RİTİM NEDİR ŞİİRDE RİTİM NASIL SAĞLANIR

Ritim Nedir Şiirde Ritim Oluşturma Yöntemleri

Ritim kelimesi müzik ve edebiyatta kullanılan bir terimdir.

Müzikteki tanımı:” Ezgi ve uyumla birlikte müziği oluşturan bir öğe olarak vurgu, uzunluk ya da seslerin, durakların düzenli bir biçimde yinelenmesinden doğan düzen” şeklindedir.  

Müzikte ritim melodinin icrasındaki zamanlamayı belirleyen usul ile sağlanır. Musikideki usuller, belli aralıklarla, periyodik darbe tesiri darbuka, tef, zil gibi ritim sazlarla ortaya konur.

Şiirde hecelerin vurgu, tonlama, yarım veya tam nefes almak için durma,  sesleri belli yerlerde uzatma, sesi alçaltma veya sesi belli yerlerde düşürme,  ölç ve duraklar ile sağlanan zamanlama dizeninden doğan uyuma ritim denir.

 Ritim sözlüklerde :   “ şiirde ya da düzyazıda vurgu, uzunluk ya da seslerin, durakların düzenli bir biçimde yinelenmesinden doğan uyum”, “  Bir şiirin dizelerindeki vurgu ve durak, uzunluk-kısalık, yükseklik, incelik-kalınlık vb. ses özelliklerinin düzenli bir şekilde yinelenmesinden doğan ses düzeni “  şeklinde tarif edilir.

Şiirde Ritim Nasıl Sağlanır

Ölçülü şiirlerde şiirdeki ölçü ( aruz veya hece )  durak,  kafiye şematiği ve redifin sağladığı sistematik bir ritim vardır. Yani Aruz ve hece ölçülerinin sağladığı kalıp ritimler oluşur. Ancak kimi şiirlerde ritim sadece bunlar ile sınırlı değildir.  Sert, yumuşak, tonlu, tonsuz seslerin ve kelimelerin sıralanması,  noktalama işaretleri tamlamalar ve diğer unsurlarla da sağlanan karmaşık bir ritim yapısı da oluşabilir.

Ritim şiirin dış yapı unsurlarındandır ve şiirde söyleyiş edasını, yüksek, düşük, melankolik, hızlı veya yavaş seslendirilmesine yol açan seslendirme rengini, ortaya koyan bir özellik taşır. Şiirdeki heyecanı, coşkuyu, melankoliyi, sesin tizlik, peslik, yumuşaklık sertlik derecesini vb işte bu yapı ele vermekledir.

Dolayısı ile şiirin melodik yapısı,  duygu içeriği ile şiirdeki ritmin ortaklaşa hazırladığı müzikal bir atmosfer vardır. Ritim şiirdeki bu müzikal atmosfersin ana unsurlarından biridir.

Şiirde ritim ölçü, kafiye, redif, durak, tefile, harf, hece ve kelimeler ile sağlanan melodik tempo tesiridir. Bir başka deyişle şiirde şairin noktalama işaretleri, duraklar, tamlamalar, bağlaçlar, edatlar, nidalar dize uzunluğu, ölçü, durma noktaları, yarım ve tam nefes alma aralıkları ile belirgin hale getirdiği seslendirme düzeneği ritmi oluşturur.

Seslerin pürüz yaratmadan dizilebilmesi,   dizelerin uyumlu sesli ve sessizler ile dizayn edilebilmesi, gerekirse ikilemeler, sesli sessiz tekrarları ile melodik bir yapının sağlanabilmesi;  ritmin ortaya çıkmasına zemin hazırlamış olur.

Musikide ritmi, zamanlamayı sağlayan usuller sağlarken şiirde ise ritmi yukarıda sayılan unsurlar meydana getirmektedir.

Serbest şiirlerde ritim mısra uzunluğu ve kısalığı, ses tekrarları, bağlaçlar ve noktalama işaretleri ile belli edilir. Serbest şiirlerde tamlamalar, ibareler, bazı kelimelere yüklenen ritmik görevler o şiirde ritmi ortaya çıkarır.

Başarılı şairler aynı zamanda başarılı bir ritim ve ahenk ustalarıdır. Onların şiirleri yukarıda izahı yapılan noktalar açısından iyi incelendiğinde bir şiirde ritmin nasıl sağlanacağı sezilmiş olur.  

Bir şiir akılda kolay kalıyorsa o şiir ritim, ahenk ve uyum bakımlarından başarılıdır demektir.  Ritim açısından başarılı olan bir şiir aynı zamanda akıcıdır. Şiirin kolay söylenebiliniyor olması, akıcı ve pürüzsüz okunabilmesi, şiiri okurken şiirde söyleyiş zorluğunun olmaması, şiirde ahengin ve ritmin olduğunu gösterir.  Bu tip akılda kolay kalan şiirlerde başarılı bir ritmik yapı var demektir.

Şiirde ritim öğretilebilen bir şey değil her şeyden önce sezilerek öğrenilen bir aşinalık olmaktadır.