SÖYLEM 

İngilizce: Discourse
Fransızca : Discours ,enoncé

Almanca : Diskurs

Osmanlıca : "nâtıka, kuvve-i nâtıka" , lafız,

Sözlük Anlamları ile Söylem

TDK sözlükleri söylemi “Bir veya birçok cümleden oluşan, başı ve sonu olan bildiri, tez” Söyleyiş, söyleniş, sesletim, telaffuz. İfade, kalıplaşmış, klişeleşmiş söz.” Olarak ifade eder.

Söylem Nedir ve Tanımı

Tanımı:  sözlü veya yazılı olarak, cümle sınırını aşan, yargısı, hükmü, başlangıcı ve sonu olan ;  "akıl yürütme ve muhakeme içeren, kendi içerisinde bir tutarlılığı olan konuşma veya söyleve denir.  

Gramer açısından yapılacak tanımlamaya göre söylem; tümceden büyük dil birimlerini ifade etmektedir.  Ancak söylem sözcüğünün kullanım alanı ve anlamı çok sıradan hale getirilmiş gündelik hayatta en basit sözcüklere de söylem denilmeye başlanmıştır. Söylem sözcüğünün kullanım alanının çok yaygınlaşması anlamının bayağılaştırılmasına, anlamın basitleştirilmesine yol açmıştır.  Karpuz, kabak alışverişi sırasında yapılan konuşmaları dahi söylem olarak kabul eden bir durum ortaya çıkmıştır.  Bu yanlış tutumun yaygınlaşması nedeni ile söylemi; “ söyleniş, sesletim, telaffuz, kalıplaşmış, klişeleşmiş söz ve ifadeler “ olarak da tarif edilmeye başlanmıştır.

Oysa ki “ Dilin toplumsal boyutu vurgulandığında, dilsel büyüklüğüne bakılmaksızın (tek sözcük, tümce, paragraf vb.) işlevsel, iletişim değerli birim olarak tanımlanabilecek sözceye yani ifadeye ise utterance " denir[1].  Özel bir fikri muhtevası olmayan, gündelik eylemler,  gündelik hayatın akış ve işleyişine dair ifadeler, sözceler ve kelimeleri söylem olarak kabul etmek yanlıştır.  

Söylem, rastgele konularda rastgele sözlerden oluşan ifadeler değildir. Bir söylem, bir metni belirli bir anlama sabitleyerek, diğer anlamları ve yorumları metnin dışında bırakan kendine özgü düşünme biçimidir.  Böylem kavramından anlaşılan da “bağlam içinde metin”

 Söylem kendine özgü mantığı, yorum ve anlayışı olan sistematik bir düşüncenin ifadesi olabilir.

Tek başına bir söze,  gündelik dildeki bir konuşmaya, kişinin özel üslubuna veya konuşma tarzına söylemdir denilemez. Fakat söylem, kendine özgü sistematik bir düşünceye yakışan bir üslubu olan,  metin düzeyinde bağdaşıklık özelliği gösterebilen, savunduğu bir tezi olan,  ifadedeki yan ve art anlamlarını da içeren tutarlı ifade bütünlüğüdür.  Söylem, geliştirdiği düşüncelerini disiplin altına almış bilgi üretme sisteminin izahı da olabilir.  Söylem;  savunduğu tezi, ideolojiyi, kuramı, anlayışı vb bilinç veya bilinçaltı düzeyinde aktarabilen cümleler yahut metindir.

Söylem ve metin sözcüğü arasında bir ayrım yapılmadan bu iki kavram beraber kullanılmış, ancak “metnin iletişimsel bir ortamda üretilen dil, söylemin ise karşılıklı olarak birbirleriyle bağıntılı metinlerin bir kümesi olduğu kabul görmüştür. “[2]

Söylem, aslında özel, tutarlı,  mantıksal disipline sahip düşüncelerin ortaya konulmasıdır. Örneğin siyasi düşüncelerini ifade eden bir hatibin konuşması bir söylemdir. Bariz bir felsefi yaklaşımı olan ve kendine özgü düşünme eleştirme, yargılama biçimi geliştiren bir felsefecinin düşüncelerini ortaya koyan bir metin veya konuşma bir söylemdir.  Örneğin belli bir şiir akımına mensup bir şairin o şiir akımı hakkındaki özel düşünceleri söylem olarak kabul edilebilir.

Söylemler “ Konuşan ya da yazan kişinin kullandığı, bir başlangıcı ve sonu bulunan, kendi içerisinde bir tutarlılık ilkesine göre örgütlenmiş bir dildir”. Bir başka deyiş ile söylem sorgulanan bir kavrama dair ortaya atılan sistematik bir düşüncenin ifadesidir.  

Söylem, kendi içinde tutarlılığı, kaideleri, düşünme disiplini ve istikrarı olan bir beyanattır. Söylem niteliği taşıyan bir beyan,  öz disiplini, düşünce birliği, kendi tutarlılığı ve kaideleri ile diğer ve karşıt söylemlerden ayırt edilebilir. Bu nedenle iki farklı söylem bir diğeri ile karışmaz.

Bir söylem bireysel bir ifade iken zamanla taraftarı ve karşı çıkanların da olduğu düşüncelerin ifadesi haline de gelebilir.

KAYNAKÇA 

• [1] Kâmile İmer, Ahmet Kocaman, A. Sumru Özsoy (haz.), Dilbilim Sözlüğü, Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, İstanbul, ikinci baskı, 2013, s. 232.
• [2] Dilidüzgün, Ş. (2017). Metindilbilim ve Türkçe öğretimi: Uygulamalı bir yaklaşım. Anı Yayıncılık. s. 27-30