Sultan Sencer ve Şairi Enveri

 

 

 

Büyük Selçuklu devletinin altıncı hükümdarı Sultan Melikşah’ın oğludur. 5 Kasım 1086 ‘da İran’ın Sincar ( Sencar ) kasabasında doğduğu için Sencer adıyla anılmıştır. Devrini anlatan kaynaklara göre çocukluğunda çiçek hasatlığı geçirmiş, büyük İran Şairi Ömer Hayyam onu tedavi etmiş ama yüzünde çiçek hastalığının yol açtığı çok çirkin izler kalmıştır. [1]

 

Babası Sultan Melikşah öldüğünde henüz altı yaşında olduğu için ortaya çıkan taht savaşlarında yeteri kadar iyi bir eğitim alamadığı, taht savaşlarına katılan kardeşleri ve amcaları ile ittifaklar kurarak veya onlarla savaşmak zorunda kalarak geçen bir gençlik dönemi yaşamıştır. Melikşah öldükten sonra geleneklere göre en büyük oğlu olan Berkyaruk ‘un tahta geçmesi gerekirdi. Ancak Melikşah’ın gözde eşi olan Terken Hatun, kendi oğlu 25 Kasım 1092'de Melikşah'ın küçük yaştaki oğlu,  Berkyaruk ve Sultan Sencer’in kardeşi I. Mahmud'u tahta geçirmişti.  Terken Hatun, [2] ordunun değerli komutanlarından Emir Kur Boğa’yı kendi tarafına çekerek, oğlu Mahmut’un Selçuklu Sultanı olmasına en büyük engel teşkil edecek olan Berkyaruk’u yakalayıp idam etmesi için görevlendirmişti. Ancak  NIZAMÜLMÜLK taraftarları henüz 14 yaşında olan Berkyaruk'u Rey şehrine kaçırıp sultan ilan etmişlerdi. Bu tarihten sonra başlayan taht savaşlarında yaşanan dramlara Sultan Sencer de şahit olmuştu.

 

Berkyaruk, Terken Hatun ve oğlu I. Mahmut ile girdiği tahta kavgalarından galip çıkmış ancak bir müddet sonra amcası Aslan Argun ile giriştiği bir başka taht mücadelesine kadar üvey kardeşi Sultan Sencer’den de istifade etmişti.[3] Üvey abisini yaptığı hizmetlerden dolayı merkezi Merv şehri olan ve Gazne sınırlarına kadar uzanan Horasan toprakları Sencer’e verilmişti.  Merv, Belh ve Horasan’ın bir kısmına hâkim olan Sencer, en sonunda üvey abisi Berkyaruk ile karşı karşıya kalmak zorunda kalmış ve onu mağlup ederek tahtı ele geçirmişti. Böylece 1118-1157 yıları arasında Büyük Selçuklu devleti Sultanı olmuş oldu.

 

 Batı Türkmenlerinin yurdu olan Horasan’ın idaresini elde tutma mücadelelerinden kaynaklanan bu çatışmalar en sonunda Sultan Sencer’in de göçer ve asi Horasan Türkmenlerine mağlup olmasına kadar devam edecekti. Gaznelileri ve Karahanlıları kendine tabi bir devlet haline getirmeyi başaran Sultan Sencer devletini çok güçlü bir hale getirmiş Gazne sarayının büyük şairi Enveri dahi ona methiyeler dizmişti.

 

Ancak Katvan Savaşında Karataylara mağlup olarak zayıflayan Sencer Horasan’daki Oğuzlar ile vergi meselesi yüzünden çıkan savaş sonrasında mağlup olmuş, artık iyice zayıflayan Büyük Selçuklu devletinin şeklen sultanı kalmıştı.

 

Hayatı, kendi hanedanına mensup kişilerin tahta mücadeleleri, Gazne, Karahanlı, Karahıtay, Harezmî devleti, diğer Selçuklu atabeyleri, Abbasi Halifeleri ve Horasan Türkmenleri ile savaşlar içinde geçen Sultan Sencer divan şairlerinin söz ettiği tarihi şahsiyetlerden biridir.  Acem asıllı büyük şair Enverî, Sultan Sencer’i mahiyetiyle birlikte Meşhed ovasında görmüş, ona bir kaside takdim etmiş ve hayatının sonuna kadar Sencer’in saray şair olmuştu.  Enveri, ölene kadar Sultan Sencer’den maaş almış ve sultanın yanından ayrılmamıştır. [4]Sultan Sencer’in divan şairleri tarafından anılmasına vesile olan Enveri, Sultan Sencer’den en çok söz eden şair olmuştur.  Divan şairleri Sultan Sencer’den Enveri ile birlikte söz etmişlerdir.

 

Rûy-ı pâk-i enverin gördükçe rûh-ı Enverî

Medh-i Sencer'den utanmaz mı bakıp divânına Nedîm

 

Sahib-kerem âlî-himem devrinde gam mahz-ı adem

Dârâ-haşem Sencer-alem mahkûmu hem balır ile ber Cınanı

 

Toğrul ey dil sen cer istersen şehin dergâhına

Kim anuı yüz bin kulu var Sencer ii Toğrul gibi   Aşki[5]

 

 

KAYNAKÇA 

 

[1] ABDÜLKERİM ÖZAYDIN, https://islamansiklopedisi.org.tr/sencer

[2] İbrahim Kafesoğlu (1992). "Kur-Boğa maddesi". Selçuklular. İstanbul: MEB Yayınları.

[3] Abdülkerim Özaydın (2001). Sultan Berkyaruk Devri Türk Tarihi (485-498/1092-1104). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları. ss. sf. 19.

[4] ABDÜLKADİR KARAHAN, https://islamansiklopedisi.org.tr/enveri-evhaduddin

[5] İskender Pala, Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü,