Şıpsevdi Hakkında Özet İnceleme H. Rahmi Gürpınar

 

Şıpsevdi adlı roman Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın  1911  de ilk baskısı İstanbul’da ve Osmanlıca olarak yapılan romanıdır.

 

Şıpsevdi yazarın hem en son romanı hem de Hüseyin Rahmi’ye yazarlığı da bıraktıran bir roman oldu.

Bu roman 1911 yılında basılmasına rağmen Sansür kurulunun Şıpsevdi adlı romanının okunmasını yasaklanmış Hüseyin Rahmi bu romanının yasaklanması nedeni ile inzivaya çekilerek yazarlığı da bırakmıştı. [1] Şıpsevdi adlı romanının yasaklanması üzerine derin bir üzüntüye kapılan yazar, İstanbul’daki evinden de ayrılarak Heybeliada’ya taşındı ve hayatının bundan sonraki sürecini de otuz yıl boyunca Heybeliada’da yaşayarak geçirmişti.

Hüseyin Rahmi Gürpınar, Şıpsevdi adlı romanında diğer bir çok romanında olduğu gibi körü körüne Batılı yaşama bağlanan özenti tiplerin kendi kültürlerinden koparak özlerine yabancılaşmalarını ve batıcı olmayı sadece batılılar gibi davranmak ve yaşamak olarak algılayan insanların durumlarını dramatik bir şekilde dile getirmektedir. Eserde işlenen kon u öncelerden beri  Ahmet Mithat Efendi, Namık Kemal ve R. M.  Ekrem  tarafından işlenmiş olan “ yanlış batılılaşma”  konusudur.  Romanın asıl adı: “Alafranga” olmasına rağmen eserin  İstibdat döneminde basılmış olmasından dolayı Şıpsevdi olarak değiştirilmiştir.

 

Gürpınar, bu eserinde Batılılaşma sürecini yaşayan Osmanlı-Türk toplumunu bireylerin bakış açılarından ve dünya görüşlerinden hareketle değerlendirmeye çalışmıştır. Gürpınar, konu ilgili görüşlerini roman kahramanları üzerinden vermeyi tercih etmiş, kendi düşünceleri kahramanların ağzından söyletmiştir.

 

Bu roman yazarın teknik ve kurgu açısından en başarılı romanlarından biridir. Bu romanında da etkisinde kalmış olduğu Ahmet Mithat  Efendi’nin dil üslup ve kurgu hatalarına düşmemeye çalışmıştır. “Toplum için sanat” anlayışında olan yazar,  bu romanında da  Realist ve Naturalist bir anlayışla alafrangalığı, yüzeysel batılılaşmayı  ve yönelmeler den kaynaklanan ahlâki yozlaşmaları,  taklitçilikten ve para hırsından kaynaklanan aile facialarını eleştirmiştir.

Yayınlandıktan sonra Sansür Kurulu tarafından yasaklı romanlar listesine alınan bu roman Cumhuriyetin ilanından sonraki yıllarda  yeni harflerle yeniden basılmış, yazarın en sevilen romanlarından biri olarak çeşitli yayınevleri tarafından defalarca basılmıştır. 

 

Batılı hayata heves etmemeli öz benliğimizi yitirmemeli, örf, adet, gelenek ve göreneklerimize uygun yaşamalıyız. Başkaları ve batılılar gibi yaşamaya kalkmak aile yapımız ve öz kültürümüz için çok zararlıdır. Aksine davranırsak başımıza türlü felaketler gelecek hem kendimize hem geleneklerimize hem de batılara yabancı insanlar haline geleceğiz.

Para hırsı ile aileler kurmak, insanların hayatını  yalan ve hileler ile  yıkmak mutluluk getirmeyecektir.

KİTABIN KONUSU: Paris`ten döndükten sonraki hayata bakış açısı değişmiş, batının hayat tarzına özenmiş ve gözünü para hırsı bürümüş olan Meftun ve ailesi içinde meydana gelen olaylar anlatılmaktadır.

 

 

 

Babası öldüğü zaman on beş yaşında olan Meftun Beyi amcası himayesine almış ve öğrenim yapması için onu Paris’e yollamıştır.  Paris’te öğrenim gören Meftun Bey, alafranga hayata düşkün  züppe bir gençtir. Meftun ise öğrenim görmek yerine Paris’in gece âlemlerine kapılmış,  buna rağmen amcasına yolladığı mektuplarda  başarılarından bahsederek ondan devamlı olarak para sızdırmıştır. Fakat amcasının ölümü üzerine bu durum son bulacaktır.  İstanbul’a dönünce, babadan kalma ve annesi Lütfiye Hanım, ninesi Şeküre Hanım, kız kardeşi Lebibe, erkek kardeşi Raci’nin de oturduğu  Erenköy`deki köşklerinde yaşamaya başlar.  Teyzesi Vesile Hanım ile kızları Rabia ve Hasene de devamlı olarak bu köşke gidip gelmektedirler.

