Reşad Ekrem Koçu Hayatı Edebi Kişiliği Eserleri

Reşad Ekrem Koçu

Reşad Ekrem Koçu  (Doğum1905 İstanbul, Ölüm,6 Temmuz 1975 (70 yaşında) İstanbul Tarihçi, tarihi roman yazarı ve öğretmen

Yazılarında Ahmed Bülend Koçu adını da kullanmış olan Reşat Ekrem Koçu, Tarihi konularda yazdığı fıkra, roman, hikâye ve incelemeleriyle ve en önemli yapıtı İstanbul Ansiklopedisi'yle tanınmaktadır.

Eski bir bürokrat aileden gelen yazar, Reşat Ekrem,  gazeteci-yazar bir babayla ev kadını bir annenin oğlu olarak 1905'te İstanbul'da doğdu. Babası, yazar ve öğretmen Reşad Bey; annesi ise Fatma Hanım’dır.[1]

Koçu, ilkokulu babasının görevi nedeni ile gittikleri Konya’da  Konya Anadolu İntibah Mektebinde tamamladı (1918). Lise eğitimini ise yatılı olarak Bursa Erkek Lisesini (1927) bitirerek yapmış oldu.  Liseden sonra o zamanki adı Darülfünun olan İstanbul Üniversitesi’ne gitti ve Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümünü (1931 ) tarihinde bitirdi.  Mezun olduğu sene eski adı Darülfünun olan İstanbul üniversitesinde asistan olarak göreve başladı. Fakülte de ünlü tarihçimiz Ahmet Refik’in (Altınay) asistanı olmuştu. [2] Ancak, 1933 yılında yapılan Üniversite Reformunda hocası Ahmet Refik Altınay'la beraber üniversiteden ayrıldı. Okullarda tarih öğretmenliği yapmaya başladı. Alman Lisesi,  Kuleli Askerî Lisesi,  Pertevniyal ve Vefa gibi İstanbul  liselerinde tarih öğretmenliği yaptı.

O dönemin gazetelerinin tarih ve edebiyat öğretimi gibi bir işlevi de vardı ve o dönemin gazeteleri tarih ve edebiyatla ilgili konu ve yazılara çok önem veriyordu. Reşat Ekrem’in yazıları da ö dönemin ünlü dergi ve gazetelerinde yayınlanmaya başladı. Bunun sonucunda bir tarihçi ve yazar olarak tanınmaya başladı.  “Reşat Ekrem Bey Babıali’nin ünlü simalarından biri haline geldi. Bu imparatorluğun sadece padişahlarını, vezirlerini ve yüksek ricalini değil; esnafını, serserisini hatta hırsız ve fahişesini dahi merak etti. Hem de sırf 16’ncı asırdakiler değil; yaşadığı çağdakileri bile defter etti.”[3]

Öğretmenliği sırasında Tarihten Sesler gibi çeşitli dergi ve gazetelerde şiir, hikâye ve çocuk romanları, Osmanlı döneminin ilginç olaylarını ve kişilerini öyküleştirdiği Forsa Halil (1962), Patrona Halil (1967), Erkek Kızlar (1962) ve Haşmetli Yosmalar (1962) gibi kitaplar yazdı. Yazdığı bu yazılarında Ahmet Bülent Koçu ve Reşad Ekrem adlarını da kullandı. Reşad Ekrem Koçu, Son Posta, Milliyet, Hafta, 20. Asır, Amcabey, Tef, Akbaba, Hayat, Tarih, Türk Düşünce Mecmuası, Hergün gibi gazete ve dergilerde folklor, tarih ve kültür alanlarında çok sayıda yazı, inceleme ve araştırma yayımladı.[4]

Herkesin okuyacağı, ilgilenebileceği ve çok rahata anlayabileceği konularda yazıyordu. Araştırmalarını tarihi romanlarında kullandığı gibi, bilimsel çalışmalar halinde de sunuyordu.  Tarihi konularda yazdığı fıkra, roman, hikâye ve incelemeleriyle kamuoyu tarafından bilinen bir isim oldu. Öğretmenliği sırasında çeşitli dergi ve gazetelerde şiir, hikâye ve çocuk romanları, Osmanlı döneminin ilginç olaylarını ve kişilerini öyküleştirdi.

