SEDAT VEYİS ÖRNEK

 

Zara/1927-Ankara/1980) Profesör, öğretim üyesi, Folklor araştırmacısı Hikâye ve Tiyatro yazarı

İlk ve orta öğrenimini Sivas’ta yapan Sedat Veyis Örnek Sivas Lisesi mezunudur.  İlk gençlik yıllarında tiyatrocu olmak istemiş fakat kaderi onu İlahiyat Fakültesine sürüklediğinden Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi ne kayıt yaptırtarak bu okuldan mezun olmuştur. 1953 [1]

 

Tiyatro sanatçısı’ olamayan yazar, İlahiyat Fakültesini bitirdikten sonra öğretmenliğe başlar. İlk görev yeri de Konya’dır. Konya’da üç ay öğretmenlik yaptıktan sonra silâhaltına alındı. Askerliğini Kore’de yaptı. Terhisine müteakip Almanya’ya gitti ve Tubingen Üniversitesi’de dinler tarihi ve etnoloji konusunda doktora yaptı. Dönüşünde Ankara Dil Tarih Coğrafya Fakültesi’nde etnoloji asistanı olarak görev yapmaya başlamış aynı okulda doçent ve profesör de olmuştu. [2]

 

Viyana, Bonn ve Göttingen Üniversitelerinde araştırmalar yapmış olan Sedat Veyis Örnek, öğretim görevlisi ve Asistan olarak girdiği Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Etnoloji Kürsüsünde 1966 yılında Doçent, 1971 yılında ise Profesör olmuştur. 1980 ‘de kurulan Halk Bilim Kürsüsünün başkanı olan Sedat Veyis Örnek, öğretim görevlisi olarak çalışırken çok sayıda folklor çalışmalarına iştirak etmiş sempozyumlar ve etkinlikler düzenlenmesine yardımcı olmuş, pek çok öğrenci yetiştirmiştir. Halk Bilim alanında ülkemizin ilk ve en önemli folklorcularından birsi olan Sedat Veyis Örnek DTCF de Halk Bilim Kürsüsünün kurulmasında ve öğretim görevlilerinin yetişmesinde önemli rol oynamıştır.  Ankara DTCF de öğretim görevlisi iken İzmir Güzel Sanatla Fakültesi’nde ve Elazığ Fırat Üniversitesi’nde dersler vermiştir. [3]

 

Lise öğrencisiyken hikâyelerini Sivas’taki gazetelerde sonra da Varlık ve Yeditepe yayınlanmaya başladı. 1948’te yazdığı Modern Lokanta Sivas Halkevinde sahnelendi. Başrolde kendisi oynadı. Diğer oyunlarında ‘Kurt’, İstanbul Şehir Tiyatrolarında ‘Pirinçler Yeşerecek’, Ankara Devlet Tiyatrosunda oynandı. ‘Manda Gözü’ Türkiye radyolarında yayınlandı. Bu son oyunu meydan oyuncuları tarafından da sahnelendi.

 

Şerafettin Turan’ın da dediği gibi ‘Sedat Veyis, hiç kuşkusuz ki, halk Bilim alanında ülkemizin en önde gelen araştırmacı ve bilim adamlarımızdan birisi olmuştur.

 

15 Kasım 1980'de hayata gözlerini yuman Sedat Veyis Örnek, Ankara. Cebeci Asri Mezarlığı'nda toprağa verilmiştir.

 

Halkbilimi profesörü Sedat Veyis Örnek yazdığı oyunlarla da Türk tiyatro edebiyatı tarihine de adını yazdırmıştır. [4] Yazdığı tiyatro eserlerine kendinden pek çok şey katmış, folklor konusundaki bilgilerini bu oyunlarda da paylaşmıştır.

 

İlk gençlik yıllarından beri filizlenen tiyatro aşkı yüzünden 1948’den itibaren Sivas Halkevi tiyatro çalışmalarına katılmaya başlamış, ilk kez Faruk Nafiz Çamlıbel'in Akın adlı oyununda sahneye çıkmış, daha sonra Cevdet Kudret'in Rüya ıçinde Rüya, Beaumarchais'nin Figaronim Düğünü oyunlarında rol almıştır.  [5]Tiyatro oyuncusu olarak başladığı tiyatroculuk hevesini daha sonraki yıllarda oyun yazarlığı ile sürdürecektir.

 

Edebiyat Dünyasına Sivas Hakikat Gazetesinde çıkan ilk yazıları ile atılacaktır.  Yayınlanan yazdığı ilk oyunu da Hakikat Gazetesinde çıkmış olan “ Modern Lokanta “adlı oyundur. Bu oyun Sivas Halkevi sahnesinde de oynamıştır.