Meftun, Paris`ten gördüğü adetleri ve kuralları, kendi ailesine öğretmeye çalışmakta, evin bir odasını dershane yaparak, hizmetçiden uşağa kadar herkese Fransız  biçimi görgü kuralları ve yaşamı hakkında  yoğun dersler vermektedir. Ailesi ise onun isteklerine uymak zorunda kalmaktadır.  Fakat elde avuçta kalan son şeyler de satıldığı için geçim zorluğu ortaya çıkmaya başlamıştır.
Meftun’un  kız kardeşi Lebibe ise  komşu köşkte oturan Mahir adlı bir genç ile gezip tozmaktadır.  Bu İki gencin birbirlerine yazdıkları mektuplar hizmetçi Eleni vasıtası ile  önce Meftun`un eline geçmekte sonra ise yerlerine ulaşmaktadır.

 

Meftun, kardeşi Lebibe ile dolaşan  Mahir hakkında bilgiler edinmeye başlar. Mahir, çok zengin bir adam olan Kasım Efendinin oğludur.. Paraya ve alafranga yaşama  çok düşkün olan Meftun, Kasım Efendi`nin kızı Edibe hanıma da göz koymuştur. Eğer Edibe Hanım ile evlenirse alafranga hayata olan  tutkusunu da eksiksiz sürdürebilecektir. Kasım Efendi ise, son derece pinti ve mutaassıp  bir insandır.

Edibe hanım ile  evlenmeyi aklına koyan Meftun, zengin komşusuyla büsbütün içli dışlı olmak için   annesi ve teyzesini kızı istemeleri için Kasım Efendinin evine yollar. Ama alafranga komşusuna çok kızan, hattâ ondan nefret eden Kasım Efendi , kızı Edibe’yi onlara vermez.  Bunun üzerine Meftun, Fransız arkadaşı Mösyö Mc Ferlan`a giderek Edibe ile evlenebilmesi için ondan yardım ister. Meftun`un asıl amacı Kasım Efendinin paralarına konmaktır.

Bu arada Meftun kıa kardeşi  Rabia`nın da Bedri adında zengin bir genç ile gezip tozduğunu öğrenmiş olmasına rağmen Rabia’nın da bu hareketlerine ses çıkarmamıştır. Erkek kardeşi  Raci ise kız kardeşlerine çok kızmaktadır. Raci, kız kardeşini ve teyzesinin kızı Rabai’yı takip etmeye başlamış ve çöp kutusunda, bulduğu bir ilaç kutusu üzerinde araştırma yaparak kız kardeşi Lebibe, teyzesi,nin kızı Rabia veya Hasene’den  birinin hamile kaldığını öğrenmiş ve abisi  Meftun’a bunları söylemiştir. Bunun üzerine kızlarla konuşmaya karar vermişler soruşturmaları sonucunda  Rabia`nın Bedri adındaki gençten hamile kaldığın ı öğrenmişlerdir.  Kızı ile  Rabia`yı Meftun`la evlendirmek hayalinde olan  Teyze Vesile Hanım üzüntüsünden deliye döner. Bu olaylar sonrasında ise Lebibe evden kaçar.

Mösyö Mc Ferlan Meftun`un Kasım Efendi`nin kızı Edibe ile evlenebilmesi için bir çare bulmuştur. Meftun`un bir piyangodan yüksek miktarda  para kazandığı söylentisi yayılacak,  bu sayede de parayı çok seven, cimri Kasım Efendi de kızını Meftun`a verecektir.
Edvden kaçan Lebibe i Kasım Efendinin oğlu ile Mahir evlenir. Mc Ferlan`ın düşündüğü piyango hikayesi  amacına ulaşmış;  Kaşıkçılar Kâhyası  Kasım Efendi kızı Edibe’yi  Meftun`la evlendirmeye razı olmuştur. Meftun  ise Kasım Efendi`nin kızı için istediği başlık parasını, ileride Kasım Efendi`nin servetine sahip olacağı düşüncesi ile seve seve vermeye razı olmuştur.
Rabia ise evlerindeki  Arap hizmetçi Zarafet`in yardımıyla yasak aşktan olan çocuğunu düşürmeyi başarmıştır.  Bu olayı ise sadece Meftun, Raci, Lebibe ve Vesile Hanım bilmektedir. Fakat  Şeküre Hanım` bu olayı duymuş ve üzüntüsünden ölmüştür.

