Metin And 

(d. 17 Haziran 1927, İstanbul – ö. 30 Eylül 2008, Ankara),  yazar, tiyatro ve sanat tarihi araştırmacısı ve hukukçu

 

Asıl adı Metin Tevfik’tir. Bankacı Reşid Bey,  Seniha Hanım’ın çocuğu olarak 17 Haziran 1927’de İstanbul’da doğdu. Babası Reşid Bey Rodos, annesi Seniha Hanım ise Vidin kökenlidir.[1] Ancak Metin And,  büyük dayısı Cenab ve Sevda And çiftine evlatlık olarak verilmiştir.[2] Bu nedenle “ çavdar “ olan soyadını And olarak değiştirmiştir.

 

 İlk ve ortaöğrenimini de Galatasaray Lisesinde okudu. Galatasaray Lisesi’nden 1946'da mezun oldu. Lise yıllarında müziğe merak sarmış bu nedenle İstanbul Belediyesi Konservatuarı’nda Ferdi von Statzer ve Cemal Reşit Rey’in derslerine dışarıdan devam etmişti. Liseyi bitirdikten sonra "Çavdar" olan soyadını, "And" olarak değiştirdi. [3]

 

Liseden sonra hukuk Fakültesinde eğitim görmeye karar verdi.. 1950’de  İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesinden mezun oldu.  Sahne oyunlarında bilgisini arttırmak ve  Yüksek lisans yapmak için önce Londra’ya gitti. Fakat lise yıllarından beri devam eden müzik tutkusu nedeni ile Londra’da müzik ve tiyatro üzerinde yoğunlaştı.  Daha sonra bale, opera ve tiyatro eğitimi için Rockefeller Vakfı bursuyla New York’ta eğitim gördü.

 

1953’te Türkiye’ye dönünce bir süre Kavaklıdere Şarapları'nda yöneticilik yaptı. [4] Bu yıllardan itibaren müzik ve tiyatro konusunda yazılar yazmaya başlamıştı. Bu yıllardan itibaren Türk Folklor Araştırmaları (1949-1980), Hisar (1950-1980), Müzik Görüşleri (1951), Pazar Postası (1953-1954), Forum (1954) ve Ulus (1955) gibi süreli yayınlarda yazıları çıkmaya başlamıştı.[5]

 

Kuruluşundan itibaren Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tiyatro Bölümü’nde (DTCF Tiyatro Bölümü) dersler vermeye başladı. Ankara’da iken Cenap ve Sevda And’a ait olan Tunalı Hilmi’deki muhteşem bir villada kalıyordu. Ancak 1958 yılında Ankara, Atatürk Bulvarı’nda meydana gelen bir kazada büyük dayısının eşi ve analığı olan Sevda And, kazaya kırban gitmiş, çok zengin bir kadın olan analığı Sevda Hanım’ın tüm mirası da ona kalmıştı. Ancak “ analığını serveti için araba altına attı” söylentilerine maruz kaldığı gibi büyük dayısı Cenap ile hayatı boyunca mahkemelerde uğraştı. [6] Kendisine kalan bu servet nedeni ile maddi yönden hayli varlıklı olmuştu. Böyle bir maddi gücünün olması bilgi, belge, arşiv ve doküman toparlayabilmesine büyük katkıları olacaktı.  Fakat nihayetinde büyük dayısı Cenap onu evlatlıktan reddetmiş, ona düşen servetin de bir kısmını geri almayı başarmıştı. [7]

 

Otuz yılı aşkın süre ile  DTCF’de ve bölümünde öğretim üyeliği yaptı. Yazar Nazlı Eray ile evlendi “"sehpasının üstündeki vazo gibiydim, yazdıklarımı okumazdı bile, "  diyen Nazlı Eray’dan dört yıl  ^[8]sonra boşandı. ^[9]

 

1969 yılında “Meşrutiyet Çağı Siyasal, Hukuksal ve Toplumsal Düzeninin Türk Tiyatrosuna Etkisi” adlı teziyle DTCF ‘de doktorasını verdi. 1975’te “Osmanlı Tiyatrosu” başlıklı teziyle doçent oldu. 1980 yılında “Dünyada ve Bizde Gölge Oyunu” adlı takdim teziyle profesörlüğe yükseldi.

1994 yılında  Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’nden   emekli oldu.