Evliya Çelebi Seyahatnamesinin (1943-1967, 6 cilt) bazı bölümlerini bugünkü dile aktardı. Türk Giyim, Kuşam ve Süsleme Sözlüğü (1967) ise alanında yapılmış ilk önemli çalışmadır.[5] Reşad Ekrem Koçu'nun en önemli ve büyük yapıtı, İstanbul'u her yönüyle ayrıntılı biçimde anlatan İstanbul Ansiklopedisi olarak kabul edilir.

“Ömrü boyunca bir İstanbul Ansiklopedisi meydana getirmek için didindi. Hiçbir şehrin kütüğü bu kadar ilginç olamaz. Büyük abideler yanında küçükleri, mezar taşları, güzel sokaklar, önemsiz sokaklar, ekâbir ve zenginlerin yanı başında fakirler, berduşlar bir arada. Marjinal insanın hakkındaki kayıtlar ilk defa onun tarafından mahkeme kayıtlarından çıkartıldı, yetmedi; bazı polislerin özel defteri bile ele geçirilip bakıldı. Bunu gerçi bir Alman ve Fransız şehir tarihçisi de yapabilir, o daha fazlasını yaptı. O muhitlerdeki halk şairlerinin destanlarını ve şiirlerini topladı, hatta dedikodulara başvurdu. Üsküdarlı Razi veya Vasıf gibilerini bize tanıttı. “[6]“ Koçu'nun tarih, kültür ve sanat alanındaki derin bilgisinin yansıdığı İstanbul Ansiklopedisi yazarın çektiği geçim sıkıntısı yüzünden 11. ciltte, "Gökçınar" maddesinde tamamlanamadan kaldı.”[7] “Reşat Ekrem Koçu’nun alfabetik olarak hazırladığı “İstanbul Ansiklopedisi” adlı eser İstanbul şehrinin adeta kütüğü niteliğindedir. Pek çok yönüyle bütün İstanbul ile ilgili gerek yazılı kaynaklardan gerek sözlü kaynaklardan toplanan bilgilerle fotoğraf, plan, harita, resim vs. görsel malzemeden müteşekkildir. Ansiklopedi 1958’de yayımlanmaya başlamış fakat çeşitli sebeplerle tamamlanamamış “G” maddesinde yayımı durdurulmuştur. Oldukça hacimli olan eser,1958 yılından 1973 yılına kadar on bir cilt ve toplam 7076 sayfa basılmıştır.”[8]

 Bu ansiklopedinin ilk baskısı 1944-1951 Aba-Bahadır Sokağı maddeleri ve ikinci baskısı 1958-1971 yayımlandı ve 11'inci ciltte 7076 sayfaya ulaşarak "Gökçınar" makalesinde yarım kaldı. Koçu'nun diğer kitapları arasında Osmanlı Padişahları (1960) ile Eski İstanbul'da Meyhaneler ve Meyhane Köçekleri (1947) ve 2 ciltlik Kösem Sultan sayılabilir.[9]

Öğretmen olarak emekli olduktan sonra da birçok dergi ve gazetede yazıları yayımlandı. Cumhuriyet, Yeni Sabah, Milliyet, Hergün, Yeni Tanin, Tercüman, Hayat Tarih Mecmuası, Tarihten Sesler, Resimli Tarih Mecmuası, Tarih Dünyası, Hayat, Yeşilay, Büyük Doğu, Hafta, Türk Folklor Araştırmaları, İstanbul Enstitüsü Mecmuası, Türkiyemiz, T.T.O.K. Belleteni gibi dergi ve gazetelerde tarihî roman ve hikâyeleri, araştırma ve incelemeleri yayımlandı.[10]

Hayatının son yıllarında Tercüman gazetesinde sohbet ve tarihî fıkralar yazıyordu. Reşat Ekrem Koçu, çocukluk ve eğitim yıllarını Konya ve Bursa’da geçirmiş onun dışında sürekli olarak İstanbul’da yaşamıştı. Gezmek, görmek ve incelemek tutkunu olan yazar,  Türkiye’nin her yerini dolaştığı gibi Fransa, Belçika, Hollanda, Mısır ve Bulgaristan’a gibi ülkelere de seyahat etmişti. Ömrünün büyük bir kısmını Göztepe’deki aile köşkünde geçiren yazar, köşkün satılmak zorunda kalınmasından sonra da aynı semtte yaşadı.[11]

Hayatı boyunca hiç evlenmeyen yazar çocuk sahibi de olmadı. Ömrünün sonlarına doğru Mehmet adındaki bir çocuğu kendisine evlatlık edinmişti.  İyi düzeyde Fransızca bilen Reşad Ekrem, basketbola meraklı, bezik oynamayı seven, posta pulu koleksiyoncusu, fotoğraf ve resme meraklı bir insandı.

