Takti Nedir Aruz Ölçüsünde Eczâ ve Durak

Takti Nedir

Osmanlıca yazılışı: Takti’ : التقطيع

Takti’, Arapça kökenli bir sözcüktür ve Arapçada “kesmek” anlamında sözcükler üretlen “ kt’ “kökünden gelmektedir. Kesmek anlamındaki “kat” sözcüğü ve kesmek anlamı ile alakalı kat’ı sanatı ile aynı köke dayanır. ( bkz Kat'ı Sanatı Tarihi Yapımı ve Malzemeleri )

ARUZ ÖLÇÜSÜNDE TAKTİ’

Takti’ kelimesinin sözlüklerde: “bölmek, parçalamak parçalama, kesme “ anlamları ile tarif edilir.  Takti’ kelimesi aruz ölçüsü alanında ve edebiyatta bir terimdir. Terim anlamı ile :  “Aruz ölçüsüyle yazılmış bir dizeyi ölçünün kalıplarına göre ayırmaya, bir şiiri yazıldığı veznin tef‘ilelerine uygun biçimde bölümlemeye,, şiiri uzun ve kısa hecelere ayırarak seslendirmeye “denir.  Eski dildeki tarifi “ Mevzun bir sözü veznin eczasına göre ayırmak “ şeklindedir.

Aruz ölçüsündeki takti’ sözcüğünün hece ölçüsündeki karşılığı “durak” terimidir. Bu nedenle takti’i aruz ölçüsünde durak yeri veya tefilenin bölünme yeri olmaktadır. Bu yönü ile aruz ölçüsü de hece sayıları ve sesli ve sessizlerinin eşitlenmesine dayanan bir ölçü sistemi haline gelir.  Aruz ölçülü bir  şiir okunurken  tefileler ile belirlenmiş duraklarına seslilerin kısa ve uzun oluşlarına göre okumak gerekecektir.

Taktî‘ işlemi, şiirdeki her dizenin şiirdeki ölçüye uygun olarak yazılıp yazılmadığını kontrol etmek, tefilere ayırmak için yapılır. Böylece şiirin tümündeki aruz bahri bulunmuş olur. Aruz vezninde kısa heceler (u), “ve” (v) veya nokta (.) işareti, uzun heceler ise tire (–) işareti ile gösterilir. Harekesiz harfler sükûn/sıfır (o), harekeli harfler dikey veya eğik keşîde işaretiyle (/) belirtilir.

Taktî‘  yapmak için bir beyitin heceleri uzun ve kısa seslilerine göre sıralanır. Beyit aruz tef‘ilelerine göre parçalara ayrılır. Böylece beytin ölçüsü ve şiirin bahri belirlenmiş olur.

Örneğin. N. Kemal’in aşağıdaki beytinin tefilelere bölünmesi şu şekildedir.

Ne efsûnkâr /  i miş sin âh / h( i) ey didâr- /  ı hürrîyet

E sîrî aş     /  kı nol duk ger/ çi kurtulduk/  e sâ ret ten

. -- -- -- -- /    . --  --  --  --  /     . --  --  --  -- / . -- -- -- --

Me fâ î lün/ Me fâ î  lün  / Me fâ î  lün / Me fâ î  lün

Beyitte âh hecesi ilki uuzn ikincisi açık bir bucuk hec e değerinde kabul edilmiş,  “aşkın olduk “ ibaresi kı nol duk şeklinde ulama yapılmalı ve vezne göre de bu şekilde okunmalıdır.