Taktî Nedir

Taktî' : تقطیع –

Aruz vezninde yazılmış bir şiiri tef‘ile, hece ve harflere göre bölümleme, tefilelerine ayırarak okumak, aruz veya hece ölçüsü ile yazılmış şiirleri vezin veya durak parçalarına göre ayırmak anlamında edebiyat terimidir.

. 

Taktî' Kökeni Sözlük Anlamları

Taktî'  تقطیع Arapça kökenli bir sözcüktür ve “kesmek,parçalara ayırmak, bölmek” anlamlarında sözcükler üretilen “ kat‘ “ kökünden türemiştir.

Sözlüklerde:” kesme, kesilme, parça parça etme, parçalara bölme.”, [1]“ parça parça etme, parçalara taksim etme, şiirde ise şiirin ait olduğu aruz ölçüsünün tabii olduğu bahre göre tefilelerine ayırma, her bir parçasını fasılalar ile okuma“[2], Aruz kalıplarını tef'ilelerine ayırma anlamları ile tarif edilir.

Taktîât: manzumeyi vezin parçalarına, cüzlerine göre ayırıp aralıklı okuma.

Örneğin :

• Merhebâ ey / ehl-i irfân / merhebâ  
• Merhebâ ey / derde dermân /  merhebâ
•                                                 fâilâtün / fâilâ-tün/ fâilün

Edebiyatta ve Aruz Vezninde  Takti’ Terimi

Aruz vezninde takti’, dizeleri yazıldığı veznin cüzlerine göre ayırma anlamındadır.  Şiirin veznini bulup cüzlerine; uzun ve kısa hecelere göre ayırmaya; okurken de cüzlerine göre okumaya denmektedir. Taktî‘, bir şiirin veznini ve bahrini tespit etmek; şiir ile  yazıldığı vezin ile bahrinin  ne kadar uyumlu olduğunu  kontrol etmek için yapılır. Takti ile kontrol etmenin diğer bir gerekçesi ise şiirdeki aruz kusurlarını,  zihaf , med ve imaleleri  tespit etmek, vezin yanlışlarını veya uyumunu bulmaktır.

Aruz ölçüsü ile yazılmış şiirlerde kelimler ortadan ikiye bölünebilir. Meselâ Ziya Paşa'nın aşağıdaki beytinin taktî'i şu şekildedir

•  Anlar ki/verir lâf ile dünyâya/nizâmât
• Bin türlü/teseyyüb bu/ lunur hâne/lerinde
•               Mef'ûlü/Me fâ î lü/Me fâ î lü/Fe û 1ün

Takti kelimesinin hece ölçüsündeki anlam ve işlevsel karşılığına “ durak “ denir. Yani hece ölçüsünde takti heceli ölçüsü ile yazılmış şiiri duraklarına göre ayırmak veya okumak anlamlına gelir. Ancak hece ölçüsü ile yazılmış şiirlerde kelimeyi bölmek hatadır. Hece ölçüsü ile yazılmış dörtlüklerde iki tip durak olabilir. Bu nedenle hece ölçülü şiirlerde takti yaparken kelimeyi bölmek yerine şiirdeki diğer durağı bulmayı tercih etmek gerekir.

• Müşkül bir muamma / sırrı Hüda'nın  6+5
• Kapı penceresi / yok ki odanın             6+5
• Türlü yoldan /cana giren/  gıdanın      4+4+3
• Canı senden sorsam / sadası nerde    6+5
• .
• Kalktı göç eyledi / Avşar illeri          6+5 = 11
• Ağır ağır giden / yollar bizimdir.     6+5 = 11
• Arap atlar yakın / eder ıragı              6+5 = 11
• Ferman Padişahın/ dağlar bizimdir. 6+5 = 11
• 
  
• Belimizde/  kılıçımız / kirmani         4+4+3 = 11
• Taşı deler /  mızrağımın / temreni  4+4+3 = 11
• Hakkımızda develet etmiş fermanı  4+4+3 = 11
• Ferman Padişahın/ dağlar bizimdir. 6+5 = 11

KAYNAKÇA

• [1] https://www.osmanice.com/osmanlica-30895-nedir-ne-demek.html
• [2] https://www.osmanlicasozlukler.com/kamusiturki/tafsil-254317-r97.html