Peri Nedir Dünya Kültürlerinde Peri

Osmanlıca yazılışı perî –parī- parrī, :  پری

Peri Sözcüğünün Kökeni

Peri, Farsça kökenli bir kelimedir. Farsça anlamı  iyi ruh, peridir.  Sözcüğün eski Farsçadaki “ yanında duran, iyi ruh “ anlamlarına gelen “parīk” sözcüğünden peri sözcüğüne evirildiği sanılmaktadır. [1]

Zend-Alesta’da peri, “büyü yapan, büyüleyen kadın” pairika olarak geçmiştir. (Yansa, 16/8, 68:6; Vendidad, 1/9, 11:9, 12 [2]

Kelimenin kökeni Farsçada kanat anlamındaki "par" sözcüğüdür. Farsçada kanat  anlamına gelen  “ par- per “پرى/پرّى   sözcüğü ile gökte olan ve uçan anlamları ile alakalı pek çok kelime türemiştir.[3]

Peri Nedir Sözlük Anlamları

Peri kelimesi, Osmanlıca sözlüklerde “Cisimleri çok lâtif ve görünmez olan hoş mahlûk.  İnsana muhabbet eden, muvahhit ve Müslim lâtif mahlûk” olarak tarif edilir. Çağdaş sözcüklerde: “Doğaüstü güçleri olduğuna inanılan, hayal ürünü dişi varlık” şeklinde tanımlanır.

 Mecazi manalarda ise peri: Güzel insan, güzel kız, çok güzel, alımlı, becerikli kadın hatta cin manasında kullanılır.Peri kelimesi ile Farsça kökenli pek çok bileşik kelime türetilmiştir. 

Perî-zâde : periden doğmuş.

perî-peyker:   (f.b.s.) peri yüzlü, peri suratlı, çok güzel.

perî-rû perî-rû:  (f.b.s.) peri yüzlü, çok güzel. (bkz: perî-ruhsâr).

perî-ruhsâr : (f.b.s.) peri yanaklı, çok güzel, (bkz: perî-rû).

Perîçihre ( peri çehre) : Peri kadar güzel yüzlü.

Perîveş: peri gibi güzel, peri gibi, periyeye benzer

Dünya Kültürlerinde Peri

Peri sözcüğü Farsçadan pek çok dünya diline geçmiştir. Batı dillerinde peri kelimesini karşılayan “ fairy kelimesi perinin Araplarca ferî şeklinde telaffuzundan gelmektedir.” [4] Ancak eski İran efsanelerinde ve Zerdüştlerdeki peri tasavvuru günümüze doğru gelirken ve diğer kültürlere geçerken değişimlere uğramıştır.  Zerdüştlerde peri;  güzel fakat şeytanî, büyüleyen, büyü yapan bir kadın olan pairika şeklinde geçmektedir. Hintlilerin kutsal metinleri Vedalar’da ise  dişil ruhu Apsaralar olarak karşımıza çıkar.

Zamanla pairikanın kötü yönlerinin kaybolduğu ferişte, peri ve huriye dönüştüğü anlaşılmaktadır.

Peri,  pek çok kültürde efsanevi, mitolojik, doğaüstü bir varlık olarak karşımıza çıkar. Resimlerde veya masallarda kanatlı, uçan bir iyi ruh, güzel ruh, kanatlı güzel bir melek vb şekillerinde betimlenir.  Tüm kültürlerde peri iyi, güzel, yardıma gelen, yardım eden, insan hatta bebeksi, saf bir kadın görünümünde tasavvur edilmiştir. Perilerin pervane veya kelebek kanatlı olarak da tarif edildiği yahut betimlendiği görülür. Periler çiçeğe konmuş küçük böcekler şeklinde hayal edildiği de görülür.

Pek çok kültürde Periler küçük bir melek gibi tasavvur edilmiştir. Perilein geleceği haber verdiği, kötülere karşı insanlara yardım ettiği görmek, iyilik yapmak yönünde doğaüstü güçlere sahip dişil bir varlık olarak tarif edildiği dikkati çeker.  Periler, su perisi,  orman perisi veya ruhu olarak da düşünülür.  Perilerin, uçan bir varlık olduğu çok hünerli ve güzel yaratıklar olarak tarif edilmesi tüm kültürlerin ortak noktası olmaktadır.

Peri, eski Türk inançlarında da başlangıçta görünmeyen ve çocuklara zarar verebilecek bir varlık olarak tasavvur edilmiştir. Kâşgarlı Mahmud, Türklerin çocukları perilerden ve nazardan korumak için tütsü yaktıklarından söz eder.  Ancak periler Türk kültüründe de zamanla iyilik meleği haline dönüştüğü dikkati çeker. Nitekim Dede Korkut, Tepegöz hikâyesinde “Ak Kızlar” şeklinde karşımıza çıkmaktadır.

Peri pek çok kültürün masallarında karşımıza çıkan meleksi bir varlıktır. Dünya masallarında en çok görülen motiflerden biridir. 

KAYNAKÇA

 [1]https://www.etimolojiturkce.com/kelime/peri[

2] NEBİ BOZKURT,https://islamansiklopedisi.org.tr/peri

[3]https://www.edebiyatvesanatakademisi.com/edebiyat-terimleri-mazmunlar/peren-pervin-nedir-ulker-yildizi-ve-efsanleri/74028

[4] NEBİ BOZKURT, https://islamansiklopedisi.org.tr/peri