Tebriz ‘in Tarih ve Divan Edebiyatında Önemi

Tebriz

İran'da Doğu Azerbaycan Eyaleti'nin yönetim merkezi, İran'ın kuzey batısındaki en büyük şehri ve Güney Azerbaycan Türklerinin en yoğun olarak yaşadığı şehirdir. Tebriz Şehristan’ı da denilen Güney Azerbaycan’ın yönetim merkezidir.

Tarihte Tebriz

Tebriz’in adı Araplarda Tibriz, Bizans ve Ermeni kaynaklarında Tavrez ve Tavreş, tarihi kayırlarda ise Tavrez, Tavrej, Tavriz, Taris ve Turi şeklinde geçer. Tebriz’in Persler ( Ahamenişler) zamanından da önce şehir haline gelmeye başladığı, Asur, Pers, Makedon, Part, Sasani, devletleri süresince defalarca tahrip olup yeniden imar edildiği bilinmektedir. Selçuklu idaresinden sonra İldenizliler zamanında Kızıl Arslan ‘ın;  Abaka Han devrinde (1265-1281) ise İlhanlıların başkenti haline de gelmişti. Akkoyunlu, Karakoyunlu ve Timur devirlerinden sonra 1501 yılında Şah İsmail ve Safevilerin başkenti haline geldi. Çaldıran Savaşından sonra Osmanlılarla Safeviler arasında birçok kez el değiştiren bir Türk şehri haline geldi.

2020 itibari ile 3 milyonu aşan nüfusu ile Tebriz kent merkezindeki nüfusun büyük çoğunluğunu Azerbaycan Türkleri oluşturur. Tebriz, nüfus bakımından İran’ın altıncı, sanayi bakımından da İran’ın en büyük ikinci şehri olmaktadır.  

Tebriz, kadim bir Türk şehri oluşu, İran’ın batı medeniyetine açılan en önemli ilk kapısı olması,  UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne giren kapalı çarşısı, halıları, İpek ve Baharat yolları üzerinde bulunması, doğu ile batı arasında bir kültür merkezi haline dönüşmesi ile önemli bir şehirdir.

Tebriz 11. Yy’dan itibaren Türk tarihi için en önemli kentlerden birisi haline gelmiş; Selçuklu, İldenzili, Karakoyunlu, Akkoyunlu ve özellikle Safevi Türk Devletlerinin en önemli şehirlerinden birisi olmuştu.  Avşar ve Kaçar Hanlıkları zamanında da önemini koruyan şehir Pehlevi hanedanlığı ve günümüz İran devletinde de önemini muhafaza etmektedir.

Divan Edebiyatında Tebriz

Tebriz, divan şairlerinin zikrettiği şehirlerarasındadır. Özellikle Şah İsmail’in başkenti olması, şiî inancına sahip Türklerin inanç merkezi olarak kabul edilmesi, Tebriz ve Erdebil’i önemli hale getirmektedir. Tebriz, Şah İsmai’in tahta çıktığı, Şahlığını ilan ettiği, Şah İsmail’in mezhebine girenlerin imamlarının bulunduğu dini bir merkez olarak görülmektedir.

Gönül Tebriz'ine geleli ol şâh

Ahidir gözlerim sürh-âb her dem    Kadı Burhaneddîn

 

Saña Servân ile Tebrîz’ini mülk-i ‘Acem’üñ

Baña Rûm illerinüñ husrev-i hûbânları  Ravzi 

 

Duysaduñ Tebrîzde bâd-ı ‘abîr-âmîzi sen

Nûş idüb surh-âb elden koridüñ perhîzi sen Dede Ömer Ruşeni 

 

Giderem men Tebriz'e (a balam mene bah mene bah)

Bir dahi gelmem size (dön geri bah geri bah)

Şirin'in datlı dili (a balam mene bah mene bah)

Yadigâr kalsın size (dön geri bah geri bah)  Erzurum Türküleri

 

Tebriz üstü Maraga (balam)

Zülfün gelmez tarağ (halalay çocuk)

Yar bizi konağ eyler

Bir istikan arağa     Azerbaycan Türküleri