Terci-i Bend Nedir ve Örnekleri

Terci-i bend, uyakları gazel biçiminde düzenlenmiş "hane" adı verilen  her bendindeki mısra sayısı 8 ila 20 mısra arasında değişen , bend sayıları genellikle 5 ila 7 rasında olmasına rağmen daha uzun yazılmış olanlarna da rastlanılan divan şiiri  nazım türüdür. Hemen her yönden Terb-i bendlere benzer. Terkib-i bendlerden farkları vasıta beytinin aynen tekrar edilmesinden meydana gelir, Terkib-i bendlerdeki vasıta beyti her bendin sonrasında farklı olurken terci bendlerde aynı vasıta beyti aynen tekrar edilir. Böylece de terci bendlerdeki bendlerin yani hanelerin aynı konu bütünlüğüne sahip olması ozrunlu hale gelir. Vasıta beytinin ay nen tekrar edilebilmesi için hanelerin konu bütünlüğüne sahip olması zorunluluğu ortaya çıkmaktadır.  Böylece terci bendler "vasıta" denen ve sürekli yinelenen bir beyit ile birbirine bağlanmasından oluşan nazım biçimidir.

Bent sayısı ve bentlerdeki beyit sayısı bakımından terkib-i bentle aynıdır ve beyitler terkib-i bent gibi uyaklanır.  Vasıta beytinin aynen tekrarlanması terci bend yazmanın en önemli zorluğudur.Vasıta beyitinin uyaklanışı ise farklıdır.

Terci-i Bent Özellikleri:

1. Bentlerden oluşmuş bir nazım şeklidir.

2. Her bent 8 ile 20 mısradan oluşur.

3. Bentlerin sayısı 5 ile 12 arasındadır.

4. Bentlerin kafiye düzeni gazeldeki gibidir.

5. Her bentin sonunda "vasıta beyti" adı verilen bir beyit bulunur. Ve bu beyit hiç değişmez. Eğer değişirse terkib-i bent olur.

KAFİYE ŞEMASI

I. Bend: aa ba ca da ea . vv

II. Bend: bb cb db eb fb . vv

6. Terci-i bentlerde vasıta beyti her bendin sonunda aynen tekrarlandığı için, aynı fikir çerçevesinde toplanan bir konu bütünlüğü vardır. Vasıta beyti şiire monotonluk vermeyecek şekilde güzel olmalıdır. Bu sebeple zor yazılan bir şiirdir.

7. Terci-i bendin konuları arasında Aşk tasavvuf, hikmetli konular, kaderden şikayet, hiciv , mersiye,  felek, Allah'ın kudreti, kâinatın sonsuzluğu, hayatın zorlukları, dünyadan şikâyet vb. soyut konular ile, mehdiye ve  tevhid gibi konular işlenmektedir.

Divan şiirinde çok fazla şari tarafından yazılmış bir tür değildir. Bu türde en önemli örnekler veren şairler Ziya Paşa ve Şeyh Galip'tir.

