Sıfat
08.03.2018
Sıfat
Fransızca : adjectif
İNGİLİZCE: adjective
Almanca : adjektif, elgenschftsword
Osmanlıca: sıfat
Arapça :
Kelime türü: İsim –- Dilbilimde bir terim
FARKLI EŞANLAMLI TERİMLERİ : san- ulak, katmaç – ön ad
TANIMLAR
Adları veya bir başka adı niteleyen veya belirten sözcüklerdir.
Bir sözcüğün sıfat olabilmesi için bir adın önüne gelerek o ismi nitelemesi veya belirtmesi gerekir.
Genç adam, pazara doğru yürüyordu
Küçük kız masaya örtüleri seri
Yaşlı çift el ele yürüdü
Kazancını fakir insanlara pay etmekten hoşlanırdı.
Karşıdaki beyaz ev satıldı
Bahçedeki kırmızı güller, sarı çiçekler, yemyeşil otlar hep sarardı.
Bana bir çuval şeker, iki kilo elma, beş kutu da kalem al.
Sıfatlar bir adı niteleyen bir ön addır. Yani sıfatlar da isim soyludur ve nitelediği veya belirttiği isimle tamlama kurarlar, beyaz ev, sarı çiçek. Sıfatlar bir ad ile kurulmuş tamlama şeklindedir. Tek başlarına kullanıldıklarında adlaşırlar. Beyaz, Sarı
Kırmızı gül isterim: Cümlesinde “ kırmızı” gülün ön adı, yani niteleyen bir sıfatıdır. Kırmızı sıfatını tek başına kullanırsak adlaşır.
Kırmızıyı isterim: Kırmızı adlaşır
Sıfatlar, iki ana gruba ayrılır:
- Niteleme Sıfatları
- 2. Belirtme Sıfatları
a. İşaret Sıfatı
b. Sayı Sıfatı
– Asıl Sayı Sıfatı
– Sıra Sayı Sıfatı
– Üleştirme Sayı Sıfatı
– Kesir Sayı Sıfatı
c. Belgisiz Sıfat
d. Soru Sıfatı
1. Niteleme Sıfatları
Adları, hal, durum, şekil, biçim, renk, nasıl ve nice oldukları yönleri ile niteleyen sözcüklerdir.
Niteleme sıfatları, ada sorulan “Nasıl?” sorusunun cevabı olan sözcüklerdir.
Küçük evin büyük kızıydı
Başımızda kapkara börkler vardı.
Evimizin önünde yemyeşil otlar bitmişti.
Bu cümlelerde “küçük” ve “ büyük ve “kapkara” , “ yemyeşil” sözcükleri, önüne geldikleri isimlerin nasıl olduğunu gösterir.
Bu sözcüklerdeki sıfatları “Nasıl?” sorusu sorarak buluruz.
Küçük çocuk
Nasıl çocuk? (küçük çocuk)
Nasıl börkler (kapkara börkler )
Nasıl otlar – yemyeşil otlar
Şişman adam, zayıf çocuk, genç kuşak,
-lı – li adlardan sıfat yapan bir ektir. Hemen hemen tüm isimler –lı l-i ekini alarak sıfat görevine girebilir
allı pullu elbiseler, kolalı içecek, Alili evler, Atatürklü resimler , , buzlu çay, şekerli içecek,
2. Belirtme Sıfatları
Adları işaret, sayı, soru, belgisizlik yönüyle belirten sıfatlardır.
a. İşaret Sıfatı
Adları işaret yönüyle belirten, onlara işaret eden sözcüklerdir.
bu, şu, o, öteki, beriki, öbür kelimeleri ile yapılır:
Bu adam, şu çocuk, o ev, öbür kişi, öteki asker, beriki, ev,
Bu cümlelerde geçen “bu, öteki, şu, o, öbür” sözcükleri, önündeki adları, işaret yönüyle öteki varlıklardan ayırıp belirttiği için işaret sıfatıdır.
Not: İşaret sıfatlarından sonra virgül (,) kullanılmaz. virgül (,) kullanılırsa bu sözcükler, adıl zamir haline gelir ve sıfat olmaktan da çıkar. olur.
