Rişte –İ Meryem Nedir Hz Meryem’in İpi

Rişte –İ Meryem Nedir Hz Meryem’in İpi

Rişte sözcüğü dilimizde ve sözlüklerde iplik ve tire anlamlarına gelir. Ancak edebiyatta rişte, değişmeceli manada iplik gibi dökülen gözyaşları anlamlarında da kullanılmıştır.  

Rişte veya iplik Divân şiirinde sevgilinin saçı ve canı için yapılan benzetmeler arasındadır. Sevgilinin canı hemen kopuverecek ipliğe teşbih edilir.  Rişte ile sevgilinin saçları, kâkülleri zülüfleri, saçının telleri arasında alakalar kurulur. Sevgilinin saçları aşığı, bağlayan, aşığa kement atan bir avcının silahları gibidir. Sevgilinin saçları ve saç telleri ipliğe, urgana, kemende teşbih edilir. Bu benzetmelerle alakalı olarak zalim bir avcı olarak tasavvur edilen sevgili ile alakalı pek çok hayaller kurulur. Sevgilinin saçlarının telleri aşığı, bağlar, esir, eder, , zülfünün teline asar, hatta darağacına asıp aşığı idam eder.  

Rişte-i Meryem

Eski edebiyatta rişte-i Meryem, Hz Meryem ile alakalı olarak ele alınan Hz Meryem’in ip anlamında bir tabirdir.  Rişte-i Meryem ile ilgili olarak eski edebiyatta sözü edilen iki konu vardır. Bunlardan birisini A. Talat Onay, Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar adlı eserinde ( s. 412)  şu şekilde anlatır.

“Hz. Zekeriyyâ köy kızlarına eğirmek üzere yün dağıttığı sırada Hz. Meryem’e de kırmızı yün düşmüş ki bu kendisinin dünya evine girmeyeceğine alâmet imiş.” [1]

İncil ve Kutsal kitaplarda Hz Meryem’in İsa’yı dünyaya getireceğini haber alması da Rişte –i Meryem ile alakalıdır. Kutsal kitaplara göre Hz Meryem bu haberi ip eğirirken almıştır. Yakup İncilinde

 “Hz. Meryem’e müjde haberi verilmeden önce rahiplerin aralarında yaptıkları istişare sonunda Rabb’in mabedine bir perde yapmayı kararlaştırdıklarından ve Hz. Meryem’in de aralarında bulunduğu diğer yedi kıza bu görevi tevdi ettiklerinden, hangi ipi kimin dokuyacağı hakkında çekilen kuradan, Meryem’in şansına gerçek ibrişim ve erguvani düşmesinden ve Meryem’in melek tarafından müjdelenmesinden bahseder.” [2]

Şu halde buna göre Rişte-i Meryem, Hz Meryem’in İsa’nın doğacağına dair gelen müjdeyi haber aldığında eğirdiği ip olmaktadır. Hz Meryem’in eğirdiği ipin nasıl bir olduğuna dair çeşirtli ayrıntılar bulunur. Kimi kaynaklara göre bu ipi Hz Zekeriya, Hz Meryem’e vermiştir ve bu ip kırmızı renkli bir iptir. Hz Meryem’e , Hz  İsa’nın babasız olarak dünyaya geleceği ip eğirirken haber verilmiştir.  Hz Meryem’in eğirdiği bu ipin adı rişte-i Meryem’dir ve “ rişte-i Meryem gözle görünmeyecek ve katlanmayacak kadar ince bir ipliktir. Rişte –i Meryem bu nedenle iki kat etmeden görünüp dokunamayacak kadar ince bir iplik manasına gelmektedir.    [3]

Ku’ran’da bu olay Meryem Suresinde şu şekilde anlatılır. …(Ey Muhammed!) Kitapta (Kur'an'da) Meryem'i de an. Hani ailesinden ayrılarak doğu tarafında bir yere çekilmiş ve (kendini onlardan uzak tutmak için) onlarla arasında bir perde germişti. Biz, ona Cebrail'i göndermiştik de ona tam bir insan şeklinde görünmüştü. Meryem, “Senden, Rahman’a sığınırım. Eğer Allah’tan çekinen biri isen (bana kötülük etme)” dedi. Cebrail, “Ben ancak Rabbinin elçisiyim. Sana tertemiz bir çocuk bağışlamak için gönderildim ”dedi. Meryem, “Bana hiçbir insan dokunmadığı ve iffetsiz bir kadın olmadığım halde, benim nasıl çocuğum olabilir? Dedi. Cebrail, “Evet, öyle. Rabbin diyor ki: O benim için çok kolaydır. Onu insanlara bir mucize, katımızdan bir rahmet kılmak için böyle takdir ettik. Bu zaten (ezelde) hükme bağlanmış bir iştir” dedi. Böylece Meryem çocuğa gebe kaldı ve onunla uzak bir yere çekildi…” (Meryem: 19/16-22)

