PRAGMATİZM

Eski Yunanıca:  prágma: iş, eylem

Fransızca : pragmatique pragmatisme

Pragma sözcüğü eski Grekçe kökenlidir. Pragma sözcüğü eski Yunancada iş, eylem, iş yapmak anlamlarına gelen pragma sözcüğüne,- ikos son eki ile ilave edilerek türetilmiş bir sözcüktür.  Eski Yunancada prássō ve pragma sözcükleri : “ yapmak, başarmak, sonuca ulaştırmak pratik eylem” davranış, ifa etme, yapma anlamlarına gelmektedir. Pragma sözcüğü Eski Yunanca prássō, prag-  "yapmak, başarmak, sonuca ulaştırmak" fiilinden +ma sonekiyle türetilmiştir."[1]

 Pragmatik ise kelime anlamı olarak gerçeğe ve eyleme yönelik olan, pratik sonuçları olan anlamlarına gelir. Bu nedenle de pratik sözcüğü ile aynı kökenden türemiş ve aynı anlama gelmektedir.

Pragmatizim ise Yunancadaki bu köken anlamından hareketle ilk kez Fransız felsefecisi William James (1842-1910) tarafından önerilen bir sözcük olmuştur. İfade, basılı hâlde ilk defa W. James’in Philosophical Conceptions and Practical Results’unda (1898) karşımıza çıkar.[2] Pragmatizim,  faydacılık, faydalı olanı yapmak, başarmak, çıkar, yarar,  anlamındaki felsefe ekollünü, bu felsefe ekolüne bağlı olan anlamını da de ifade etmiş olur.

“Pragmatizm, felsefede; uygulayıcılık, uygulamacılık, pragmacılık, eylem haline getirme, faydacılık, yararcılık gerçeğe ve eyleme yönelik olan, pratik sonuçlara yönelik düşünme temelleri üzerine kurulmuş olan felsefi akımdır. Bu felesefi düşünce William James (1842-1910) tarafından popüler hale getirilmiştir Hem iyinin teorisi hem de doğrunun teorisi olarak kabul edilen bu felsefe çıkara ve faydaya dayanan, pratik ve işe yarar olanı seçmek, çıkara uygun olanı yapmayı öneren doğru bulan bir düşüncedir.

John Dewey ve William James’in geliştirdiği bu felsefe İyinin teorisi, faydacılık refahçı olmayı doğru bulan (welfarist) bir felsefedir. Aslında bir ahlak felsefesi olan Pragmatizm felsefi bir görüş olarak da kabul edilmiş ama kimileri tarafından tutarsız bir anlayış olarak da kabul edilmiştir. Mutlu etme olasılığı en yüksek olan eylemlerin yapılmasını öneren bu düşünce, felsefede büyük tartışmalara yol açmış, çıkar sağlayanı tercih etmeyi öneren bu düşünce “ birden çok insanın farklı çıkarlarının olabileceği ve bunların çatışması durumunda hangisinin seçilmesi gerektiği problemi ile “ karşı karşıya kalmıştır. .

Bu görüşe göre iyi ve faydalı olanı yapmak mutluluk getiren bir eylemdir.  Bu düşüncede   “  İyi, en fazla faydayı sağlayandır” ilkesi öne çıkar.  Bu görüşe göre fayda ise zevk, tatmin veya nesnel değer sıralamasına göre listelenen faydacılık neticesi (consequentialist) muteber olmaktadır. En faydalı olanı tercih etmek, en faydalı olanı yapmayı öneren bu düşünceye göre   “ doğru hareket bir şeyin uygulanabildiği ölçüde gerçek olduğu savına dayandırılmıştır. Bir fikrin doğruluğu faydalılığı, kullanışlılığı veya işlerliği gibi gözlemlenebilir etkilerine göre belirlenir”  [3] düşüncesi bu felsefenin temellerini oluşturur.

“Bir düşüncenin anlamını açıklamak için onun hangi davranışı doğurduğunu bilmek gerekir. İşte o davranış, o eylem bizim için düşüncenin ta kendisidir.” William James

Pragmatizm, Komünist ve sosyalist düşüncelere göre egemen sınıfın çıkarlarını ve egemen sınıfların iktidarını korumaya yararlı olacak her şeyin doğru olduğu mantığı olarak kabul edilmiştir.

KAYNAKÇA 

[1] https://www.etimolojiturkce.com/kelime/pragmatik

[2] https://tdk.gov.tr/wp-content/uploads/2019/12/4_M.-Akif-Duman-_-PRAGMAT%c4%b0ZM%c4%b0N-KAVRAMSAL-_-18.pdf

[3] Türer, Celal (2009). "Pragmatizm'in doğruluk evi" (PDF). Bilimname: Düşünce Platformu/2, VII. ss. 165-185.