SAYA NEDİR 

Saya, saya çıkmak, saya gezmek saya okumak sözcükleri Türkçe saya sözcüğünü temel alan sözcüklerdir. 

Saya, sözcüğü sözlüklerde  “kaftan, iş gömleği  “ [1], ayakkabıların ince derisi, üzeri samanla örtülü hayvan barınağı, ağıl, koyun ve keçilerin dinlenme ve süt sağım merası gibi anlamlar taşır.

Saya çıkmak, saya gezmek, saya gezinmek tabirleri ise çeşitli vesileler ile bahşiş toplamak, düğün, tören, buluşma vb için kap kapı gezip davetiye yapmak veya haber vermek adetlerine de denir.

Eski devrilerde çobanların hayvanların doğurma vaktinin geldiğini bildirerek evlerden kapı kapı dolaşarak bahşiş toplamaya çıkmalarına da saya çıkmak veya saya gezmek denmiştir. Çocukların bayram günlerinde tekerleme söyleyerek kapı kapı gezip bahşiş,  [2] şekerleme, gilik vb istemelerine de saya gezmek denmiştir.

Türk ve Altay kültüründe baharın gelişini, koyunların yüz veya elli gün sonra doğuracağını, bahar gelmeden önce kutsal güçlerden baharın bereketli et ve süt veren hayvanların bol bol doğurmasını dilemek için düzenlenen törenlere de denmiştir.  Bereket dileme törenini çobanlar veya çocuklar yürütebilir.  Bu töreni yürütene sayacı denir. Sayacılar üzerlerine koyun veya keçi postu giyinip[3]  saya diye ifade ettikleri maniler ( goşa ),  tekerlemeler okuyarak kapı kapı gezerler ve bahşiş toplarlarmış.

Düğünlerde ve törenlerde koyun, keçi, at, eşek deve kılığına girerek dolaşan ve eğlence çıkaran kişilere de sayacı dendiği sayacıların, boyunlarına zil, kelek ve çan gibi ses çıkaran aletler de astıkları belli olmaktadır. [4]

Hıristiyanların İsa’nın doğumunu kutlamak için düzenledikleri suya haç atma ve suya atılan haçı sudan çıkarma törenlerine de saya denilmiştir.  

Âşık Edebiyatında Saya

Âşık edebiyatındaki saya söyleme anlayışı, içinde şiir, koşma atışma gibi manzum parçaları bulunmayan halk hikâyesi demektir. Bilindiği gibi Halk Hikâyeleri esasında manzum ve nesir karışıktır. Manzum ve nesir karışık olan asıl halk hikâyelerinin kahramanları ise saz çalan, türkü söyleyen, koşma dizen, atışma yapan âşıklar olmaktadır.  

Ancak saya okumak denilen anlatımla anlatılan hikâyeler daha kısa anlatımlarında ya manzum kısımlar olmayan veya sadece mani ve tekerleme gibi kısa ve az sayıda manzume bulunan hikâyelerdir. Bu tip hikâyeleri anlatmaya da saya okumak denir.

Saya Âşık edebiyatında mani, tekerleme karışık düz konuşma anlamına gelir. Bu nedenle sayaya Âşık edebiyatının anlayışındaki düz cümle veya nesir anlayışı, mensur ifade karşılığı olarak tarif edilebilir.

Âşık edebiyatında mani ve tekerleme ile karışık anlatıma saya denilmesi nedeni yukarıda izahı yapılan eski Türklerde çobanların, çocukların veya düğün, tören vb davetiyesi yapan sayacıların mani tekerleme vb karışık söyleyerek saya çıkmak geleneği ile ilgili olduğu ortadadır.

Âşık edebiyatında secili (müsecca) nesre konuşmalara ise ayaklı saya denilir.

KAYNAKÇA 

• _{[1] Yeni Tarama Sözlüğü,  Cem Dilçin, AÜ DTCF Basımevi, TDK, S 182}
• _{[2] DOĞAN, T. (2011). İran Azerbaycanı’nda (Urmiye’de) “Sayalar” ve “Sayaçılar”. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 6/4 Fall, 87-96.}
• _{[3] Dr. Yusuf BABÜR, Mehmet Akif AYVAZ, SAYA GEZME, https://erzincankulturatlasi.com/saya-gezme/}
• _{[4] Dr. Yusuf BABÜR, Mehmet Akif AYVAZ, SAYA GEZME, https://erzincankulturatlasi.com/saya-gezme/}