ÜNSÜZLER VE ÜNSÜZLER UYUMU

 

Ünsüzler (Sessizler) : Tek başlarına söylenemeyen, ancak bir ünlünün yardımıyla söylenebilen seslere ünsüz denir. Türkçede 21 ünsüz vardır. Ünsüzler ancak bir seslinin yardımı ile söylenebilir.

Ünsüz Harflerin Özellikleri:

Türkçede normalden kalın ya da ince okunan bir ünsüz yoktur.

Örnek: rüzgâr, kâgir, lâzım, hâlâ,

Yansımaların dışında Türkçe sözcüklerin başında “c,ğ,l,m,n,r,z” ünsüzleri bulunmaz.

 

Türkçe sözcüklerde “j,f” ünsüzleri hiç kullanılmaz.

Örnek: fare, jambon, jilet

 

Türkçe sözcükler iki ünsüzle başlamaz.

Örnek: krem, spor, tren, plak, trafik.

Bileşik sözcükler ve özel isimler dışında Türkçe sözcüklerde “n-b” sesleri yan yana gelmez.

Örnek: İstanbul, Safranbolu, Sonbahar, Ambar, Kumbara, Perşembe

Ünsüzler çıkarılırken ses tellerinde titreşimli olmalarına karşın, kimi ünsüzlerin çıkışında titreşim olmadığı görülür. Bu açıdan değerlendirildiğinde ünsüzler, sert ve yumuşak ünsüzler olmak üzere iki grupta incelenir.

 

Ünsüz Benzeşmesi Kuralı: Sert ünsüzlerin

(f,s,t,k,ç,ş,h,p)  biriyse biten sözcüklere c,d,g yumuşak ünsüzlerinden biriyle başlayan bir ek getirildiğinde, bu eklerin başındaki C, Ç ‘ye   D,T’ ye  G,K’ ye dönüşür.

Ünsüz sertleşmesi kuralına aykırı yazımlar yazım yanlışı yaratır.

Örnek:

Giriş-gen                 girişken

Dost-dur                 dosttur

Arap-ca                  Arapça

 

1) Ünsüz sertleşmesi, özel adlara ve sayılara getirilen eklere de uygulanır.

Örnek: Yanlış             Değişim                     Doğru

Sinop’da        “d”,”t” ‘ye                Sinop’ta

Mehmet-cik   “c”,”ç” ‘ye               Mehmetçik

1970 ‘den      “d”,”t” ‘ye                1970′ten

1923 ‘de        “d”,”t” ‘ye                1923 ‘te

 

Örnek :

Beklediğimiz otobüs Ulus’dan kalkıp, Kızılay’dan geçecek.

Bu saatte oraya çoktan varmışdır.

2)     Sözcük biçiminde olan de / da bağlacı, ünsüz sertleşmesi kuralından etkilenerek, te / ta biçiminde yazılmaz.

Örnek :          

 Yanlış                        Doğru

Hiç te                      hiç de

Olup ta                  olup da

3) Ünsüzlerin benzeşmesi kuralına aykırı olan bazı ekler vardır.

Örnek :           

Yanlış                        Doğru

Üç – ken                  üç – gen

Çocuk – çağız          çocuk – cağız

 

Ünsüz Yumuşaması

(Değişimi) Kuralı : Bir sözcük p,ç,t,k sert ünsüzlerinden biriyle biterken, bu sözcüğe ünlüyle başlayan bir ek getirildiğinde, sert ünsüzler yumuşayarak;

p,b ‘ye – ç,c ‘ye – k,ğ ‘ye – t,d ‘ye dönüşür.

Örnek : 

Balık    balığın

Kitap   kitaba

Ağaç   ağacı

Kağıt   kağıdı

 

Ünsüz Yumuşamasıyla İlgili Kurallar :

1) Kimi Türkçe ve Türkçeye girmiş sözcüklerde yumuşama görülmez.

Örnek:

Konut  konutun   (Türkçe)       hilafet       hilafeti  (Yabancı)

Taşıt  taşıta        Türkçe)        barikat      barikatın (Yabancı)

 

2) Tek heceli sözcüklerde yumuşama olmaz. Olursa zaten anlam kaybolacaktır.

 

Örnek: saç     saçım, Kaç     kaça, ot otu, et eti, süt sütü, iç içi …gibi

3) Özel adların sonuna gelen p,ç,t,k set ünsüzleri yalnızca okunurken yumuşatılabilir ancak söyleyişte olabilen bu yumuşama yazımda gösterilmez. Çünkü özel isimlerin yazımı ve yapısı bozulmamalıdır.

Örnek : Okunuş ( Yazım yanlışı)           Yazılış da doğrusu

Ayvalığ’a           -----             Ayvalık’a

Ahmed’in          -----            Ahmet’in

Tokad’ın            -----           Tokat’ın

Karabüğ’ e       ----- Karabük’e

 

Edebiyat Dil bilim, Kültür, Folklor, Geleneksel ve Güzel Sanatlarla ilgili, Tez, yazı, İnceleme, ve Araştırmalarınız bize başvurarak bu sitede Paylaşabilirsiniz.

 BAŞVURU İÇİN : ESA, İLETİŞİM  veya s_kuzucular@hotmail.com