Talikizade Mehmet Suphi ve Minyatürleri

Şahnameci Talikizade, Nakkaş Hasan ve katibin meclisi. Eğri Fethi Tarihi’nden. Ressamı Nakkaş Hasan. 1598

Talikizade’nin doğum ve ölüm tarihleri  kesin değildir. Ancak 16 yy ın ikinci yarısından yaşadığı 1530 lu yıllar içinde doğduğu ve 1601 yılından sonra öldüğü söylenebilmektedir. [1]

Talikizade ünlü bir osmanlı ailesi olan Fenarizdelere mensuptur. Künyesini  bütün eserlerinde Mehemmed bin Mehemmed es Fenari eş şehir ba Talikizade  şeklinde vermiştir. [2] Şemailname –i Al’i Osman adlı eserinde  Cem Sultan’ın nedimi Şehsuvar Fenari’nin amcazadesi olduğundan , Karakaş zade Piri Bey’in ise dayısının oğlu olduğundan söz eder. [3]

Rıza tezkiresinde Talikizade’’nin Denzilili olduğu yazmakta, Şehnamesinin 61 b sayfasında da kendisinin Denizlili olduğunu açıkça ifade etmektedir.Talikizade Şehname adlı eserinde gençliğini Kütahya ,Aydın ve Sakız’da geçtiğini yazmıştır. [4]

Doğum tarihi bilinmeyen Talikzade’nin hayatı hakkında ilk bilgi 1562 yılına rastlar.  Bu tarihte Manisa sancakbeyi olan Şehzade Murad’ı himayesine girmiş bu görevinde 12 yıl kalmış, 1574 yılında  III. Murad tahta çıkınca İstanbul’a gelerek III. Murad’ın divan katipliğine girmiştir. Saraydaki bu görevleri sırasında  il yazıcılığı -vilayet tahriri  - [5]hizmetlerinde de bulunmuş, önemli görevlere gelemediği için şikayetçi olan Talikizade bu yıllarda kendini ilme vermiş,  şiir, aruz, hesap, remel ve astronomi ilimlerine mereak salmış ve bu ilimlerde çalışmlar yapmıştır. [6]

Eserlerinde  yedi yıllık saray hizmetinde umduğunu bulamadığından yakınan Talikizade bunun üzerine Ferhad Paşa’nın Gürcistan seferine divan katibi olarak yazıldığını görürüz. 1583 yılında Ferhad Paşa’nın serdarlığında ve Reisülküttap Lam Ali Paşa’nın mahiyetinde bu sefere katılır.  Kendi anlatımı ile Erzurum ve Karaman askerleri ile birlikte Tomanis önlerinde yapılan savaş ile bir çok muhabereye bizzat katıldığını yazmaktadır.

1585  yılında Özdemiroğlu Osman Paşa’nın mahiyetine girmiş,  onun divan katibi olmuş Tebriz Fetihnamesini kaleme almıştır.  Sefer sonrasında ise ona senelik beşbin akçe gelir getiren bir tımar verilmiş [7]buna rağmen bu  ödülden de hiç hoşnut olmayarak İstanbul’a dönmüştür.

Şehnameci SeyyidLokman Aşuri’nin ekibine katılması ise bu yıllarda gerçekleşmiştir. SeyyidLokman Aşuri’nin yardımcısı olan Talikizade  Nakkaş Osman ve ekibi ile de çalışmaya başlar.  Seyyid Lokman’ın yardımcııs olduğu sıralarda  Müteferrika ağalığı da yapmaktadır. 

Gelibolulu Mustafa Âlî’ye göre de “ şehnâmeciliğinin son yılında Lokmân’ın iki yardımcısı vardı.  Birisi Nutkî adında bir Acem Türkmeni , diğeri ise Tâlikîzâde Mehmed Subhi’dir.”  [8]

1594 yılında Şehname adlı eserini  padışaha teslim eder. Bu eser dilinin ağır olması nedeni ile  padışah tarafından çok beğenilmemiştir.  Bunun üzerine  Talikizade bu defa Sinan Paşa ile birlikte Yanik seferine katılır bu sefer esnasında olan bitenleri kaleme almış, bu mensur eserine   III. Murat’ın ölümü üzerine yerine geçen III. Mehmet’e bir kaside de eklemiştir. Bu kaside İle Yanik seferini anlatan vakayiname onun Şehnamaci olmak  hayalinin önünü açacaktır.

Seyyid Lokman’ın saray şehnameciliğinden azli  ve Talikizadenin onun yerine tayini 1595 eylül ayında ve Eğri Seferinden önce gerçekleşmiştir. [9]  “Bu tayin sırasında ona dergab ı all müteferrikalığı da verilmiştir. Tayin kaydında III. Murad zamanında sunduğu şehnarnenin beğenilmesi sebebiyle bu göreve müstakilen getirildiği belirtilmektedir.”[10][11]

Neticede Seyyid Lokman’ın  yardımcısı olarak veya Türkçe Saray Şehnamecisi olarak Seyyid Lokman ile birlikte olan çalışmaları 1595 yılına kadar devam edecektir.  1595 yılında  SeyyidLokman Aşuri  ve  Nakkaş Osman’ın görevlerinden uzaklaştırıldıklarını  ve yerlerine Talikizade ve ekibinin geldiği anlaşılmaktadır. [12]

Böylece Saray Şehnamecisi olan Talikizade’nin şehnamecilik devri başlar. Talikizade’ye  III. Mehmet devrindeki olayları kaleme alınması emredilir. Bu görevi sırasında Talikizade, padışah  III. Mehmed ile sık sık yüz yüze  görüşme fırsatı bulmuş, Eğri Seferi konulu eserini bir yıl içinde tamamlayarak padışaha takdim etmiştir.

