KategorilerEDEBİYATEdebiyat Terimleri MazmunlarVasl Kökeni Anlamı Sebk-i Mevsûl ve Mefsûl

Vasl Kökeni Anlamı Sebk-i Mevsûl ve Mefsûl

22.05.2025

Vasl Kökeni

Osmanlıca yazılışı : vasl:  واصل 

Vasl, Arapça kökenli bir sözcüktür ve “ ulaşan, varan”  anlamlarında sözcükler üretilen “ Vsl “ kökünden gelir. Bu nedenle ulaşan, varan”   anlamındaki wāṣil , “vardı, buluştu” anlamındaki vasala [1] fillerinin faili olmaktadır. Vasl kelimesi sözlüklerde  “bir şeyi diğer bir şeye bağlamak, ulamak, eklemek”, kavuşmak, kavuşturmak anlamları ile açıklanır.

Ulaşan, varan anlamındaki vāṣil واصل;  vardı, buluştu anlamındaki waṣala وصل; kavuşma anlamındaki visal; erişme (sevgiliyle buluşma) anlamındaki vuslat; Hakka kavuşma anlamına gelen vüsûl;  kavuşma, ulaşma, birleşme anlamındaki tavasül, sözcükleri vasl sözcüğü ile aynı kökene dayanmaktadır.

Vasl kelimesi sözlüklerde “birleşme, kavuşma, bir araya gelme “, “bir şeyi diğer bir şeye bağlamak, ulamak, eklemek” anlamları ile izah edilir. Bu sözcük ayrılıktan sonra yeniden buluşmayı ya da birbirinden uzak olan şeylerin bir araya getirme anlamları ile kullanılırken edebiyatta ise üç farklı terim anlamı ile karşımıza çıkmaktadır.

1.Edebiyatta Cümle ve İbare Bağlama Anlamında Vasl

Türk ve Arap belâgatinde cümlelerin “ve” bağlacı ile birbirine bağlanmasına vasl denmektedir. Bu kullanımı ile vasıl cümleleri, kelimeleri ibareleri birbirine bağlamak anlamında bir terimdir.  Tahir’ül Mevlevi bu terimi şu şekilde izah eder: “ Sözü teşkil eden cümlelerin atf ( ilgi) ve rabt ( bağlama ) suretiyle yekdiğerine ( birini diğerine ) bağlamak amacıyla söylenmesine” denir. Yazının bu türlü yazılmasına “ sebk-i mevsûl “ cümlelerin kesik kesik ve ayrı yarı yazılışına da “ sebk-i mefsûl denir.[2] Şeklinde izah etmiş ve

Fevz-i istidât-i zâtın gör ki etmiş ta ezel

Cezbesi  hurşid ü mâh u asmanı Mevlevi

Beytini örnek vererek hurşid, mâh, asman sözcüklerinin  “ ü “ bağlacı ile bağlanmasını buna örnek göstermiş ve bu tip valslara ise sebk-i mevsûl “ dendiğini belirtmiştir.  EğerCezbesi  hurşid mâhı asmanı Mevlevi “ şeklinde yazılırsa bu tip vasla  “sebk-i mefsûl “ dendiğini belirtir.

Ben ki ve diyar-ı Rum’un diyar-ı Acemin, vü diyarı Irakeyn’in Şam’ın …. Hükümdarı “ cümlesindeki sözcükler vü bağlacı ilşe birbirine bağlanarak vasl -sebk-i mevsûl “ - yapılmıştır.

2.Aruz Vezninde Vasl ve Ulama: ölçüde yan yana iki açık hece gerektiği veya kapalı hecenin açılması lazım geldiği zaman yapılır. Ünsüzle biten bir sözcüğün ünsüzünü, ondan sonra gelen ve ünlüyle başlayan bir sözcüğün ilk hecesine bağlama (bitişik okuma) işlemine vasi (ulama) denir. Aruz ölçüsü ile yazılmış bir şiirde yan yana iki açık hece gerektiği veya kapalı hecenin açılması lazım geldiği zaman yapılır.

 

Hür Hür ( r )ol mak eğer iste( r)is en olma cihânın

Zevkinde safâsında gamında kederinde     (Ziyâ Paşa )

 

Ulama Vasl Nedir Örnekler

Aruz Terimleri Takti' Vasl Med İmale Zihaf Kasr Nedir Örnekler

 

3.Kafiye İlminde Vasl Terimi

 

Kafiye bilgisinde kafiyenin son sesi olan revîden sonra gelen yani redifin ilk harfine de vasl denir.

Nice ki ömrüm var benim, yüzün gibi yüz görmedim

Vallah ki yüzün göreli, özgelere yüz görmedim

 Beytinde kafiyeyi oluşturan  kelime” yüz “sözcüğüdür ve son ses yani revî ( z ) sessizi olmaktadır. Redif olan görmedim sözcüğünün ilk harf “  g “ olduğundan redifin ilk harfine vasl denir.


[1] https://www.etimolojiturkce.com/kelime/vas%C4%B1l

[2] Tahir’ül Mevlevi, Edebiyat Lüğati, Enderun , 1973, s. 179

Yorum yapmak için lütfenKayıt Olunya da