Şahesenem İle Aşık Garip Hikayesi ve Epizotları

 

Şahsenem ile Âşık Garip Hikâyesi 

 

Şahsenem ile Âşık Garip Hikâyesi Asıl aşk hikâyeleri olarak tasnif ettiğimiz Aşk Hikâyelerimizdendir. Bu hikaye en çok sevilen halk hikayelerimizden birisi olmuş, pek çok varyantı derlenmiş ve bulunmuş ve hikayenin eski çok sayıda yazma nüshası da tespit edilmiştir. Şahsenem ile Âşık Garip Türk halk hikâyeleri arasında en geniş coğrafyaya yayılan halk hikâyelerinden birisidir. [1]

Hikâye üzerinde bir çok çalışma da yapılmıştır.  Bu çalışmlar arasında en önemli olanlarını Türkmenistan SSR Ilımlar Akademisi çalışanlarından ilk önce N. Hocayev, B. Ahundov, S. Annanurova, G. Gurbansehedov, O. Akmemmedov, Ç. Atayev yapmışlardır.   1925–1940 yılları arası yapılan bu derleme çalışmaları sonunda hikâyenin Türkmen  varyantı birçok farklı anlatımı belirlenmiş ve kayıt altına alınmıştır.  [2]

1968 yılında Azerbaycan da Safira Yakupova “ Azerbaydcanskove Narodoneo Shazine Aşıg Garip” adlı eserinde yirmi Türkmen, Türkiye’den on, Azerbaycan’dan sekiz, beş Özbek bir Karaim, bir Kabardim iki Ermeni varyantına yer vermiştir. Bu çalışmada ele alınan varyantlar ve sayıları bile bu hikâyenin ne kadar sevildiğini ve yayıldığını göstermeye yeterlidir. [3]

Türkiye’de ise Âşık Garip ile Şahsenem üzerinde yapılmış en derli toplu ve ilk çalışmayı Dr. Fikret TÜRKMEN, 1972 yılında “Âşık Garip Hikâyesi Üzerinde Mukayeseli Bir Çalışma” adlı eseri ile yapmıştır. Dr. Fikret TÜRKMEN, Âşık Garip’in varyantları üzerinde durup, mahiyetini, teşekkülünü, tasnifini, yapısını ve şiirleri üzerinde mukayeseleri yapmıştır.  [4]Fikret Türkmen Âşık Garip ile Şahsensem Hikâyesini hazırlarken birçok varyantından ve yazma nüshalarından da yararlanmıştır.[5]

Yrd. Doç. Dr. Gülhan ATNUR,  ise KAZAN TATARLARINDA “ŞAHSENEM VE GARİP” HİKÂYESİ adlı çalışmasında Kazan Tatarlarından derlenen iki varyant üzerinde motif dilim ve mukayese çalışmaları yapmıştır. [6]

Adnan Özyalçıner ‘ Âşık Garip ile Şahsenem üzerinde bir çalışma yapmış eserin tespit ettiği varyantını kitap halinde bastırmıştır. [7]  Âşık Garip ile Şahsenem Hikâyesindeki pek çok konu, motif ve dilim diğer asıl aşk hikâyelerimizde de bulunur.  Bu hikaye mutlu sonla biten aşk hikayelerimizdendir. Lakin bu hikâyenin Kazan varyantları mutlu sonla bitmemekte hikâyenin Kazan varyantlarında âşıklar trajik bir son ile ölmektedirler. [8]

Aşık Garip hikayesi erkek kahramanı yaşayan bir halk ozanı olduğu iddia edilen bir hikayemizdir. Birçok araştırmacı Âşık Garip’in yaşamış bir halk ozanı olduğu görüşündedir. Lakin Âşık Garip’in hayatı ile  ilgili olarak elimize bir veri ulaşmamıştır. Doğumu ölümü ve memleketi, doğum tarihi veya yaşadığı yüzyıl hakkında bir bilgi de bulunamamaktadır. .

Değişik Varyantlardaki Epizotları [9]

Kahramanın doğduğu yer:

Her iki kahraman da Bekirabad ( Diyarbakır ) şehrinde doğar. Çocuğu olmayan Bekirabad şehrinin padişahı Abbas Han dua edince hem onun hem de vezirin (Hasan/Ak Vezir) hanımı hamile kalır. Padişah ile vezir doğacak çocukları beşik kertmesi yapmaya karar verirler. Padişahın kızı, vezirin oğlu olur. Fakat müjde geldiğinde vezir ölür.