Fakat bu görevinin fazla uzun sürmediği yerine Hükmi Hasan Efendi’nin 1601 yılında tayin edilmesinden anlaşılır. Talikiza’denin bu görevden alındıktan sonra hangi görevlerde buluduğu veya  ne zaman öldüğü kesin değildir. Ancak ölüm tarihinin 1601 yılından sonra olduğu muhakaktır.

ESERLERİ

1. Gürcistan Seferi. Ferhad Paşa’nın 1584 Tomanis seferini ele alan eser (TSMK, Revan Köşkü, nr. 1300) yanlışlıkla Revâniyye şeklinde de bilinir.

2. Tebrîziyye. III. Murad devrinde 1585’te Özdemiroğlu Osman Paşa’nın Tebriz’i fethini anlatır . Bu eseri Ferhad Paşa ve  Özdemiroğlu Osman paşaların  yaptıkları ve kendisinin de bizzat katıldığı doğu seferini anlatmak için yazmıştır.  Eserin yazma nüshası  (TSMK, Revan Köşkü, nr. 1299) da kayıtlıdır. ^[13]

3. Şehnâme-i Hümâyun. Koca Sinan Paşa’nın 1593-1594’teki Yanıkkale seferine dair olan eser (TİEM, nr. 1963), Christine Woodhead tarafından doktora tezi olarak hazırlanmıştır (bk. bibl.).

4. Eğri Fethi Târihi (Fetihnâme-i Eğri, Şehnâme-i Sultan Mehmed). 1598’de tamamlanmış olup III. Mehmed’in Eğri’nin fethi ve 1596 Haçova zaferini ihtiva eder . Talikizade’nin bizzat katılmış olduğu  Eğri  Seferi ve Haçova Meydan muhaberesini anlattığı eseridir. Bu eser (TSMK, Hazine, nr. 1609) da kayıtlıdır. ^[14]

Talikizaden’in Tebrîziyye dışındaki eserleri  minyatürlerle süslüdür.[15] Tebriziye dışındaki eserleri Nakkaş Osman ve Ekibi ile ondan sonraki saray nakkaşları tarafından  süslenmiştir.


Hoçova muharebesi: 

Eğri Fetihnamesi'nden Nakkaş Hasan 



Seferden dönen Sultan III. Mehmed’in İstanbul’da karşılanması. Eğri Fethi Tarihi’nden. Ressamı Nakkaş Hasan. 1598

---

• [1] Şahamettin Kuzucular, Şehnameci Talikizade Mehmet Suphi Hayatı ve Eserleri, https://www.edebiyadvesanatakademisi.com/edebiyad/1430
• [2] Vahid Çabuk, Aynı· tez, s. 30-36; Saadet Şanlı, Şehndmeci Tlilfkl-ztide'ye Göre Osmanlı Padişahlarının Şair{ikleri-Taliki-zôde Şehnamesi (V. Hassa)'nın Edisyon Kritiği, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul 1986.
• [3] Şahamettin Kuzucular, Şehnameci Talikizade Mehmet Suphi Hayatı ve Eserleri, https://www.edebiyadvesanatakademisi.com/edebiyad/1430
• [4] Dr Vahit Çubuk, age. Shf- 25- 30
• [5] Erhan AFYONCU, TALİKİZADE MEHMED SUBHİ'NİN HAYATI HAKKINDA NOTLAR, OSMANLI ARAŞTIRMALARI XXI, İstanbul - 200 1, shf. 285-317
• [6] Şahamettin Kuzucular, Şehnameci Talikizade Mehmet Suphi Hayatı ve Eserleri, https://www.edebiyadvesanatakademisi.com/edebiyad/1430
• [7] V. Çabuk, A)lnı eser, s. 6-7; C. Woodhead, Aynı makale, s. 64
• [8]  Christine Woodhead, ŞEHNÂMECİ ,  TDV İA cilt: 38; sayfa: 457
• [9] Şahamettin Kuzucular, SeyyidLokman Aşuri Hayatı ve Eserleri, https://www.edebiyadvesanatakademisi.com/sanat/432-
• [10] Erhan AFYONCU, agy. Shf 286
• [11] Bk. BOA. TRD, nr. 177, s. 326-327.
• [12] Vahid Çabuk, Aynı· tez, s. 30-36;
• [13] Mustafa Erkan, GAZAVATNÂME, TDV İA, cilt: 13; sayfa: 440
• [14] - F. Banu Mahir, ,MİNYATÜR, cilt: 30; sayfa: 122,
• [15] Christine Woodhead, TÂLİKÎZÂDE MEHMED SUBHİ,  TDV İA, cilt: 39; sayfa: 511