 

Sonrasında Boğaziçi Üniversitesi ve Bilkent Üniversitesi'nde üçer yıl "Kültür Tarihi" dersleri verdi. [10] Milliyet ve Vatan gazetelerinde yazıları yayımlandı. Emekli olduktan sonra çalışmalarına devam etti. Özellikle Türk Tiyatrosu hakkında çalışmalarını sürdürerek arşiv oluşturmaya devam etti.  Türkiyenin çeşitli üniversitelerinde, Amerika, Almanya ve Japonya'da konuk öğretim üyesi olarak dersler verdi.  Amerika, Sovyetler Birliği, Çin ve Ortadoğu ülkelerinde konferans turnelerine çıktı, radyo programları hazırladı, belgesel film senaryoları yazdı. ^[11]

 

 

81 yaşında iken  30 Eylül 2008 Cuma günü Ankara’da geçirdiği kalp krizi sonrasında vefat etti. ^[12]

 

EDEBİ HAYATI

 

Yazı hayatına 1954 yılında edebiyat, opera ve bale eleştirmenliği ile başladı. Forum dergisini ve yayınlarını yönetti. Öğretim görevlisi iken  bir yandan da, Ulus gazetesinde 15 yıl boyunca tiyatro eleştirileri yazdı. Forum,   Değişim, Dost, Türk Dili dergisi dergileri ve gazetelerde sahne sanatları ve illüzyonla ilgili çeşitli yazılar yayınlandı. Hatta kendisi de önemli bir illüzyon ustasıydı. Geleneksel Türk Tiyatrsou üzerinde özellikle yoğunlaştı. Meddah, ortaoyunu,  karagöz, kukla tiyatrosu, köy seyirlik oyunları, minyatür, halk dansları üzerinde araştırmalar yaptı. Geleneksel Türk Tiyatrosu ile ilgilendiği kadar Batı Tesirindeki Türk Tiyatrosu ile de ilgilendi. Batı tesirindeki Türk Tiyatrosu, yazarları, eserleri yazıları vb hakkında çok sayıda bilgi, belge ve doküman toparladı. Yaptığı araştırmalar ile ilgi çok sayıda makale yayımladı.

 

Ülkemizdeki gelmiş geçmiş en önemli arşivcilerden biriydi. Yabancı ülkelerdeki kütüphanelerde Fransa ve Avusturya’daki Osmanlı arşivlerinden bulunan Türk kültürü, minyatürü, tiyatrosu hatta tarihi ile ilgili belgeleri dahi temin ederek devasa bir arşiv oluşturmuştu. Ancak bu arşivinin büyük kısmı ölümünden sonra evinin bodrumunda kayboldu.

 

Anadolu kültürü üzerinde en çok araştırma yapan en çok yazı kaleme alan araştırmacıların en başında olan Metin And, Anadolu kültürünün kaynaklarını "Anadolu yöresel kültürü", "Türk-Asya kültürü", "İslam kültürü", "Batı kültürü" olarak göstermiştir.

 

Metin And, Karşılaştırmalı tiyatro araştırmalarının öncülerinden biri oldu. Bazıları yabancı dillerde olmak üzere altmışa yakın kitap, 1500 kadar bilimsel inceleme, tanıtma-eleştiri yazısı ve ansiklopedi maddesi kaleme aldı. [13]

2008 Yılının Ağustos ayında, Türk Tiyatro, Temaşa Sanatlarımız, Minyatür ve İstanbul çalışmalarında bulunması nedeniyle  Sefaköy Spor ve Kültür Merkezi içerisinde bulunan Kütüphaneye  Metin And’ın ismi verildi. [14]

 

 

ÖDÜLLERİ

 

1970 Türk Dil Kurumu bilim ödülü

1980 Türkiye İş Bankası bilimsel araştırma ödülü

1983 Sedat Simavi sosyal bilimler ödülü

1985 Fransa hükümetinin “Officier de l’ordre des arts et des lettres” nişanı

1991 İtalya Cumhurbaşkanı’nın şövalyelik nişanı

1998 Türkiye Bilimler Akademisi hizmet ödülü

 

Türkçe Eserleri

 

