Rig Nedir Mürekkeb Üzerine Altın Tozu Dökmek

Rig Nedir

Osmanlıca yazılışı ( Rik ) Rîg : ريغ 

Rig sözcüğü Farsça kökenlidir. Osmanlıcaya da oradan girmiştir.  Esk, dile ait lügatlerde: toz, ( gubar) kum,  yazı kurutmaya yarayan ince kum, [1] hat yazılarında yazıyı bozmadan mürekkebin kurumasını sağlayan ince altın tozu,  mürekkebi kurutan toz manalarına gelir.

rîg-i beyâbân-ı gamın: gam çölünün kumu.

rîg-i revân: akar kum.

Eski devrilerde yazılar okkaya batırılan kamış kalemle yazılır, mürekkebin çabuk kuruması için zerine ince kum dökülürdü. İşte mürekkebi kurutan bu ince toza veya kuma rig denirdi. [2] “ Eskiden mürekkepleri kurutmak için yazı üzerine ince kum dökmek adetti. Fermanlara ve beratlara ise toz yerine altın zerreleri dökülürdü. Bu kuma veya altın zerrelerine rig denirdi.   “[3]

Divan şiirinde rig sözcüğü daha ziyade, fermanlara, beratlara, altın varaklara tezhip ve hat sanatlarındaki çalışmalarda mürekkep üzerine altın tozu, altın zerreleri dökmek konusu daha ziyade işlenmiştir.

Eski devirlerde kadınların yüz ve alınlarına süs olsun diye altın sahifeler yapıştırdıklarını da bizlere Ahmet Talat Onay bilgi vermiş olur. [4]

Mürekkep üzerine ince kum veya altın tozu dökmek eski devrin hayatında çok yer almış bir konudur. Divan şiirinde de bu konu çok işlenmiş sevgilinin kaşları, yüzü,  zerine altın tozu dökülmüş hat, mushaf tuğraya vb benzetilmiştir.  

Aceb mi vesme-i ebrusu üzre zer varak olsa

Berat-ı hüsne unvandır ki rig âlud ola tuğra  Aşık Paşa

Kaşının rastığı üzre altın varaklar yapıştırılırsa şaşılacak bir şey yok. Çünkü beratların tuğrası altın riglidir . Onun kaşları da güzel beratına tuğra olduğuna göre rigi altın tozu olmalıdır.  D

Nişân-ı pây-ı vuhûş u tuyûr sahrâda

Çizildi rîg-i sefîd üzre gûyiyâ eşkâl (Bâkî).

Ey Gubari bu cihan içre benim

Kimse eş’arıma toz konduramaz

Meğer ol katibi müsta’cil kim

Hatt-ı şiirim kuruyunca duramaz  Abdurrahman Gubari

Eczâmızı hep rîg-i beyâbân-ı gam etsek

Cânâna giden nâme-i hicrâna dökülsek   (Nâilî).[5]

Mürekkebi kurutmak için yazı üzerine serpilen ince kum, rıh:

Sebze-âsâ hatt-ı celîdir rehim

 Ol hat üstünde rîktir şebnem (Nâbî).

Pür-gubâr eylemese hatt-ı izârın rîkten

Belki olmazdı kalem ehline muğber kâğıt (Sünbülzâde Vehbî’den).[6]

Yazdığım şeyler bütün parlak düşer dermiş beyim

Bence parlaklık onun rîg ile kırtâsındadır

Parlatırdım şimdi tahrîrât-ı bî-ma’nâsını

Olmasa mudhik o yanlışlar ki imlâsındadır (Muallim Naci

 Harâret-i âfitabla kızmış taşları basıp ve beden-i üryanla rîg-i germ üzerine yatırıp… (Fuzûlî).

KAYNAKÇA 

[1]https://www.osmanice.com/osmanlica-27752-nedir-ne-demek.html

[2]https://remzi.cagdassozluk.com/buyuk-osmanlica-sozluk-madde-15849.html

[3] A. Talat Onay, Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar, MEB, 199, İstanbul, s. 410

[4] A. Talat Onay, Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar, MEB, 199, İstanbul, s. 410

[5] A. Talat Onay, Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar, MEB, 199, İstanbul, s. 410

[6] http://www.lugatim.com/s/R%C3%8EK