Sıfat Nedir Ön Adların Türleri Özellikleri

Sıfat Nedir Ön Adların Türleri Özellikleri

İsimleri niteleyen ya da belirten sözcüklerdir. Sıfatlar ancak varlıklarla ortaya çıkar. Bu nedenle tek baslarına kullanılamaz. Sıfat olarak kullanılan çoğu sözcük bazen bir kavramın karşılığıdır

Sıfatlar kelimelerin isimlerin ve cümledeki anlamın tam olarak anlaşılması ve tanınması için onlardan önce bazı kelimeler getirerek anlamlarını nitelik ve nicelik yönünden tamamlar. İsimlerden önce gelerek onların anlamlarını sayı, renk, durum, hareket, biçim, yer, işaret ve soru yönlerinden tamamlayan; onları niteleyen ve belirten kelimelere sıfat denir. İlkinin sıfat ikincisinin isim olduğu kelime grubuna da sıfat tamlaması denir

Sıfatlar ikiye ayrılır:

1) Niteleme Sıfatları:

Varlıkların yapısal özelliklerini ortaya koyan sıfatlardır. Bunlar varlığın nasıl olduğunu bildirir ve isme sorulan “nasıl” sorusuna cevap verir.

Yeşil vadi, kırmızı, çiçek, allı pullu kadınlar, sarı zeybek, soğuk su, şişman adam, yassı demir, uzun ağaç, tuzlu su, susuz göl, kıllı göğüs

2) Belirtme Sıfatları:

Varlıkların diğer varlıklarla ilgileri sonucunda aldığı özellikleri belirten sıfatlardır. Kendi arasında dört gruba ayrılır.

a)İşaret Sıfatı: Varlıkların bulunduğu yerleri gösteren sıfatlardır. Söyleyen kişinin, sözünü ettiği nesneye uzaklığına göre değişir.

bu ev, şu okul, o adam, şu tepeler

b)Sayı Sıfatları: İsimlerin sayısal özelliklerini bildiren sıfatlardır. Bes çeşidi vardır.

1)Asıl Sayı Sıfatı: bir ev, on lira, kırk kişi, dört adam, sekiz kişi, yüz asker

2)Sıra Sayı Sıfatı: beşinci köy, onuncu yıl, sekizinci koğuş

3)Üleştirme Sayı Sıfatı: beşer kişi, üçer oyuncu, yedişerli kol

4)Kesir Sayı Sıfatı: dörtte bir hisse, üçte bir pay, yarım elma, çeyrek ekmek

5)Topluluk Sayı Sıfatı: Bir defada doğan birden fazla kardeşler için kullanılır. Bunlardaki "z" sesi çokluk bildirir.

Tamlanan çoğul olabilir. Üçüz bebek, beşiz çocuk...

c)Belgisiz Sıfat: İsimlerin nicelik yönüyle belirsizliklerini ifade eden sıfatlardır. İsimlerin sayılarını ve miktarlarını kesin olarak değil, yaklaşık, aşağı yukarı, belli belirsiz bildiren sıfatlardır.

"bir, birkaç, birçok, az, çok, biraz, birtakım, bütün, bazı, tüm, her, hiçbir, herhangi bir, kimi...

bazı insanlar, birtakım kimseler, pek çok işler, tüm sıvalar, her bir öğrenci

Not: Asıl sayı sıfatı olan "bir" ile belgisiz sıfat olan "bir" karıştırılabilir. "bir" kelimesi "tek" kelimesinin karşılığı ise asıl sayı sıfatıdır. Değilse belgisiz sıfattır:

Bir çiçekle yaz olmaz bir tane çiçek. Asıl sayı sıfatı

Onu bir akşam vakti gördüm. Herhangi bir akşam vakti belgisiz sıfat

d)Soru Sıfatı:

İsimlerin niteliğini, herhangi bir özelliğini soran sıfatlardır. Bu sözcüklerin yerine konan sözcükler de sıfattır. Soru sıfatları, isimlerin nitelik ve niceliklerini soru yoluyla öğrenmeyi

amaçlayan, cevapları da herhangi bir sıfat olan kelimelerdir. Soru sıfatları, isimlerin nitelik ve niceliklerini soru yoluyla öğrenmeyi amaçlayan, cevapları da herhangi bir sıfat olan kelimelerdir.

"ne, nasıl, nice, ne gibi, ne biçim, kaç, kaçıncı, kaçar, hangi, ne türlü

Not: "ne" kelimesi sıfat, zarf ve zamir olarak kullanılabilir.

Ne bakıyorsun? Zarf

Ne almak istiyorsun? Zamir

Ne gün geleceksin? Sıfat

Ne iş yapıyordunuz? sıfat

Bugün ne çalıştık ama. zarf

SIFATLARDA PEKİŞTİRME:

Pekiştirme sıfatları ile de anlam kuvvetlendirilebilir:

Bir sıfatın ilk iki sesine "m, p, r, s" ünsüzlerinden biri eklenip, oluşan hecenin o sıfatın başına getirilmesiyle oluşur. Ünlüyle başlayan sıfatlarda ilk ünlüye "m, p, r, s" ünsüzlerinden biri eklenir.

Sarı sayfalar-sapsarı sayfalar

Kırmızı-kıpkırmızı güller

Mor-mosmor bir entari

Yeşil- yemyeşil çimenler

Tekrar yoluyla da anlam kuvvetlendirilebilir. Tekrar edilen kelimeler arasına "mİ" soru eki de konabilir:

doğru dürüst birisi, boylu poslu gencler, az buz para değil...

yüce yüce yaylalar, mini mini eller, tatlı tatlı diller...

tatlı mı tatlı diller, sevimli mi sevimli bir yüz, sıcak mı sıcak bir hava

Sıfatlarda Karşılaştırma(Derecelendirme):

Aynı özelliklere sahip olan varlıkları karşılaştırarak o özelliğe hangisinin daha çok sahip olduğunu göstermek için sıfatın başına "en, daha, pek" kelimeleri getirilir.

