Sagar Sâgar Nedir Şiirlerimizde Kadehle İlgili Hayaller Benzetmeler

21.05.2022

Sagar Sâgar Nedir Şiirlerimizde Kadehle İlgili Hayaller ve Benzetmeler

Osmanlıca yazılışı: sagar- sâgar - ساغر

Sagar, Arapça kökenlidir ve küçük anlamlarında kelimler türetilen Arapça “ ṣġr “ kökünden gelmektedir. Arapça ṣaġar veya ṣiġar صغر "küçülme, küçük olma" anlamlarında bir sıfattır.

Bu sözcük Farsça ve Türkçeye küçük içki kadehi, içki bardağı anlamlarıyla girmiştir. ( bkz AYAĞ -KADEH- ŞİİRİMİZDE AYAK ÇEKMEK AYAĞA SU DÖKMEK ) Sâğar sözcüğü kadeh manasından genişleyerek eski dilde zelillik, alçaklık, âdilik anlamlarına gelecek şekillerde de kullanılmıştır.Divan şairleri, şiirlerinde sağar sözcüğünü; süzülmüş şarap, lekesiz kadeh, içine vişne, kiraz, portakal, limon dilimi konulmuş kadeh manasında da kullanmışlardır.[1]

Temel anlamı Arapça ’da küçük manasında olan sâgar sözcüğünün sıfat anlamından kadeh ismine dönüşmüş olmasının nedeni sağar denilen kadeh türünün küçük veya orta boy kadehleri ifade etmiş olması nedeniyle olmuş olmalıdır. Nitekim büyük boy içki kadehlerine piyale veya ratl-ı giran demişlerdir. Büyük ölçekli kabak kadehlere ise eski dilde gedu adı verilmiştir. [2] ( Bkz : RATL-I GİRÂN NEDİR DEV KADEH-KABAK KADEH NEDİR KABAK HEDEF KABAK ASMAK VE GEDU )

Tahmin edileceği gibi sâgar sözcüğü Divan şiirinde en çok karşımıza çıkan kelimelerden biridir. Sağar, genellikle, mey, meclis, rind, meyhane, hammar, pir-i mugan, cam, şarab, Cem, devr gibi sözcüklerle tenasüplü olarak kullanılır. Aşk ve eğlence konulu gazellerin hemen hepsinde sâgar sözcüğüne rastlamak mümkündür.

Sağar, sözcüğü şarabın mucidi Cem’in yedi ayrı madenden yapılmış kadehi veya dokuz kat gökyüzünü mecazi olarak ifade eden noh sagar mazmunu olarak da karşımıza çıkar. ( BKZ NOH SAGAR DOKUZ KADEH NEDİR) Divan şairleri noh sağar sözcüğü ile şarabın mucidi olan Cem’in kadehini de iaşret etmişlerdir. Bu kadeh hatt-ı câm veya hatt-ı sağar denilen çizgilere sahiptir. Bu çizgiler içki içenlerin içebileceği sınırı göstermektedir. ( bkz Hatt-ı Câm Hatt-ı Sağar Nedir ve Cemşid-i Hurşid'in Kadehi ) . Cem’in kadehinde yedi feleği kast edecek şekilde yedi hattı gösteren çizgiler bulunmaktadır ve en üst çizgi sagarın en dolu halidir.[3] Noh sağardaki çizgiler şarbaı içenin içtiği sınırı gösteren belli edilen çizgilermiş Bu yedi çizginin adı ise şunlardır: “ Hatt-ı cevr, hatt-ı Bağdat, Hatt-ı Basra, hatt-ı sebz veya hatt-ı ezrak , ( Mavi lacivert) Hatt-ı şeb , hatt-ı eşk veya hatt-ı hâtir, hatt-ı kâse, hatt-ı ferverdiine dir. ” [4] Rivayetlere göre bu çizgiler ve yazılar içinde kadehin ağzına en yakın olanı Hatt-ı Bağdat olmaktadır. Bu yazılar ve çizgiler kimin ne kadar şarap içebileceğini bildiren yazılar ve çizgilerdir.

Hat-ı Bağdat’ı geçir bana gelince sâkî Aşıka çün hat-ı sağar hat-ı Bağdat yazar. Kastamonulu Sadi

Sağar sözcüğü içinde olan şarabın rengi, kadehin öpülmesi, içindeki şarabın sıvı halindeki hareketleri, şarabın dudağa değmesi gibi hareket noktaları ile pek çok hayal ve ifade ile anlatılır. Kadeh bir gemiye ( keşti) içindeki şarabın rengi nedeni ile kana, güle vb benzetilir. Kadehin ışıması, içine kiraz vişne konulması, sevgilinin dudağının değmesi, ay, mehtap veya hilalin ışığının kadehte yansıması ve rengi ile alakalı pek çok hayaller kurulmasına da vesile olur. Kadehe şarap konulurken çıkan sesler veya sürahilerin kuşlara, kuğulara vb benzeyen hali ile de pek çok hayal ve benzetme kurulmuştur.

Sağar ve şarap mercana, lal’e, yakuta benzetilir. Sevgili ve dudağı akla gelince sağar ve şarap içilir. Sağarın içinde sevgilinin yüzü, gözü, dudağı aşığa gözükmektedir. Sagar sevgiliyi, sevgili ise sagarı akla getirir.

Ne zaman fikr-i lebi hatırı nâ-kâmâ düşer

Sanki bir tane kiraz sâgar-ı gül fâma düşer. Mektubizade Aziz [5]

Resm etmişem gözümde hayalini gûyiya

Nakş-ı niğârı sâgar-ı mercana yazmışam Ahmet Paşa

Bu beyitte sâgar, içine kiraz düşen kadeh manasındadır.

Sagar-ı Cem boşalıp yine dolarmış amma Hiç hun ı ciğer eksilmedi canımdan benim Naili

Eyleyüp gird-i zekândan hattını dil-ber terâş

Eyledi elmâsdan gûyâ ki bir sâgar terâş. Arpaemîni-zâde, G. 59/1

Mey-i can bahş ile sâğardaki her murg nakşından

İşitir sâkiyâ gûş-ı mezâka Mantık’ut Tayr’ı Şeyhülislam Yahya

Bu beyitte kadehe dökülen şarabın seslerinden hareketle kurulan hayaller bulunmaktadır.

CÂM NEDİR( KADEH İÇKİ PEYMANE SAĞAR AYAK DOLU) )