Tâbhane Nedir

Osmanlıca yazılışı : Tâbhane:  خانه تاب

Tâbhane Kökeni ve Sözlük Anlamları

Tâbhane Farsça kökenli bir bileşik isimdir. Farsça “tāb “ve Farsça “ḫāne “sözcüklerinden meydana gelmiş ve dilimize de girmiştir.

Farsça’da tâb  تاب sözcüğü sözlüklerde güc, kuvvet, takat, ısıtılan yer;  anlamlarına gelir. Hâne  خانه sözcüğü ise ev, mesken, bölüm, anlamlarındadır. Dolayısı ile tâbhane sözcüğü güç, kuvvet, takat kazanma evi; soluklanma, mola verme, dinlenme mekânı veya mahalli anlamına gelmektedir. Ancak Osmanlı devrinde tâbhane sözcüğü daha ziyade garipler için yapılan yer oda, mahal, yapı anlamlarındadır.

Ayrıca kış evi, kış odası[1] anlamlarında da soba ile ısıtılan çiçeklik veya seralara da tâbhane denmiştir. [2] Türk halkı,  garipler mahalli anlamı ile kullanılan tâbhâne sözcüğünün yerine tavhane ve imarethane sözcüklerini de kullanmıştır.

Garipler Mekânı Tâbhane

Eskiden imarethanelerin, büyük camilerin, külliyelerin ilişiklerine yoksulların yatıp, barınıp,  ısınabilecekleri, hasta iseler iyileşinceye, kadar barınabilecekleri mekânlar yapılırdı. Bu mekânların masrafları devlet veya vakıflar tarafından karşılanır,  hatta bu mekânlarda yoksullara yiyecek de dağıtılabilirdi.  Bu mekanlar şehrin fukaraları , taşradan iş bulmak için gelen yoksullar, dervişler ve bakıma muhtaç kimsesiz kişiler de kalabilmekte idi.

Osmanlı devrinde tâbhâne sözcüğünün yerine tavhane ve imarethane de denirdi. Ancak İmarethaneler yoksullara ve medrese öğrencilerine yiyecek de dağıtan hayır kurumlarıydı. Tabhanede yatıp, kalkan fukaralar imarethanelerde de (aşevi) yiyip, içebilirlerdi.

Osmanlı devrindeki ilk tâbhâneler camii içinde “zaviye” denilen odalar şeklinde idi. Daha sonra camilere, imarethanelere, külliyelere  bitişik ilave mekânlar haline dönüşmüştü.  16. Yy da Mimar Sinan ‘ın yaptığı camilerde tâbhâneler camiden bağımsız yapılar olarak inşa edilmeye başlanmıştı.  

.

Osmanlı devrinde Edirne, Bursa ve İstanbul'da birçok tabhane açılmıştır. En önemli tâbhâneler Fatih, Yavuz Sultan Selim, Beyazıt ve Süleymaniye Camii Tabhaneleridir. [3] Osmanlı devrinde hayırseverler de tabhaneler açmış, masraflarını da bu zengin hayırseverler karşılamıştır.

Tâbhane veya tavhane divan edebiyatında ve şiirler de karşımıza çıkmaktadır.

Bisât- ı dehr oda yansın bu tâbhanede kim

Nâsib-i ehl-i dile köhme bûriyâ düşmez.    Nabi

Bu dünyanın döşeği yansın tutuşsun çünkü bu tabhanede ehli dile bir hasır bile düşmez.

KAYNAKÇA

[1] https://remzi.cagdassozluk.com/buyuk-osmanlica-sozluk-madde-6776.html

[2] http://www.lugatim.com/s/tavhane

[3] Acar Avunduk, Mimar Sinan’ın Pek Fazla Bilinmeyen Yapılarından Biri Süleymaniye Tabhanesi

Yapı Dergisi 2004/271, s.77-85