En kuvvetli millet

Daha dürüst insanlar

Pek çalışkan işçi

YAPILARI BAKIMINDAN SIFATLAR:

Sıfatlar da isimler gibi yapı bakımından basit, türemiş ve birleşik olmak üzere üçe ayrılır:
1. Basit Sıfatlar
Herhangi bir yapım eki almamış ve başka bir kelimeyle birleşmemiş sıfatlardır.
Kara gün, kırmızı gül, bol yemek, iri taş, iyi insan, son yolculuk, dost ülke, düz çizgi.

2. Türemiş Sıfatlar
İsim ya da fiil köklerine ve gövdelerine getirilen isim yapım ekleriyle oluşturulmuş sıfatlardır.
Susuz göl, aydınlık oda, ölü balık, kireçli su, ekşimsi  surat/ ekşimtırak erik, kısacık kol, incecik ip...
Penceresinden kavak ağaçları görünen / bir sağlık ocağı
uçuşan / pamukçuklar. kaçan top, sessiz gemi, tuzlu çorba, incecik tül, bekleşen yolcular,

3. Birleşik Sıfatlar
Yapısında birden fazla sıfat ile kurulmuş kelime barındıran sıfatlardır.
Külyutmaz öğretmen, mirasyedi delikanlı, boşboğaz kadınlar, boğazına düşkün adam, birtakım sorunlar, cana yakın çocuk...

Birleşik sıfatlar ikiye ayrılır:

a. Kaynaşmış birleşik sıfatlar

Anlamca kaynaşmış sıfatlardır. Birden fazla kelimenin sözlük anlamlarından az ya da çok uzaklaşarak, aralarına ek ya da kelime girmeyecek şekilde birleşerek oluşturdukları sıfatlardır.
biraz zaman, birtakım elbiseler, Canciğer kuzu sarması dostlar, vatansever sanatçı, pisboğaz çocuk, mirasyedi gençler, kahverengi elbise, eşsesli kelimeler, birkaç adam, herhangi bir
öğretmen,

b. Kurallı birleşik sıfatlar

Yapım ekleri ile türeyen sıfatlar
lı, sız, tan, den,  tuzlu su, perili köşk, evsiz gençler, ağaçlık kuşları, gençlik ateşi, sudan sebepler, eften püften sorunlar,

İkileme + isim
evsiz barksız insanlarımız, tatsız tuzsuz işlerimiz, irili ufaklı eşyalar...

İsim + ek + fiilimsi + isim
işini bilir memur, dikte eden yazıcılar, kopya çeken öğrenci,  kesici alet, nefes kesici sahneler, tanıdık kimseler, bildik işler, renk çözücü ekran, çözünürlük derecesi

A. Sıfatların Özellikleri

1. Tek başlarına kullanıldıkları zaman isim değerindedirler. Çünkü ancak bir isimden önce geldikleri zaman sıfat oldukları anlaşılabilir:
yeşil elbise (sıfat) yeşili severim (isim)
İhtiyar kadın (sıfat) İhtiyarlara iyi davranmalıyız (isim)
Büyük park (sıfat) parkların en büyüğü (isim)

Tamlamadan düşmüş , tek başına kalan sıfat, adlaşarak ad görevi ve anlamına bürünür bu durumda olan bir sıfattan sonra isim gelirse araya virgül konulmalıdır aksi halde anlatım bozukluğu ortaya çıkar.

Genç adam doktora kendini kötü hissettiğini söyledi ( adam gençtir ve genç sıfattır)
Genç, doktora kendini kötü hissettiğini söyledi ( genç adlaşır, doktorun genç olmadığını ifade etmek için genç'ten sonra virgül konulmalıdır.)

2. Tek başlarına kullanıldıklarında  isim çekim eklerini, yani hâl eklerini, iyelik eklerini ve çoğul eklerini alabilirler fakat sıfat olarak kullanıldıkları zaman bu ekleri alamazlar:
Bir adam seni sordu ( bir sıfat)
Birler basamağı ( bir-ler : isim )
gelen yolcular ( geln : sıfat fiil ile kurulmuş bir sıfat)
Yürüyenler ve koşanlar(  isim)
Üç asker yaralandı. Yedi kişi balığa çıktık. Kırk sene boyunca küs kaldılar
Üçler, yediler, kırklar halk edebiyatında motifleşmiş sayılardır.
Beşi burda, üçü orda yaşadılar

3. Birkaç sıfat, arka arkaya sıralanarak bir ismi niteleyebilir veya belirtebilir:

Kasvetli, esrarengiz, kılıksız bir hali vardı.

4. Sıfatlar sıfat görev ve anlamında kalabilmek için mutlaka tamlama - sıfat tamlaması şeklinde bulunmalıdır.

Küçük kız  ağaca çıktı ( küçük kız) küçük, ağaca çıktı ( küçük, adlaşmıştır)

5. Adlaşmış Sıfat: Bazen kişinin tam olarak bilinmediği ya da niteliğinin vurgulanmak istendiği durumlarda isim söylenmeyip sadece sıfat söylenilince, sıfat ismin yerine geçmiş olur. Bu tür sözcüklere adlaşmış sıfat denir. Adlaşmış sıfatlar niteleme sıfatlarıyla yapılır.

İhtiyar adamın düşleri - İhtiyarın düşleri( ihtiyar adlaşmış sıfat), Küçük kızın sözleri- küçüğün sözleri ( küçük adlaşmış sıfat olur)  Yaşlı adamın davranışları ( Yaşlının davranışları )