Tercî'-i Bend Örneği

    1

    Kabul eyler mi yâ Rab zahm-ı pür-nâsûrumuz bih-bûd

    Kalır mı yoksa bu âteşle dâğ-ı dil gibi pür-dûd

    Alırsa pençeye yasak beni 'bu baht-ı nâ-mes'ûd

    Kıyamet kopsa gevher «tutsa âlem olmayam hoşnûd

    Ferah nâmın dahi yâd edemez bu cân-ı zehr-âlûd

    Rızâdır çâresi her ne dilerse hazret-i Ma'bûd

    Belâ mevc-âver-i gird-âb-ı hayret nâ-hudâ nâ-bûd

    Adem sahillerin tuttu dirîgâ bang-i nâ-mevcûd

    2

    Düşüp dâm-ı hevâya nasret-i gül-zâr kaldım ben

    Gidip nefh-i Mesîhâ-veş sabâ bîmâr kaldım ben

    Gül-i ümmîd soldu mübtelâ-yı hâr kaldım ben

    Bu gül-şen külhan oldu çeşmime nâ-çâr kaldım ben

    Şarâb-ı ye'se düştüm teşneni dîdâr kaldım ben

    Başımdan aştı seyl-âb-ı keder bîzâr kaldım ben

    Belâ mevc-âver-i gird-âb-ı hayret nâ-hudâ nâ-bûd

    Adem sahillerin tuttu dirîgâ bang-i nâ-mevcûd

    3

    Aceb ey Hızr-ı ma'nâ bî-nevâya himmet olmaz mı

    Şefaat yoksa da bir tesliyet-gûn sohbet olmaz mı

    Demem hâşâ bu nâ-kama ümîd-i vuslat olmaz mı

    Sezâ-vâr-ı hitâb olmak gibi bir ruhsat olmaz mı

    Ya ehliyyet mi lâzım bahşiş-i ehliyyet olmaz mı

    Esîr-i derd ü firkat lâ-cerem ye's-ülfet olmaz mı

    Belâ mevc-âver-i gird-âb-ı hayret nâ-hudâ nâ-bûd

    Adem sahillerin tuttu dirigâ bang-i nânmevcûd

    4

    Eğer küstah isem de çâre ne bî-çâreliktendir

    Hezâran kayd u bende düştüğüm avareliktendir

    Gönül cem'iyyeti sevmezse de sad-pâreliktendir

    Devadan şekvemiz var ise de bir pâreliktendir

    Sirişkin bî-sebebdir memba'ı gam-hâreliktendir

    Mahâldir gark-ı eşk olsa gözüm hun-bâreliktendir

    Belâ mevc-âver-i gird-âb-ı hayret nâ-hudâ nâ-bûd

    Adem sâhillerin tuttu dirîgâ bang-i nâ-mevcûd

    5

    Belâ bu kim dahi suret miyim ma'nâ mıyım bilmem

    Sezâ-vâr-ı meges yâ lokma-i Ankâ mıyım bilmem

    Esîr-i piç-tâb-ı zülf-i müşk-efzâ mıyım bilmem

    Perîşânâ-i gam menşuruna tuğra mıyım bilmem

    Gam-ı Yûsuf la dolmuş Mısr-ı istiğna mıyun bilmem

    Garîk-ı Nîl-i hasret Gâlib-i rüsvâ mıyım bilmem

    Belâ mevc-âver-i gird-âb-ı hayret nâ-budâ nâ-bûd

    Adem sahillerin- tuttu dirigâ bang-i nâ-mevcûd       (Şeyh Galip)

    Terci-i Bent Örneği-2

    Terci-i benci der-sitâyiş-i Sultân Murâd ibn-i Süleyman Hân / Baki

    aa xa xa ... VV bb xb xb ... VV

    1

    Tâli' oldı neyyir-i ikbâl-i devlet subhdem

    Şu'le saldı âleme necm-i hidâyet subhdem

    Kâ'inâtı kıldı mir'ât-ı cemâl-i şâhdan

    Gark-ı envâr-ı hidâyet Rabb-ı izzet subhdem

    Çokdan eylerdi cemâl-i bâ-kemâlin arzu

    Ber-murâd oldı hele tâc-ı sa'âdet subhdem

    Şeş cihâtı rûşen itdi taT atından gün gibi

    Buldı ziynet çârsû-yı mülk ü millet subhdem

    Nâgehân bir toz kopardı bâd-ı pây-ı devleti

    Rûşen oldı dîde-i a'yân-ı hazret subhdem

    Nevbet ol şâh-ı cevân-baht-ı cinânundur deyu

    Çaldılar eflâkden kûs-ı beşaret subhdem

    Âfitâb-ı âlem-ârâ gibi zerrin tâc ile

    Taht-ı sîmîn üzre saldı ferr-i devlet subhdem

    Sâye-i Yezdan penâh-ı dîn ü devlet Hân Murad

    Dâver-i devrân mu'izz-i saltanat Sultân Murâd

    5

    Gül gibi halkı nesîm-i hulkı handan eylesün

    Nevbahâr-ı adli âfâkı gülistan eylesün

    Âsumânun gâşe-i bâm-ı zümürrüd-fâmına

    Kadri tâvûsı çıkup gün gibi cevlân eylesün

    Kârgâh-ı dîn ü devletde düşen duşvâr işin

    Hak Te'âlâ hazreti lutfından âsân eylesün

    Târ-ı zülfü turra-i hûbân-ı müşgîn-mû gibi

    Sâl-i ikbâlin Huda bî-hadd ü pâyân eylesün

    Karşusında ayagun tursun mülûk el baglasun

    Kendü çıksun bârgâh-ı adle dîvân eylesün

    Şevket-i Iskenderi dârât-ı Dârâ bî-kusûr

    Mesnedün şimdengeru taht-ı Süleyman eylesün

    Mülk-i Mısra nitekim bir bendesin sultân ider

    Bir kulın salsun diyâr-ı Çine hâkân eylesün

    Sâye-i Yezdan penâh-ı dîn ü devlet Hân Murâd

    Dâver-i devrân mu'izz-i saltanat Sultân Murâd

    (5 bend)        

                                                                       Bakî