Âl-i İmrân 45-48. ayetlerde ise şu şekilde aktarılır:

“…Hani melekler şöyle demişti: “Ey Meryem! Allah seni kendi tarafından bir kelime ile müjdeliyor ki, adı Meryemoğlu Îsâ Mesih'dir. Dünyada da, ahirette de itibarlı ve Allah'a çok yakın olanlardandır.” “O, beşikte de, yetişkin çağında da insanlarla konuşacak, salihlerden olacaktır.” (Meryem), “Ey Rabbim! Bana bir beşer dokunmamışken benim nasıl çocuğum olur?” dedi. Allah, “Öyle ama Allah dilediğini yaratır. O bir şeyin olmasını dilediğinde ona sadece “ol” der, o da hemen oluverir” dedi. Ve Allah ona kitabı, hikmeti, Tevrat ve İncili öğretecek…”.(Âl-i İmrân: 3/45-48)

Ancak rişte-i Meryem tabirinin “Osmanlı dönemi bazı ticaret ve gümrük belgelerinde “rişte-i Meryem” tabirinin “ince yün iplik”i ifade için kullanıldığı “ [4]da anlaşılmaktadır.

Divan şairleri rişte-i Meryem’i ince ip manasında ve Hz Meryem’in İsa’nın doğumunu haber aldığına işaret eden anlatıları telmih etmek maksatlı kullanmışlardır. Bu beyitlerde Hz Meryem’in  “Hz. İsa’nın semaya urûcunda eskilerini yamamak için yanına aldığı iğne sebebiyle dördüncü kat semada kalması “ hadisesine de işaret edilir.

Rişte-i Meryem’den söz eden dizelerde  Buhur u Meryem’den  de söz edilebilir. Rivayete göre Hazret-i Meryem, Hazreti İsa’yı (a.s.) doğururken bu bitkiye yapışmış, bu bitki de onun beş parmağı gibi beş parmağa benzeyen bir surette oluşmuştur.[5]

Bunların dışında olarak Rişte-i Meryem ince ve ipek kabalara da denmiş, yahut de ipekli ince kumaşlar da rişte-i Meryem olarak ifade edilmiştir.

Virse Meryem rişte ‘Îsâ süzenin ger ‘âşıkun

Mümkin olmaya refû zahm-ı dil-i nâ-şâdınaKâtib-zâde Sâkıb, G. 545/3

Yeter zahm-ı dil-i erbâb-ı ‘ışka merhem-i lütfun

Ne lâzım rişte-i Meryem ne hâcet sûzen-i ‘Îsâ    Azmî-zâde Hâletî, G. 6/4

Geçmez mi felek atlasın süzen-i İsâ

Çarha dolanır rişte-i Meryem bükülünce Neş’et

Târ –u pûdu olalı câme-i aşkın reng-i can

Pirehen rişte-i Meryem le kâbâ geldi bana   Neş’et

Târ eriş, pûd arkaç riişte iplik anlamındadır.  Şair aşk elbisesini giydiği zaman  hırkasının ip ince  rişte-i Meryem ile dokunmuş ipek dokuma gibi geldiğini ifade ediyor.

BUHURUMERYEM NEDİR HZ MERYEM'İN ELLERİ VE KOKUSu

BUHURUMERYEM NEDİR EFSANELERİ VE SIKLAMEN ÇİÇEĞi

KAYNAKÇA 

[1] A. Talat Onay, Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar, meb, 1996, s.412

[2] Yavuz ÖZKUL, KLASİK TÜRK ŞİİRİNDE KULLANILAN “RİŞTE-İ MERYEM” SÖYLEMİ/MAZMUNU ÜZERİNE BİRMÜTÂLAA, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 12 Sayı: 64 Haziran 2019

[3] A. Talat Onay, Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar, meb, 1996, s.412

[4] Yavuz ÖZKUL, KLASİK TÜRK ŞİİRİNDE KULLANILAN “RİŞTE-İ MERYEM” SÖYLEMİ/MAZMUNU ÜZERİNE BİRMÜTÂLAA, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 12 Sayı: 64 Haziran 2019

[5]https://edebiyatvesanatakademisi.com//search?term=BUHURUMERYEM