Osmanlıca yazılışı : tedriç :  تدريج

Tedriç Kökeni Sözlük Anlamları

Tedriç Arapça kökenlidir. Derece, aşama, adım adaım anlamlarında sözcükler üretilen “ drç” kökünden gelmektedir. ^[1] Tedriç kelimesinin  Arapça ile aynı kökene mensup ve aynı dil ailesinden olan Akad ve Süyani dillerinde patika, yürüme yolu anlamına gelen araggu sözcüğü ile de irtibatı bulunmaktadır. ^[2]

Bu nedenle adım adım, derece derece anlamına gelen tadrīcan ( tedricen ) تدريجً ; adım adım gitme, basamak çıkma anlamlarına gelen tadrīc تدريج ;  derece derece, kerte kerte olan anlamındaki tedrici; yürüme, adım anlamına gelen durūc/daracān ; adım basamak anlamlarına gelen derece sömzcükleri ile aynı köken dayanmaktadfır. Tedriç sözcüğünün çoğulu tedricât tır.

Edebiyatta Tedriç Sanatı

Sözlük anlamları ile azar azar, derece derece, basamak basamak anlamlarına gelen tedriç edebiyatta aşama aşama ilerleyerek [3] ifade etme , kavramların uygun sıra takip etmesi anlamında bir söz sanatı terimidir.  

Tedric sanatına derecelendirme sanatı da denir. Bu söz sanatına düşünceyi etkili ifade etmek için başvurulur. Edebiyatta, bir şeyi aşama aşama, büyükten küçüğe, küçükten büyüğe, aşağıdan yukarıya yukarıdan aşağıya derecelendirerek ifade etmeye denmiştir.

Bi-t-tedriç : İfadenin azar azar, yavaş yavaş, yükselmesi.

Tedrîc-i sâid : ifâdenin derece derece  yükselmesi. Yükselen tedric

Tedrici hâbit : ifâdenin alçalması.Alçalan derecelendirme

Örnekler

İki ordu önce topla tüfekle, sonra okla mızrakla;  daha sonra kılıç ve kalkanla karşı karşıya geldi.

Masayı masa üstüne, sırayı sıra üstüne, tencereyi tencere üstüne,  iğneyi çuvaldızın üstüne koyup hoplayıp tavama çıktılar. ( Mintik Masalı –Derleme yeri – Şarkışla- Akçakışla )

Gölgesinde günler, aylar, mevsimler boyu oturduğumuz o çınar ağaçlarının önce yapraklarını, sonra dallarını en sonunda da gövdesini hepimizden kopardılar.

KAYTNAKÇA

[1] https://www.etimolojiturkce.com/kelime/tedricen

[2] https://www.etimolojiturkce.com/kelime/derece

[3] https://www.osmanice.com/osmanlica-31846-nedir-ne-demek.html