2. Kahramanın ailesi:

Şahsenem’in babası Abbas Han, Garip’in babası Bağdatlı vezir Hasan (Ak vezir)dır. Garip’in amcası ise İran padişahının veziridir.

3. Âşık olma:

Padişahın kızı Şahsenem ile vezirin oğlu Garip bir arada büyür ve medreseye giderler. Bir gün Garip bir çocuktan,

Abbas Han’ın babası olmadığını, Şahsenem’le de beşik kertmesi yapıldıklarınıöğrenir. Bir süre sonra iki genç birbirlerine âşık olurlar.

4. Garip’in şehirden kovulması:

Abbas Han Senem ile Garip’in aşkını duyunca Garip’i şehrinden kovar. Garip, annesi, kız kardeşi (Gölcemal) ve Senem’le vedalaşıp Halep şehrine gider. Burada aşkla ilgili konuşmaları beğenilince Halep padişahının hizmetine girer.

5. Sevgili ile ilk buluşma:

Garip Bekirabad’dan kovulduktan sonra memleketine gitme zamanını öğrenmek için remil açtırır, remil olumlu çıkınca bir sene sonra Bekirabad’a gelir. O, hanın bağbanının hizmetine girer, Şahsenem Garip’in gönderdiği gül demetlerinde onun kokusunu alınca iki sevgili görüşürler. Garip’e âşık olan Söçük adlı bir cariye olup biteni Abbas Han’a haber verir, han, Garip’in yerini öğrenmek için müneccimlerden yardım ister. Müneccimler üç defa Garip’in yerini söylerler. Fakat Şahsenem’in para verdiği bir kocakarı Garip’i önce bir sandığa koyar, sandıktan çıkarıp gölde ve bir maden ocağında, sonra da tekrar sandıkla gölün dibinde saklayıp onu askerlerin elinden kurtarır. Han, Garip’i bulamayınca yanlış bilgi verdikleri için müneccimleri ve cariye Söçük’i öldürür. Şahsenem, babasının Garip’i bula cağından korkup onu artık sevmediğini söyleyerek Garip’i şehirden gönderir.

6. Sevgililerin ikinci buluşmaları ve kaçışları:

İki sevgili ayrılığa dayanamayınca Şahsenem’in Akçakız adlı arkadaşı iki sevgiliyi buluşturur. Sevgililer Abbas Han’ın zulmünden kaçmaya karar verirler. Senem ile Garip yaya olarak Dinar Dağı’na gelirler. Şahsenem daha fazla yürüyemeyeceğini söyler ve yardım getirmesi için Garip’i Halep’e gönderir. Şahsenem Garip’in gelmesini beklerken babasının av kuşunu görür, babasının geleceğini anlayıp Allah’a yalvarır ve yüzünü Vamık’a, dilini Azra’ya, gözünü Leyla’ya benzetmesini ister. Allah kızın duasını kabul eder, Abbas Han bu güzel kızı görünce düşüp bayılır, Şahsenem de babasının atını alarak ülkesine döner. Bir periye âşık olduğunu düşünen Abbas Han, aşk derdinin ne olduğunu anlar ve kızını Garip’le evlendirmeye karar verir.

7. Garip’in sevgilisinin memleketine dönmek için yola çıkması ve ölümü:

Garip, Halep şehrine gelir, eski ahbapları onun yüzüne bakmazlar, aradan beş sene geçmesine rağmen Şahsenem’i rüyasında bile göremez. Kendisi de aşkderdiyle yanan Baba Niyaz, sevgilisine kavuşabilmesi için Çemen Yay adlı atını Garip’e verir ve onu ülkesine gönderir. Ağlamaktan gözleri kör olan Garip, Kazak şehrine gelir, bir kurban bayramı gecesi rüyasında Şahsenem’i görür, ertesi gün tekrar yola çıkar ama kör olduğu için bir kuyuya düşerek ölür. Bu kısımda hem Senem hem de Garip yedi yıllık vadenin dolmasından bahsederlerse de bu vadenin ne zaman verildiği belli değildir.

8. Şahsenem’in Garip’in mezarını görmek için yola çıkması ve ölümü: