anlamlar oluşturmak, Sabiha Küçüktüfekçinin önerdiği gibi her yönden anlamı olacak dizgiler geliştirmek, hatta her hecenin her sessizinin veya sesli harfinin baştan aşağı aynı ses olması gibi çalışmalara da açıktır. Bu yöntemle hece sayıları değişken olan kafiyesiz ve serbest şiir tarzına uygun şiirler de oluşturmalıyız. Şöyle ki: serbest yazılan şiirde en kısa olmasını düşündüğümüz mısrayı baz alarak diğer mısraların bu mısra uzunluğundaki hecelerinde bu ölçüyü kullanıp diğerlerini  serbest bırakabileceğimiz gibi artan hecelere de ölçüyü artırarak uygulayabiliriz. Bu fikir Murat Canpolat'a aittir ve anlayışımıza gayet uygundur. k) Şekil anlayışımızla ölçü anlayışımızı bir bütün olarak düşündüğümüzden, yazdığımız şiirlerde mutlak olarak, hem dörtlüğü, hem beyti, hem de serbest şiiri ihya edecek bir şekil uygulamasına gitmeliyiz. Yani şiirlerimizde serbest görünümü de kazandıracak şekilde dörtlük ve beyit özelliğini mutlak bulundurmalıyız. Şiirimizde mümkün oldukça bir bölümde kafiyeyi kullanmamalı ama bunu yaparken de asla şiirin genel ritminden ve anlam kurgusundan kopmamalıyız.

 

Not: Bir özleşim şiirinin tümü tek bir ölçü ile yazılabildiği gibi, bir şiirde 
iki ayrı ölçü de kullanılabilir. İki ayrı ölçü ile yazılmak istendiğinde söz gelimi beyitle yazılmışsa şiirdeki beyitlerin  il mısraları (a) ikinci mısraları (b) ölçüsü ile yazılabilir. Örneğin Beyitlerle yazılmış bir şiirdeki  tüm beyitlerin birinci dizeleri aynı ölçü ile ikinci dizeleri de diğer ölçü ile yazılabilir.

 

Mesela 

  lem  gör se çın çın  / gü ler bak  bi ze! = ( 6 + 5 = 11 hece ölçüsü ) 
V __  __ V __   __   / V  __  __   V V = sayısal:1 0 0 1 0 0 / 1 0 0 1 1 ) =

( 1.) ölçü
Te nin e lim dey ken / sa lak mı yım ben? 
V __  V __  __  __ /  V  __ V  __   __ = sayısal : 1 0 1 0 0 0 / 1 0 1 0 0 )

( 2.) ölçü
Öpersem cehennem/ ya kar mış di ye. 
V __  __  V __  __ / V __  __ V   V    =sayısal   : 1 0 0 1 0 0 / 1 0 0 1 1 )

( 1) ölçü
Gü nahl a kor ku tur ço cu k mu yum ben?
V __ V __ __ __ / V __ V __ __ =         sayısal : 1 0 1 0 0 0  / 1 0 1 0 0 )

( 2 ) ölçü


Bu  şiirde   1. ile 3  =2. ile 4. dizelerinin aynı ölçülerle yazılmış ve çift ölçü kullanılmıştır.


 

Edebiyat Dil bilim, Kültür, Folklor, Geleneksel ve Güzel Sanatlarla ilgili, Tez, yazı, İnceleme, ve Araştırmalarınız bize başvurarak bu sitede Paylaşabilirsiniz.

 BAŞVURU İÇİN : ESA, İLETİŞİM  veya [email protected]