Sabir Mirza Alekber

Mirza Alekber Sabir Şamahı 30 Mayıs 1862 - 12 Temmuz 1911. Zeynelabidin oğlu Tahirzade  Mirzə Ələkbər - Azerbaycanlı şair, yeni satirik akımın kurucusu.

30 Mayıs 1862 de Şamahı’da doğdu. Babası küçük bir bakkal dükkânı ve dindar bir kişi olan Zeynelabidin Bey’dir.  Tüccar olan babası oğlunu bir din adamı yetiştirmek için Sabir henüz 7 yaşında iken Molla haneye verdi. İlk şiirini 8 yaşında yazdı. Sabir 12 yaşına kadar medresede okudu. [1]1874'te Seyid Ezim Şirvani'nin Şamahı'da açtığı yeni usulde Rusça ve Türkçe derslerin okutulduğu Meclis Mektebine“ usûl-i cedid okuluna “ devam etmeye başladı.  Bu okulda iyi düzeyde Farsça öğrendi ve öğretmenleri onu Farsçadan metinler tercüme ettirerek, şiire ve edebiyata olan merakından dolayı şiire ve edebiyata yönlendirmeye gayret ederek yetiştiriyordu. [2] İlk şiirlerini de hocası Hacı Seyyid Azim Şirvânî’nin şiirlerine yazdığı nazirelerin de bulunduğu rubailer, gazel, kaside, dinî ve mizahî şiirlerdi. [3]

Fakat babası onu okuldan alarak dükkânda çalıştırmaya başlamıştı. Buna rağmen şiire ve edebiyata olan tutkusu devam etti.  Babası ise onun şiirden ziyade dükkân işleri ile ilgilenmesini arzu ediyordu.  Fakat şiirden kopamayan şair kendisine “Sâbir” mahlasını seçerek hocası Seyyid Azim Şirvânî’nin başkanlık ettiği Şamahı’daki Beytüssefâ adlı şiir meclislerine devam etmeye ve geliştirmeye başlamıştı. [4]

1885 yılından sonra seyahate çıkmaya başladı. Bir süre Aşkabat, Buhara, Semerkand, Merv, Horasan şehirlerinde yaşadı. [5]  Şamahı da veba çıktığını duyunca Şamahı’ya döndü ise de 1885-1886’da ikinci seyahatine çıkıp,  Hemedan üzerinden Kerbelâ’ya gitmek istedi. Fakat babası vefat edince ülkesine geri döndü. [6] Ama yaptığı bu  seyahatler   Türk ve İslam kültürü ve  halkları hakkında belli bir fikir sahibi olmasına yardımcı olduğu gibi  onun şiirleri için de   zengin bir  malzeme birikimi sağlamıştı.

1887’de Büllurnisə adlı bir kızla evlendi. On beş yıl süren bu evlilikten 8 kızı, bir oğlu dünyaya geldi. Bu yıllarda sabun yapıp satarak hayatını kazanmaya başlamıştı.[7]  Bu yıllarda Abbas Sıhhat Azerbaycan Şamahı 1874-1918) ve Feridun Koçerli ile yakın temaslar kurmuştu. Şiire olan bağlılığı bu şairler ile kurduğu yakın dostluklar ile zenginleşmeye başlamıştı.

1902 de Şamahı’da olan büyük bir deprem ve ortaya çıkan yangın sonunda Sabir’in evi de harap oldu. 1903'de Tiflis'te, "Şark-i Rus" gazetesinde ilk şiiri yayınlandı. [8]Bu aynı zamanda Sabir'in yazdığı sosyal içerikli ilk şiirdi. [9] Daha sonra ise Hayat gazetesinde şiirleri çıkmaya başlamıştı. [10]

1906'da Celil Memmedkuluzade'nin başyazarlığında Tiflis'te "Molla Nesreddin" mizahi dergisi çıkmağa başlamıştı. Sabir'in edebî başarısının ortaya çıkması bu dergide yayınlattığı mizahî şiirleri ile gerçekleşti.   Sabir bu mizahi derginin en faal müellifiydi. Sabir bu mizahi dergiye takma adlarla şiirler yazıyordu.   Kullandığı takma adlarla yazdığı şiirleri büyük bir ilgi görmüştü.   "Hophop", "Ağlar güleyen", "Abunasr Şeybani", "Boynuburuk", "Sevdayi" ve diğer takma adları ile 1906-1911 yılları arasında pek çok şiir bu dergide yayınlandı. [11]

