Taşbaskı

Kireç taşı üstüne mürekkeple harf, yazı ve şekil çizilerek yapılan baskı tarzı ve bu teknik ile basılmış eser.

El litografyası da denilen taşbaskı tekniği modern ofset baskılarının atası sayılmaktadır. Matbaanın icadından sonra basılmış eserlerin gerektiği zaman gerektiği miktarda çoğaltılabilmesi by teknik sayesinde çok daha kolay olmuş üstelik bu sayede baskı kalitesi de artmıştır.

Taşbaskı yöntemi 6–8 cm kalınlığında çok iyi düzeyde tesviye edilerek pürüzsüz hale getirilen kireç taşından yapılmış levhaların üzerine basılacak ve çoğaltılacak yazıların ve şekillerin yağlı mürekkeple işlenmesi esasına dayanır. “Büyük killi taşlara özel bir mürekkeple yapılan çizimlerin üzerine özel bir kimyasal sürülür ve çizimlerin taşa geçmesi sağlanır. Ardından farklı kimyasallar yardımı ile taş üzerindeki çizimler, bir nevi taşın üzerine ince bir katman oluştur ve en sonunda taşa mürekkep sürülür.”[1]

 “Yağlı mürekkep, arapsakızı eriyiğinin bir iki damla nitrik asitle karışımından yapılır. Baskı kalıbı, yazı işleri tamamlandıktan sonra yazıların ve resmin net bir görünüm alması için terebentinle silinir. Baskı kalıbı daha sonra su içine sokulup çıkarılır. Kireçtaşı gözenekli olduğu için yazılar ve resim çizgileri haricindeki sathın tamamındaki gözenekler suyla dolar. Baskı taşına bu durumda baskı mürekkebi sürülür. Mürekkep yazıların bulunduğu susuz yüzeylerden gözeneklere emilirken boş kısımlardaki sulu yüzeylerden itilir. Baskı kalıbı bir kâğıda bastırılmak suretiyle istenilen baskı elde edilir. Gözeneklere emilen mürekkep bitinceye kadar baskı yapılabilir.”

Bu kalıplar ile yeniden baskı yapmak için kalıplar terebentinle silinip suya sokulur. Yağlı mürekkeplere değişik tonlar ve renkler vererek de baskı yapmak mümkündür. Taşbaskı eserler üzerine grafikler, gravürler, resimler, minyatürler ve şekillerde hazırlamak mümkün olmuştur.

Taş baskı ile dergi, gazete ve kitap basma tekniği 1796’da Taşbaskı (litografi) tekniği 1796 yılında Alois Snefeldier tarafından [2]Almanya’da ortaya çıkmış bu tekniğe litografi denmiştir. Taşbaskı Gutenberg’in 15. yüzyılda icad ettiği tipografi türü matbaadan sonra matbaacılık alanındaki en önemli keşiftir.

Bu teknik önceleri doğal taşların kalıp olarak kullanılması yöntemine dayanmış daha sonra kireçtaşsı üzerinde kimyasal tepkimelerin de kullanıldığı bir tekniğe kavuşmuştur.  “Osmanlı İmparatorluğu’nda ilk taşbaskı atölyesi 1831 yılında Henry Cayol tarafından kurulur ve burada Hüsrev Paşa’nın ‘Nuhbetüttalim’ adlı yapıtı basılır.”[3] Taşbaskı tekniği ile resim ve gravür yapma tekniği Sanati-i nefise mejtebei ve Ressam Hoca Ali rıza sayesinde gelişir.

İstanbul ve Mısır’da taşbaskı tekniğini kullanana matbaalar sayesinde kitap, dergi, gazete basımı ve çoğaltılması kolaylaşmış bu durum Tanzimat ve Batılılaşma döneminin başarılı olmasında çok büyük rol oynamıştır. Mısır’daki Bulak matbaası bı tip matbaaların en önemlilerinden birisi olmuş, yaş baskı ile bu süreçte pek çok eser basılmış ve çoğaltılmıştır.

KAYNAKÇA

• [1] Mehmet Erken, Taş Üstüne Yazı Yazmak: Osmanlı’da Matbaa Hattatlığı (1831-1928)https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/3228717
• [2] Mehmet Erken, Taş Üstüne Yazı Yazmak: Osmanlı’da Matbaa Hattatlığı (1831-1928)https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/3228717
• [3] İsmail KESKİN,” 1831-1920 YILLARI ARASINDAKİ TÜRKİYE’DEKİ LİTOGRAFİ”Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi (GSED), Sayı /  38, Erzurum, 2017, 9-20