ÜNLEMLER

 

Ünlem Nedir?

İngilizce: exclamation

Osmanlıca: Nida

 

Ünlem Tanımları

Sevinme, kızma, korku, acıma, şaşma gibi ansızın beliren duyguları, bazı sesleri belirtmeye yarayan kelimelerdir. Sözcüğün eş anlamlısı nidadır.

 

Farklı Tanımlar: “Kızma, korkma, acıma, sevinme, şaşma gibi ansızın beliren türlü duyguları anlatmaya yarayan, çağrı, buyruk, yasaklama vb. belirten, tek başına tümce oluşturabilen sözcük türü.”

Ünlemler, ünlem cümleciklerinde kullanılır ve bu çeşit cümlelerin sonuna ünlem işareti konur.

Mükemmel! Harika! Şahane!

Yaşa, varol!

Eyvah, yanıyoruz!

Vur kardeşim vur, hayın düşman yurdumuzu almaya!

 

Ünlemler, sevinç heyecan korku, şaşkınlık, hayret, imdat gibi ani duygular neticesinde çıkan sesler ve kelimelerdir.  Dilek, aşırı istek, emir, tehdit, yarım isteme gibi anlamlar taşıyan kelimeler, cümleler ve yansımalar da ünlem olarak degerlendirilebilir. Başka bir deyişle sözcükler, aşırı, korku, sevinç, heyecan gibi duygularla ünlem niteliği de kazanabilir.

 

Bu bakımdan ünlemler ikiye ayrılabilir:

 

1. ASIL ÜNLEMLER

 

Asıl görevi ünlem olan kelimelerdir. Başka görevlerde kullanılamazlar. Seslenme veya duygu anlatırlar.

 

1. Seslenme Ünlemleri

 

Ey Türk Gençliği!

Askerler! İleri!

Bre Hasan! Ne yaptın?

Hişt! Baksana bana!

Şşt! Gelsene!

 

Seslenme, nida, haykırma vb ifadesi taşıyan adlar ve özel adlar da seslenme ünlemi olarak kullanılabilir:

 

Yavrumm!

Kımetli, Hemşehriler!

Allahım!

Mehmet! Diye var güzüyle yırtındı.

 

1. Duygu Ünlemleri

Duygu, sevgi, aşırı ilgi vb ifade eden ünlemlerdir

Ee, bu ne surat!          Aa!  Sen nereden çıktın ?      Ay, ne oldu!

Uy! Canım benim.                 Oy bizim eller!          Gitme ha!

Hah, şimdi tamam!                Hay aksi!                   Vay Karabağ!

 

 

2. ÜNLEM DEĞERİ KAZANMIŞ KELİME VE SÖZLER

 

Anlamlı kelimelerin bazılarına vurgu ve tonlama yoluyla ünlem değeri kazandırılabilir. Bunlar da duygu ya da seslenme anlatır.

 

Yuttaşlarım!            Sevgili öğrenciler!         Simitçi! Simitçi!          Çaycı!

Harika!                     Çabuk gel!                     Ne olur yetişin !           Çık dışarı!

 

Yansıma kelimeler  ünlem olarak kullanılabilir:

 

Şır! Diye akmadı mı?   Çat! Çat diye sesler çıktı.     Güm!  Dedi yer düştü.   Hav!    Miyav!   Tıs!