Tevcih

Osmanlıca yazılışı: tevcih :  توجيه

Arapça yazılışı: tevcîh:   تَوْج۪يهْ

Tevcih Nedir Kökeni Sözlük Anlamları

Tevcih “tawcīh” توجيه Arapça kökenli bir sözcüktür ve  yüzünü (birine) dönme, yüz verme, yüz gösterme, hitap etme, bir yöne işaret etme, bir görevle onurlandırma anlamalarında sözcükler üretilen  “ vch “ kökünden gelir.[1] Yüz ve yön, bakımından anlamına gelen vach ( veche) وجه sözcüğünün tefˁîl vezninden masdarı olmaktadır.  Yüz, yön, bakım anlamlarına gelen “cihet” sözcüğü ile de aynı kökene dayanır.

Tevcih sözcüğü eski sözlüklerde: “ Döndürmek, yöneltmek. Tefsir etmek. Birisini bir tarafa göndermek. Rütbe vermek. “  anlamları ile açıklanır. TDK’ ise “ Bir kimseye söz atmak. belli bir yöne döndürme, yöneltme. aşama, makam, mevki vermek, terfi ettirmek.” Anlamları ile izah eder. [2]

Edebiyatta Tevcih Söz Sanatı

Tevcih söz sanatını sözlerin İki zıd manada kullanıldığına tereddüt edilecek şekilde oluşturulması; sözleri birbirinin zıddı mânada anlaşılabilecek şekilde kullanmak sanatı olarak tarif edebiliriz. Tevcih sanatı “bir sözün hem övgü (medh) hem de kötülemeye ( zemm) dayalı olabileceği şekilde şümullü söylenmesidir. “ ^[3]  Sözler bu şekilde söylenince de övgü mü yoksa kötüleme mi yapıldığı konusunda tereddüt ortaya çıkar.

Belâgat ilminde mana sanatları arasında bir söz sanatı terimi olarak tevcih;  tevriye, iham, müşakele, tevcih, mugâlata-i maneviyye, cinâs-ı manevî gibi söz sanatları arasındadır. Eski belagat kitaplarında tevcih sanatına “ îhâm “ ve “muhtemilü’z-zıddeyn” sanatı da denilmiştir. Tevcih sanatı, çoğu kez tevriye, İham,  tahyîl, mugalata-i ma’neviyye, tariz, istihdam söz sanatları ile karıştırılan; Tevriye ve İham ile ilgili söz sanatlarının bir çeşidi olarak da gösterilebilinen bir söz sanatı olmaktadır.  Bu söz sanatlarının hepsinde de söz veya sözcükleri farklı anlamlara gelebilecek şekilde kullanıp hangi anlamın kastedildiği hususunda okurları ihtilafa ve tereddüde düşürme gayreti vardır.

Tevcih, bir sözü hem övme hem de yerme ihtimalini içerecek şekilde iki zıt anlamda kullanma sanatıdır. Tevriyeden farklı olarak tevriye, bir lafızla yapılabilinirken; tevcih birkaç kelime veya cümleler ile iki mana oluşturmak esasına dayanır. Tevcihte uzak anlamın yanı sıra hem olumlu hem de olumsuz anlamın olması ihtimal dâhilindedir.

 “ Ab-i hayvandır efendim artığın “ dizesindeki” âb-ı hayvan” sözü ile “artığın “ sözleri ile “ senin sözlerin ab-ı hayat suyu gibidir “şeklinde anlaşılırsa övgü; “ artıkların hayvanların suyu gibidir “ şeklinde anlaşılırsa “zemm” [4]edilmiş olunacaktır.

Tek gözüyle bunu yazmış hattat

Kâşki ikisi de bir olsaydı

İkisi de bir olsaydı dendiğinde hem iki gözü de sağlam olsaydı, hem de ikisi de kör olsaydı anlamları ortaya çıkar. Hattat,  övülmüş mü yerilmiş mi tereddüd yaratılır.

KAYNAKÇA

• [1] https://www.etimolojiturkce.com/kelime/tevcih
• [2] https://sozluk.gov.tr/?ara=tevcih+etmek
• [3] Tahir ül Mevlevi, Edebiyat Lüğati, Enderun , 1973, s. 159- 160
• [4] Tahir ül Mevlevi, Edebiyat Lüğati, Enderun , 1973, s. 159- 160