Reşad Ekrem Koçu 6 Temmuz 1975'te İstanbul'da öldü. Reşat Ekrem Koçu'nun şiirleri ölümünden sonra oğlu “ Acı Su” adlı bir kitap halinde tarafından bastırılmıştır.( Koçu yayınları, 1965, İstanbul) 

EDEBİ HAYATI VE KİŞİLİĞİ

Hayatı boyunca evlenmeyen, çocukları olmayan ve yalnız yaşayan Reşad Ekrem’in hakkında spekülatif haberler de çıkmıştır.  Tarihçi Murat Bardakçı bu nedenle şöyle bir açıklama yazısı yazmak zorunda kalmıştı.  “Orhan Pamuk, gündemde kalmayı gene başardı.  Bu defa Reşad Ekrem Koçu'yu vasıta yaptı. ‘‘National Geographic-Türkiye’’ dergisinde çıkan ‘‘Şehrin Ruhu’’, başlıklı yazısında Koçu'nun sefahate düşkün bir eşcinsel olduğunu, yayınladığı İstanbul Ansiklopedisi'nin bu yüzden yarım kaldığını ve İstanbul'a ait bilgileri daha da karıştırdığını, eşcinselliği, ‘‘içki masası dostlukları’’ ve yine Pamuk'un tabiriyle ‘‘çıplak ayaklı güzel oğlanlara’’ olan tutkularını karıştırmıştı. Reşad Ekrem eşcinseldi; eskilerin ‘‘cemál áşığı’’ dedikleri ve yakışıklı delikanlıları ‘‘seyretmekten’’ haz duyan gruba mensuptu. Ama Reşad Ekrem, hiçbir zaman intihalci olmadı. Reşad Ekrem Koçu gibi İstanbul'un büyük bir evladını karalamakla meşgul. Velhasıl, utanılacak bir haldir!”[12]

Hikâye ve şiir gibi türlerde de eserler veren Reşat Ekrem Koçu, edebî şöhretini tarihî romanlarına borçludur. Esircibaşı, Forsa Halil, Patrona Halil, Kabakçı Mustafa gibi romanları ile popüler bir romancı olmayı başarmıştır.

Reşat Ekrem Koçu romanı tarihe hizmet eden bir tür olarak görmüş yazdığı romanlarında tarihi roman türüne örnekler vermiştir. Romanları vasıtası ile tarihi anlatmayı ve sevdirmeyi amaçlayan bir turum izlemiş “tarihi herkesin zevk alarak okuyacağı” bir şekilde yazmayı amaçlamıştır. Roman konularını Osmanlı tarihinden alan Reşat Ekrem Koçu, olayları ve şahısları anlatırken tarihî gerçekçiliğe bağlı kalmaya çalışmış  romanlarını zengin bilgi ve belgelerle doldurmuştur. [13] Romanlarında tarihi olayların aslına birebir sadık kalmak ilkesi ile yazdığından üslubunda müdahaleci bir tutum vardır.  Tarihçiliği romancılığına baskın gelen yazarın eserleri halk hikâyecilerinin anlatım tekniğini çağrıştıran bir eda içindedir. Onun romanları bir çeşit tarihi macera romanlarıdır. Romanlarında esas amacı tarihi olayları ve kişileri tanıtmak olduğundan sanat kaygısını ikinci plana atmıştır. “Reşat Ekrem Koçu, bilgi yanlışlığına düşme korkusuyla, kurgudan ziyade bu kişilerin tarihte bilinen niteliklerine sığınmıştır. “

“Ortaylı, onun eserlerini çeşni  kazanmış birer vakayinameye benzetir. “Tayyarzade”, “Hançerli Hanım” tipindeki XVIII. yüzyıl halk hikâyelerinin getirdiği bir üslûbu kullandığını ve eserlerini de vakayinamelere dayandırdığını, kullandığı dille anlattığı devrin atmosferini yansıttığını iddia eder. (Ortaylı 2001/06/18)” [14]

Reşad Ekrem Koçu’nun en önem verdiği eseri ise fasiküller halinde yazıp yayımladığı ama “ G “ maddesine kadar getirip bitirmediği İstanbul Ansiklopedisidir.  “İstanbul Ansiklopedisi benim için her şeydir; artık yaşamamın tek manası, ömrümün mahsulü olan bu şehir kütüğü ve onun tamamlandığını görmektir.” [15] Diyen Koçu’nun en büyük eseridir. Ancak bu eserinin tamamını bitirmek ve bastırabilmek için hem destek bulamamış hem de eserini bitiremeden ölmüştür.