O kitabı daha önce okumuş.
O, kitabı daha önce okumuş.
İşaret sıfatları yalın halde bulunur. Çekim eki alamaz.
Annem öteki halıyı yıkamak için dışarı çıkarmış.
Annem ötekini yıkamak için dışarı çıkarmış.
Bu cümlelerin birincisinde, “öteki” sözcüğü “halı” adını işaret ederek belirttiği için işaret sıfatıdır. İkinci cümlede “ötekini” sözcüğü, “halı” sözcüğü söylenmeden, işaret yoluyla “halı” sözcüğünün yerine geçtiğinden işaret adılıdır.
b. Sayı Sıfatı
Varlıkları sayı yoluyla belirten sıfatlardır.
Asıl Sayı Sıfatı
Asıl sayılarla yapılan sıfatlardır: iki asker, üç ev, beş çocuk, on kişi, yüz lira, bin sayı, on milyon dolar
Sıra Sayı Sıfatı
Sayılara “-ncı, -nci, -ncu, -ncü” ekleri getirilerek yapılan sıfatlar . Ada sorulan “kaçıncı” sorusunun cevabıdır.
Üçüncü köy, yüzüncü ev, dokuzuncu sokak, altıncı gün
Üleştirme Sayı Sıfatı
Sayılara “-er, -ar” eki getirilerek yapılan sıfatlardır, Bölüşme, paylaşma kavramı verirler . İsimlere sorulan “kaçar” sorusunun cevabı olurlar
Üçer ekmek, ikişer, yumurta, beşer kişi, yüzer lira, biner asker, altışar elma,
Kesir Sayı Sıfatı
Varlıkların parçalarının, bütüne olan oranlarını gösteren sıfatlardır.
Üçte bir hisse, onda bir pay, dörtte bir elma, beşte bir oran, yüzde bir ihtimal
c. Belgisiz Sıfat
Adları belirtirken kesinlik bildirmeyen sıfatlardır.
bir, birkaç, birçok, çoğu, kimi, bazı, bütün, tüm, başka, birtakım, her, hiçbir, herhangi…
birkaç adam, birçok kimse, bazı işler, birtakım insanlar, her bir kişi, herhangi bir öğrenci,
Not: “Kimi, çoğu ” sözcükleri, hem belgisiz adıl hem belgisiz sıfat olarak kullanılabilir.
Dükkanda kimi eşyalar pahalı, kimi ise ucuzdu.
Bu cümlede, birinci “kimi” sözcüğü “ eşya ” sözcüğünü belirttiği için belgisiz sıfattır; ikinci “kimi” sözcüğü ise, eşyanın yerini tuttuğu için belgisiz zamirdir.
“Bir” sözcüğü, hem belgisiz sıfat hem sayı sıfatı olarak kullanılabilir. “Bir” sözcüğünün yerine başka sayı getirilebiliyorsa, “bir” sözcüğü sayı sıfatıdır.
“Bir günde iki kişiye iş vermiş .”
Bu cümledeki “bir” sözcüğü, sayı sıfatıdır; çünkü yerine “iki” veya “üç” gibi başka bir sayı getirilebilmektedir.
“Ayşe , güzel bir kızdır .”
Bu cümlede “bir” sözcüğünün yerine başka bir sayı getirilememektedir; çünkü bu cümlede “bir” sözcüğü “herhangi bir” anlamına gelmektedir ve belgisiz sıfattır.
d. Soru Sıfatı
Adları soru yoluyla belirten, yani adları anlamca tamamlayan soru sözcükleridir. Soru sıfatlarının cevabı yine sıfattır.
nasıl, kaç, kaçıncı, kaçar, hangi, ne kadar, ne
nasıl adam, kaç ev, hangi çocuk, ne kadar şeker,
.
Not: “Hangisi, kaçı” soru adıllarıyla “hangi, kaç” soru sıfatlarını birbirine karıştırmamak gerekir.
Hangi soru daha zordu? Hangisi daha zordu?
Bu cümlelerde “hangi” sözcüğü “soru” adını belirttiği için soru sıfatı; “hangisi” sözcüğü, bir adın yerini soru yoluyla tuttuğu için soru zamiridir.