Şiirlerinde gericilik, cehalet ve sosyal hayatta görülen bir takım densizlikleri alaya alıyordu.    C. Məmmədquluzadə ile birlikte halkın sırtından geçinenlere,  zalim ağalara, riyakâr softalara,  sapık görüşlü devlet adamlarına, çıkarcı ikiyüzlü softalara ve devlet ileri gelenlerine ağır ve mizahi eleştiriler yapıyorlardı.  Onun bu kara mizah örneği eleştirileri Bakü, Azerbaycan Şamahı ve İran’da çok büyük tepkilere yol açmış bir takım mollalar, müftüler, hatta ruhani liderler hakkı ölümdür fermanı vermeye başlamışlardı. [12]

Sabir’in bu tirajı komik şiirleri Azeri şiiri tarihinde yeni bir devrin başlangıcı, Azeri şiirine açılan yeni bir tarz ve yeni bir şiir stili oluyordu.  Özellikle güldürücü monolog tarzında yazdığı şiirleri onun en karakteristik tarafından birisiydi.  İç konuşmaları tarzında yazdığı bu şiirlerde çevresinden gözlemlediği çeşitli tiplemeleri, sosyal hayattan yaptığı gözlemleri iç konuşma tekniği ile oynatılan bir tiyatro oyunu gibi hicvediyor, ancak aşırılığa ve abartıya da kaçmıyordu.  Şiirleri, Behlûl, Zenbur, Taze Hayat, İttifak, Seda, Güneş gibi süreli yayınlarda  yayınlandı. [13]

1908'de Şamahı’daki bir usûl-i cedîd mektebinde öğretmenliğe başladı.  Arkasından Şamahı’da "Ümid" adındaki okulu açtı fakat bu okulu devam ettirmedi. 1910'da Bakü'ye göçerek Balahanı okulunda öğretmenlik yapmaya başlamıştı. Bu arada her taraftan tepkiler de almaya devam ediyordu.  Fakat genç yaşına rağmen ciğerlerinden rahatsızdı. Ağır hasta olan şair tedavi için Tiflis'e gitti, ancak artık tedaviye geç kalındığından Şamahı'ya getirildi ve 12 Temmuz 1911'de burada 49 yaşında yaşamını yitirdi.  Şair, Şamahı’daki "Şahi Hendan" mezarlığında defnedildi. [14]

Sağlığında hiçbir kitabı basılmadı. Ölümünden sonra 1912 yılında birçok Azerbaycan aydınlarının müşterek çabalarıyla gün yüzü gören "Hophopname" adlı kitabı kısa bir süre içinde Azerbaycan'da çok popüler oldu.

Ölümünden sonra çok daha sevildi ve kıymeti anlaşıldı Bunun üzerine Sabirabad şehri ve Sabirabad Rayonu’na onun adı verildi.  Ayrıca Bakü'de Sabirabad ve Şamahı'da  Sabir’in heykelleri dikildi.

 KAYNAKÇA

[1] Mirzə İbrahimov, Böyük şairimiz Sabir, Bakı, Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası Nəşriyyatı, 1962, 38 səh.

[2] Abbas Zamanov, Müasirləri Sabir haqqında, Bakı, Azərbaycan Uşaq və Gənclər Ədəbiyyatı Nəşriyyatı, 1962, 323 səh.

[3] Yavuz Akpınar, SÂBİR, Mirza Alekber ,  TDVİA cilt: 35; sayfa: 346

[4] Yavuz Akpınar, SÂBİR, Mirza Alekber ,  TDVİA cilt: 35; sayfa: 346

[5] https://az.wikipedia.org/wiki/Mirz%C9%99_%C6%8Fl%C9%99kb%C9%99r_Sabir

[6] Yavuz Akpınar, SÂBİR, Mirza Alekber ,  TDVİA cilt: 35; sayfa: 346

[7] https://az.wikipedia.org/wiki/Mirz%C9%99_%C6%8Fl%C9%99kb%C9%99r_Sabir

[8] Yavuz Akpınar, SÂBİR, Mirza Alekber ,  TDVİA cilt: 35; sayfa: 346

[9] https://az.wikipedia.org/wiki/Mirz%C9%99_%C6%8Fl%C9%99kb%C9%99r_Sabir

[10] https://meneviservetimiz.az/az/fine-art/itemlist/category/428-mirz%C9%99-%C9%99l%C9%99kb%C9%99r-sabir

[11] https://tr.wikipedia.org/wiki/Mirza_Alekber_Sabir

[12] https://meneviservetimiz.az/az/fine-art/itemlist/category/428-mirz%C9%99-%C9%99l%C9%99kb%C9%99r-sabir

[13] Yavuz Akpınar, SÂBİR, Mirza Alekber ,  TDVİA cilt: 35; sayfa: 346

[14] Mirzə İbrahimov, Böyük şairimiz Sabir, Bakı, Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası Nəşriyyatı, 1962, 38 səh.