Fransızca  :   voyelle de attaque

İNGİLİZCE:    anaptyticvovel

Almanca  :    einsatzvokal

 

 

Kelime türü:   İsim –-  Dilbilimde bir terim

 

 

FARKLI EŞANLAMLI TERİMLERİ:  . . takma vokal, katma vokal

 

 

 

 TANIMLAR

 

Sözcüğün aslında  ve yapısında olmadığı halde, bir ek aldığı zaman   veya diğer nedenler ile  önseste veya iç seste ortaya çıkan  ünlüdür.

 

Rum> urum

Station> İstasyon

Sakala> iskele

genç – cik > gencecik

hükm> hüküm

bir – cik > biricik

azm> azim

az – cık > azıcık

sapsağlam> sapa sağlam

Gepgenç> gepegenç

Öp> öpücük

Gül> gülücük

 

Yukarıdaki örneklerde ünlü türemesi görülmektedir.  Ünlü türemelerin bir nedeni de  “-cik”” eki  dir. Bu ek isim soylu sözcüklerden yeni sözcükler türetirken ünlü de türetir.

Fiilden isim veya isimden isim   türeten bu  ek   bazı sessizleri düşürürken ünlü de türetmiş olur. 

Küçük> küçük cük> küçücük,

Büyük> büyükçek > büyücek ,

Minik> minik cik > minicik  

Ufak- cık > ufacık

“öpüşcük,

gülüş – cük”

 

 

Ünlü türemesinin görüldüğü yerler

Sonu çift sessizle biten pek çok Arapça asıllı kelimler de telaffuzu kolaylaştırmak için son iki ünsüz arasında bir ünlü türetilir. Bu kelimelere ünlüyle başlayan ekler veya bitişik yazılacak şekilde yardımcı fiiller getirildiğinde türemiş olan ünlüler tekrar düşer. Her ikisi de ayrı ayrı ama birbirinden kaynaklanan ses olayıdır: ünlü türemesi, ünlü düşmesi.

 

Örnekler: : emir < emr, keşif < keşf,  sabr> sabır, kahr, kahır

azil < azl, nakil < nakl, fakr> fakir,  kabr> kabir

 hüküm < hükm, bahis < bahs, fikir < fikr,  kast, > kasıt

nutuk < nutk, sabır < sabr, şahıs < şahs, şehir < şehr, ilim < ilm, zehir < zehr, zikir < zikr

 

Ünlü türemesi kelimenin başında ortasında veya sonunda oluşabilir. Buna göre de başta ortada sonra ünlü türemesi gibi çeşitlere de ayrılır.  Türkçede en sık rastlanılan ünlü türemelri kelime başlarında olur.

 

 

 

Türkçe kelimler, r, l, n  gibi ünsüzler ile  başlamaz. Bu ünsüzler ile başlayan yabancı asıllı kelimler önünde Türkçenin ağızlarında ve halk arasında ünlü türetilir.

Türkçedeki kelimeler çift ünsüzle e başlamadığı için  yabancı dillerden dilimize  geçmiş olan çift sessizle başlayan kelimelerin başında da  kelimenin aslında olmayan bir ünlü türetilmiş olur.  Bu türetmelerin bazıları çok yaygınlaşarak resmi dile ve yazı diline de yerleşir.  

 

raf > ıraf rişte > erişte Recep > İrecep Rus > Urus Rum > Urum rüzgar > örüzgar / ölüzgar lazım > ilazım limon > ilimon leş > ileş Yun. anahtar > nahtar > inahtar "anahtar" station > istasyon scarpine > iskarpin vb.