 

Öğretim görevlisi olmadan önce Hakikat Gazetesinde tiyatro eleştirileri de yazmaya başlamıştır. 1950 1951. Bu yıllarda ilk yazılarından sonra akademi yıllarında yazdığı, öykü, oyun,  eleştiri, makale ve Foklor araştırmaları Varlık, Değişim, Sır, Türk Dili dergilerinde öyküleri, eleştirileri, kısa oyunları, yayınlanır. [6]

 

Fakültede öğretim görevlisi iken de tiyatrodan kopmayan Sedat Veyis Örnek oyun yazarlığını sürdürmüş, bazı eserleri oyun haline çevirmiş, yazdığı oyunlar Oda Tiyatrosu, İstanbul şehir Tiyatrosu, Ankara Devlet Tiyatrosunda oynanmış, TRT de radyo tiyatrosu olarak da sunulmuştur. Tiyatro çevirileri de yapmış,  Tanger DAROST’tan“ Sur Dibinde” ; Mrozek’ten “Polisler “adlı oyunları çevirmiş, bu eserleri de tiyatrolarda sahnelenmiştir. [7]

 

“Örnek'in oyunları yöreselde evrenseli yakalayan sağlam bir dramatik yapıya sahip olan, çağdaş anlamda ilginç eserlerdir. Sedat Veyis Örnek'in, oyunlarında bilimsel gözlemlerinden yararlandığını, yöresel gerçeklerde toplumsal çeliş-kileri gözlemleyebildiğini ve bu çelişkileri batı tiyatrosunun ustalıklı biçimleri içinde yansıtmayı başardığını söyleyebiliriz. “[8]

 

“Prof. Dr. Sedat Veyis Örnek; Türk Folkloru ve Etnolojisine önemli eserler kazandırarak Halkbilimi'nin geleneksel kültürünü, yaşama biçimlerini bilimsel yöntemlerle derleyerek belgelemiştir. Halkbilimi'nin bir bilim dalı olarak yaygınlık kazanmasına emek verip, özen gösteren hoca Anadolu törelerine, folkloruna bilinçle sahip çıkacak yeni kuşaklara soyadıyla örnek olmuştur." Yakup Kadri Bozalioğlu [9]

 

TİYATRO ESERLERİ

• Kurt (Oynanışı, 1964),
• Pirinçler Yeşerecek (Oynanışı, 1969).
• Manda Gözü[10]
•  

FOLKLOR VE İNCELEMLERİ

 

• Sivas ve Çevresinde Hayatın Çeşitli Safhalarıyla İlgili Batıl İnançların ve Büyüsel İşlemlerin Etnolojik Tetkiki (1966),
• Etnoloji Sözlüğü (1971),
• 100 Soruda İlklerde Din, Büyü, Sanat, Efsane (1971),
• Anadolu Folklorunda Ölüm (1971),
• Budunbilim Terimleri Sözlüğü (1973),
• Türk Halkbilimi (1977),
• Geleneksel Kültürümüzde Çocuk (1979).
•  

ÇEVİRİLERİ

• Dünyanın En Güzel Motosikleti, Saroyan William,Türk Dili EdebiyatıCilt:XII Sayı:135 Aralık 1962 Sayfa:158-160
• Kagekiyo, Motokiyo Seami, Türk Dili EdebiyatıCilt:XII Sayı:140 Mayıs 1963 Sayfa:448-452
• Günlük: Böll Heinrich,Türk Dili EdebiyatıCilt:XI Sayı:127 Nisan 1962 473-475
• Duvardan Gelen Sesler, Yazar: Böll Heinrich,Türk Dili Edebiyatı, Cilt:XIV Sayı:162 Mart 1965 Sayfa:469-473
• Tanger DAROST’tan“ Sur Dibinde” Oyun
• Mrozek’ten “Polisler” oyun [11]
•  

Kaynakça

 

 

[1]  https://www.zarakultur.com/anasayfa/default.asp?PG=3549

[2] İbrahim Aslanoğlu, Sivas Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, 2006 -

[3] M. Erman Aslanoğlu sayfa: 238 Cilt II/ Sivas 1000 Temel Eser

[4] Sevda ŞENER ,CUMHURİYET DÖNEMİ TYATROSUNUN BİR AYDIN YAZARI: SEDAT VEYİS ÖRNEK, https://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/13/1187/13717.pdf

[5] Sevda ŞENER ,CUMHURİYET DÖNEMİ TYATROSUNUN BİR AYDIN YAZARI: SEDAT VEYİS ÖRNEK, https://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/13/1187/13717.pdf

[6]  AnaBritanicca Genel Kültür Ansiklopedisi,Cilt:17 1989 Sayfa:308

[7] Sevda ŞENER ,CUMHURİYET DÖNEMİ TYATROSUNUN BİR AYDIN YAZARI: SEDAT VEYİS ÖRNEK, https://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/13/1187/13717.pdf

[8] Sevda ŞENER ,CUMHURİYET DÖNEMİ TYATROSUNUN BİR AYDIN YAZARI: SEDAT VEYİS ÖRNEK, https://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/13/1187/13717.pdf

[9] https://www.zarakultur.com/anasayfa/default.asp?PG=3549

[10] https://www.yasamoykusu.com/biyografi-2321-Sedat_Veyis_Ornek

[11] ] https://www.zarakultur.com/anasayfa/default.asp?PG=3550