Şekure Hanım’ın Ölümünün üzerinden iki yıl geçmiş, Meftun ve Lebibe çoluk çocuğa karışmışlardır. Meftun`un alafrangalık hevesi ve evin kalabalıklaşması nedeni ile geçim sıkıntısı çekmeye başlamışlardır. Meftun hala Kasım Efendi`nin parasını ele geçirememiştir. Kasım Efendi de ne kızı Edibe`ye ne de oğlu Mahir`e para vermektedir. Zengin Kasım Efendi, damadına yardım etmek şöyle dursun, oğlu Mahirle gelininin geçimini de onun üstüne yıkmıştır.

Üstelik alaturka terbiye görmüş bulunan Edibe ise, kocasını, kocasının alafrangalıklarını oldukça garipsemektedir. Kasım Efendi’den yararlanacağını  umarken, Mahir ve kız kardeşinin de geçimlerini yüklenen Meftun, gırtlağına kadar borca batmış durumdadır.  Bu işin altından çıkamayacağını anlayınca kayınbiraderi Mahiri de kandırarak, Kasım Efendinin mallarını hilei şer ile elde etmek yollarına başvurmuştur.

Fakat  Mahir bunu kabul etmez. Bunun üzerine Meftun, kayınbiraderi Mahir’i alafranga eğlencelere, götürmeye başlar. Bu hayata alışan  Mahir  Mösyö Mc Ferlan`ın karısı Madam Mc Ferlan`a  aşık olur. Kadına deli gibi tutulan Mahir, şimdi onun ve kayın biraderinin elinde bir oyuncak olmuş ve Meftun ile bayan Mc Ferlan`ın  her istediğini yapacak hale gelmiştir.  Meftun, kayın biraderi Mahir’i bu şekilde  ikna ederek Kasım Efendi’nin mührünü, hanlarının birinin senedini ve bir miktar da parasını çaldırmayı başarmıştır.  Mahir ile Meftun, hem çaldıkları parayı, hem de ipotek ettikleri hanın parasını zevk ve eğlence yerlerinde yemeye başlamışlardır.

Lebibe ve Edibe ise kocalarının bu taşkınlıklarından bıkmıştır. Sık sık kocalarıyla kavga etmektedirler. Köşkte düzenlenen bir baloda Lebibe, Meftun ile Mc Ferlan`ın Mahir için yaptıkları plana, kulak misafiri olmuş ve olayların iç yüzünü öğrenmiştir. Yaşlı ve cimri Kasım Efendi, paralarının çalındığını sezmekte, ama bunları kimin, nasıl yaptığını bir türlü bulamamaktadır.

Mahir, babasının mülk senetlerini alınca Kasım Efendi bunu fark etmiş ve oğlunu evlatlıktan reddetmiştir. Üstelik  Lebibe ve Edibe de kocalarından göremedikleri ilgiyi başkalarında aramaya başlamışlardır.  Onlar da başka erkeklerle düşüp kalkmaya başlar. Raci ise bu durumu üzüntüyle izlemek zorunda kalmakta iken  Mahir ise en sonunda  Madam Mc Ferlan ile Meftun arasındaki anlaşmayı öğrenmiş ve herşeyi anlamıştır. Buna dayanamayan Mahir, sonunda  intihar eder.

Meftun herşeyin ortaya çıktığını anlayınca Paris`e geri kaçar. Edibe, ise baba evine dönmüş ama   evine gizli gizli erkek sokmaya başlamıştır. Kızının  yaptığı bu ahlaksızlıkları öğrenen Kasım Efendi’ye felç gelmiştir.
Raci, ise ailenin başına gelen tüm bu felaketlerin nedeninin Meftun olduğunu bilmektedir.  Meftun ise kaçmış olduğu Paris’te   kayın babasının ölümünü beklemekte; o ölür ölmez İstanbul’a dönerek onun servetine konmayı düşünmektedir. Mahir’den dul kalan kız kardeşi Lebibe ise yetim kalan çocuğuna hiç bir zaman geri dönmeyecek olan babasının matemlerini anlatmak ile meşguldür.

 

 

 

 

 

 

---