Reşad Ekrem aynı zamanda önemli bir arşivci ve ciddi araştırmacıdır. En mühim eseri olan İstanbul Ansiklopedisini bitiremeden vefat eden yazar “Yeniçeriler”,” Osmanlı Padişahları “; “Türk Giyim Kuşam ve Süslenme Sözlüğü “ gibi ansiklopedik eserler de yazmıştır.

Kitapları

• Kızlarağasının Piçi (1933)

• Hatice Sultan ve Ressam Melling (1934)

• Eski İstanbul'da Meyhaneler ve Meyhane köçekleri (1947)

• Tarihimizde Garip Vakalar (1952)

• Osmanlı Padişahları (1960)

• Topkapı Sarayı (1960)

• Erkek Kızlar (1962)

• Dağ Padişahları (1962)

• Esircibaşı (1962)

• Forsa Halil (1962)

• Yeniçeriler (1964)

• Osmanlı Tarihinin Panoraması (1964)

• Fatih Sultan Mehmed (1965)

• Acı Su (1965)

• Patrona Halil (1967)

• Kabakçı Mustafa (1968)

• Kösem Sultan (2 cilt) 1972

• Aşk Yolunda İstanbul'da Neler Olmuş (2002)

• Tarihte İstanbul Esnafı (2002)

• Binbirdirek Batakhanesi Cevahirli Hanım Sultan (2003)

• İstanbul Ansiklopedisi (Tamamlanamamıştır)

KAYNAKÇA

[1] DR. ÇİLEM TERCÜMAN, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/resad-ekrem-kocu

[2] İlber Ortaylı, Üstadın mirası, .milliyet.com.tr/Yazar.aspx?aType,

[3] İlber Ortaylı, Üstadın mirası, .milliyet.com.tr/Yazar.aspx?aType,

[4] https://www.idefix.com/kitap/resad-ekrem-kocu/urun_liste.asp?kid=44717

[5] https://tr.wikipedia.org/wiki/Re%C5%9Fad_Ekrem_Ko%C3%A7u

[6] İlber Ortaylı, Üstadın mirası, .milliyet.com.tr/Yazar.aspx?aType,

[7] https://www.idefix.com/kitap/resad-ekrem-kocu/urun_liste.asp?kid=44717

[8] Aktan Müge YILMAZ, REAT EKREM KOÇU’NUN “[7]STANBUL ANS[7]KLOPED[7]S[7]” ADLI ESERNEYANSIYAN ÜSKÜDAR MANZARALARI, luslararası Sosyal Aratırmalar Dergisi, Cilt: 4 Sayı: 17, 2011

[9] https://tr.wikipedia.org/wiki/Re%C5%9Fad_Ekrem_Ko%C3%A7u

[10] DR. ÇİLEM TERCÜMAN, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/resad-ekrem-kocu

[11] DR. ÇİLEM TERCÜMAN, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/resad-ekrem-kocu

[12] Murat BARDAKÇI, “Reşad Ekrem ‘cemal áşığı’ idi ama intihalci değildi!” https://arama.hurriyet.com.tr/arsivnew

[13] Abdullah ŞENGÜL, Jale GÜLGEN, “REŞAD EKREM KOÇU’NUN TARİHÎ ROMANCILIĞI “https://www.aku.edu.tr/aku/dosyayonetimi/sosyalbilens/dergi/VIII2/

[14] Abdullah ŞENGÜL, Jale GÜLGEN, “REŞAD EKREM KOÇU’NUN TARİHÎ ROMANCILIĞI “https://www.aku.edu.tr/aku/dosyayonetimi/sosyalbilens/dergi/VIII2/

[15] Ergün, Mehmet (2010). "Bir Tutkunun Ürünü: İstanbul Ansiklopedisi". Müteferrika. Güz 2010/2. S. 38. s. 3-54.