TEKÂBÜL VE MUKABELE NEDİR KÖKENİ VE SÖZ SANATI

TEKÂBÜL VE MUKABELE

Osmanlıca yazılışı: Tekâbül :  تقابل

Tekâbül :  تقابل

Tekâbül Kökeni Sözlük Anlamları

Tekâbül sözcüğü Arapça kökenlidir ve Arapçada “alma, benimseme, yüz yüze gelme, misafir etme,” anlamında sözcükler üretilen  “ kbl “ kökünden gelmektedir. Bu nedenle tekâbül sözcüğü, “onayladı, aldı “ anlamına gelen kabul قبول, “yüz yüze geldi, yüzünü döndü, yüzleşti, 2. aldı, benimsedi, direnmedi, misafir etti, konukseverlik gösterdi” anlamındaki ḳabila

قبل , [1]“kabul edilen, benimsenmiş" anlamına gelen maḳbūl مقبول

[2] , “karşılaşma, karşılık” anlamına gelen miḳābala(t) مقابلة [3]sözcükleri aynı kökten yani kbl “ kökünden gelmektedir.

Tekâbül kelimesi sözlüklerde : “ Karşılıklı olma. Bir şeyin karşılığı olma. Yüzleşme. Karşılık olma. Karşılama. Tezat.Birbirine karşılık olma, bir ayna gibi karşısında olma., bir şeyin karşılığı olma, yüzleşme, karşılık olma, karşılama.[4]” anlamları ile açıklanır.

Edebiyatta Tekabül ve Mukabele

Eski edebiyatta tekabül ve mukabele   bedii sanatlar ile ilgili bir terim olarak kabul edilir.  Bu sanat “ aralarında tenasüb ( alaka- anlamca ilgi dert -deva- tabib- hasta gibi ) veya zıtlık dolayısı ile  bir birine uyan manaların ifade edilmesinden sonra sırasıyla o manaların mukabillerini söylemek olarak anlaşılır.

Tahir ül Mevlevi bu sanata örnek olarak şu beyti vermiştir.

• Dilde safâ- yi aşkın, dil de gamınla pür nem
• Bir evde ayş ü şâdi,  bir evde ye’s ü mâtem. [5]

“Dilde safâ- yi aşkın”  ile “ dil de gamınla pür nem” ibareleri arasında tezat ilgisi vardır. “Dilde safâ- yi aşkın” ibaresine mukabil olarak “Bir evde ayş ü şâdi” ibaresi yazılmış; “ dil de gamınla pür nem” ibaresine karşılık olarak da “ bir evde ye’s ü mâtem” ibaresi yazılmıştır.

KAYNAKÇA

• [1] https://www.etimolojiturkce.com/kelime/tekab%C3%BCl
• [2] https://www.etimolojiturkce.com/kelime/makbul
• [3] https://www.nisanyansozluk.com/kelime/mukabele
• [4] https://www.luggat.com/tekab%C3%BCl/1/1
• [5] Tahir Ül Mevlevi Edebiyat Lüğati , Enderun,  1973, s. 155