Eserleri. Elli dört kitabı ve 1500’e yakın makalesi bulunan Metin And’ın başlıca eserleri şunlardır: Gönlü Yüce Türk: Yüzyıllar Boyunca Bale Eserlerinde Türkler (1958), Kırk Gün Kırk Gece: Eski Donanma ve Şenliklerde Seyirlik Oyunlar (1959), Dionisos ve Anadolu Köylüsü (1962), Bizans Tiyatrosu (1962), Kavuklu Hamdi’den Üç Orta Oyunu: Büyücü Hoca-Fotoğrafcı-Eskici Abdi (1962), Ataç Tiyatroda: Ataç’ın Tiyatro Eleştirileri ve Yazıları Üzerine İnceleme (1963, 1982), Türk Köylü Oyunları (1964), Geleneksel Türk Tiyatrosu: Kukla Karagöz Ortaoyunu (1969), Meşrutiyet Döneminde Türk Tiyatrosu (1908-1923) (1971), Tanzimat ve İstibdat Döneminde Türk Tiyatrosu (1839-1908) (1972), Oyun ve Bügü. Türk Kültüründe Oyun Kavramı (1974, 2003), Osmanlı Tiyatrosu: Kuruluşu-Gelişimi-Katkısı (1976, 1999), Dünyada ve Bizde Gölge Oyunu (1977), Osmanlı Şenliklerinde Türk Sanatları (1982), Cumhuriyet Dönemi Türk Tiyatrosu (1983), Geleneksel Türk Tiyatrosu: Köylü ve Halk Tiyatrosu Gelenekleri (1985), Türkiye’de İtalyan Sahnesi-İtalyan Sahnesinde Türkiye (1989, La Scena Italiana in Turchia-La Turchia Sulla Scena Italiana adıyla yapılan İtalyanca baskısı 2004), 16. Yüzyılda İstanbul: Kent-Saray-Günlük Yaşam (1994, 2010), Minyatürlerle Osmanlı-İslâm Mitologyası (1998, 2007, 2014), Tiyatro, Bale ve Opera Sahnelerinde Kanûnî Süleyman İmgesi (1999), 40 Gün 40 Gece: Osmanlı Düğünleri-Şenlikleri-Geçit Alayları (2000), Ritüelden Drama. Kerbelâ-Muharrem-Ta‘ziye (2002), Osmanlı Tasvir Sanatları: 1. Minyatür (2002, 2014).[15]

 

İngilizce

• Magic In Istanbul
• A History of Theatre and Popular Entertainment in Turkey (Forum Yayınları, Ankara, 1964)
• Metin And (İngilizce). Drama at the Crossroads: Turkish Performing Arts link past and present, East and West . Isis Press.
• Metin And (İngilizce). Istanbul in the 16th Century: The City, the Palace, Daily Life  Akbank
• Karagöz: Turkish Shadow Theatre (Dost Yayınları, İstanbul, 1975)
• A Pictorial History of Turkish Dancing (Dost Yayınları, Ankara, 1976)[16]

Fransızca

• Metin And, Stathes Damianakos, L. Amoros (Fransızca). Theatres d'ombres: Tradition et modernite ISBN 978-2-85802-642- Institut international de la marionnette.

 

KAYNAKÇA

 

[1] M. SABRİ KOZ, https://islamansiklopedisi.org.tr/and-metin

[2] GÜLAY ÇAKIR, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/and-metin

[3] M. SABRİ KOZ, https://islamansiklopedisi.org.tr/and-metin

[4] Prof. Dr. Metin And'ın Özgeçmişi, https://www.tuba.gov.tr/upload/files/Prof son erişim , 17-07-2015

[5] M. SABRİ KOZ, https://islamansiklopedisi.org.tr/and-metin

[6] Nazlı Eray, Tozlu Altın Kafes, 2011; s. 169, s. 173-174)

[7] Nazlı Eray, Tozlu Altın Kafes, 2011; s. 169, s. 173-174)

[8] https://www.milliyet.com.tr/-metin-and-ile-evliyken-psikolojik-siddet-gordum-/pazar/haberdetay/06.02.2011/1348746/default.htm

[9] Dr Aslan Tekin Edebiyatımızda İsimler, Elips  Yayınları, Ank. 2005, shf. 56

[10] https://arsiv.ntv.com.tr/news/460906.asp

[11] Prof. Dr. Metin And'ın Özgeçmişi, https://www.tuba.gov.tr/upload/files/Prof son erişim , 17-07-2015

[12] https://arsiv.ntv.com.tr/news/460906.asp  03 Ekim 2008 Cuma

[13] https://arsiv.ntv.com.tr/news/460906.asp  03 Ekim 2008 Cuma

[14] https://ataturkkitapligi.ibb.gov.tr/ataturkkitapligi/index.php?dil=tr&p=2&ID=10

[15] M. SABRİ KOZ, https://islamansiklopedisi.org.tr/and-metin

[16] https://tr.wikipedia.org/wiki/Metin_And