VATAN MİLLET VE ANADİLİ ŞAİRİ VAHAPZADE
04.09.2016
VATAN MİLLET VE ANADİLİ ŞAİRİ VAHAPZADE
Erdem KONUR[1]
ÖZET
Bin yıllık bir edebî yazı dili geleneğine sahip olan Azerbaycan Türkçesi,1950 yılından sonra bu dili ustalıkla işleyen şairler yetiştirmiştir.Bu şairlerden biri de Bahtiyar Vahapzade'dir.Bir Türkiye âşığı olan Vahapzade,şiir,tiyatro gibi edebi türlerde eserler vermiş,üniversitede hocalık(Prof. olarak) yapmış,halkı uyandırmayı ve halkın gelenek ve göreneklerini anlatmaya çalışmış büyük bir şairdir.
Bu makalemizde,Azerbaycan ve Çağdaş Türk Edebiyatı'nın önemli yazarlarından biri olan Bahtiyar Vahapzade'yi tanıtmaya çalışacağız.
Makale;Hayatı,edebi kişiliği ve şiirlerinden seçmeler olarak üzere üç ana bölümden oluşmaktadır.
Anahtar Kelimeler:Bahtiyar Vahapzade,Şiir,Azerbaycan
ABSCRATS
Boasting a millennial tradition of literary writing language Azerbaijan Turkish, expertly manipulates the language poets since the 1950 's, among others. This is one of the poets is Bakhtiyar Vahabzadeh.A Turkey like the fussy Vahabzade, poetry, drama, and literary types of artifacts in College teaching (Prof.) to be made, and the people to wake the traditions and customs of the people of trying to tell a great poet.
This article, Azerbaijan and contemporary Turkish literature is one of the important writers will try to introduce the Bakhtiyar Vahabzadeh.
Article; A selection of literary life, personality and poetry consists of three main sections as well.
Key Words: Bahtiyar Vahapzade,Poet,Azerbaijan
[1] Erdem KONUR,Marmara Üniversitesi,Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü,
1) GİRİŞ:
Bütün Türk dünyasında olduğu gibi Türkiye’de de millî şuur sahibi herkes tarafından tanınan ve büyük bir hayranlık ile okunan Vahabzade, edebiyat çevrelerince de özellikle Türkçenin yaşayan en büyük şairi olarak tanımlanmıştır.(Türkmen:2009:174)
Bahtiyar Vahapzade'nin bu şekilde tanımlanmasında,onun gerek Azerbaycan halkı için giriştiği mücadeleler ve bu mücadeleleri anlatan eserler vermesi,gerekse de Türk dünyası için verdiği mücadeleler önemli bir etken olmuştur.Kalbi, Türk dünyası ile atan ve bütün Türkler'in rahatça anlaşması isteğini dile getiren,Vahapzade "Vatan,Millet ve Anadili" adlı eserinin "Zaman Gazetesi İle Mülâkat" başlıklı bölümünde şu dilekte bulunur:
"Biz Sovyet döneminde Özbeklerle,Kazaklarla bütün diğer Türklerle karşılaştığımızda ortak dil olarak Rusça konuşurduk.Allah bize bir daha o günleri göstermesin.Allah bize bir gün göstersin ki,ben Kırgız'la,Özbek'le,Kazak'la Türkçe konuşabileyim.Kendi dilimle anlaşabileyim."(S.64)
Bahtiyar Vahapzade'yi bizim için önemli kılan bir diğer özelliği de Türkiye’ye olan sevgi ve özlemidir.O,diğer Türkî Cumhuriyetleri olduğu gibi Türkiye'yi de hiçbir zaman unutmamıştır.Türkiye karşı olan sevgisini 1953 yılında yazmaya başladığı günlüğündeki "Türkiye'ye İlk Seyahat" başlıklı yazısında açıkça görmekteyiz:
"Polisler geminin hareketine izin veriyorlar.Çok sevinçliyim.Çünkü izni Türkler veriyor.Göğsüm kabarıyor.Benim de devletim ve hükmüm vardır.Bize şehre inme izni veriliyor.Kimlik benim dilimde yazılmıştır.Mührün üzerini okuyorum:Türkiye Cumhuriyeti.Sana kurban olayım,ey benim Cumhuriyetim,ey benim benden uzak vatanım!Benim için yanan ama bana yardım elini uzatamayan vatanım!"
İstanbul şiiri de Türkiye'ye olan sevgisinin açık bir göstergesidir:
"Bugün bir ayağı Avrupa'dadır.
Bir ayağı Asya'da
Türk'ün.
Kulaklarında motor sesi,
Dilinde Kur'an sesi,
Türk'ün.
Zaman onu dillendirir,
Asrın ahengine ses verir,
Düşünüp derinden
Ancak babası çeker eteklerinden,
Çırpınır şehir
İkilik içinde.
Düğüm düğüm olmuş fikirler
Asrın keşmekeşinde.
Bir şehirde buluşur
İki dünya, iki âlem.
Bulacaktır eminim,
Türk oğlu Hak yolunu.
O, şimdilik seyreder
Sağını,
Solunu...
Yüreği şark yüreği,
Aklı Garp aklıdır
Türk'ün
Bu tezattan sinesi dağlıdır.
Türk'ün. "
Yukarıda kısaca giriş yaptığımız,Türk dünyasının önemli edebiyatçılarından olan Vahabzade'yi bu makalede anlatmaya çalışacağım.Makalede ana kaynak olarak Bahtiyar Vahapzade'nin "Vatan Millet ve Anadili" adlı eseri olacaktır.Çalışmada Bahtiyar Vahapzade'nin hayatı,edebi kişiliği ve şiirlerinden seçmeleri,eserlerinden örneklerle anlatılmaya çalışılacaktır.
1-A)Hayatı:
16 Ağustos 1925 tarihinde Azerbaycan'ın dağlık bölgelerinden biri olan Şeki'de doğmuştur.Şair,"Vatan Millet ve Anadili" adlı eserinin "Özgeçmişim" bölümünde çocukluğunun geçtiği Şeki'yi şöyle anlatır:
"Şeki'nin dört bir tarafındaki dağlar baştan başa palamut,karaağaç,fıstık ve ıhlamur ormanlarıdır. (...) Çocukluğum,ormanlı dağlarda geçse de,bugüne kadar dağ ve orman benim için bir sır olarak kaldı.Çünkü bu ormanlı dağlar ninemin ve annemin anlattığı masalların mekânı idi." (s.3)
Yedi yaşına geldiğinde okula başlayan Vahapzade,1934 yılında 3.sınıfı bitirmiş ve aynı yıl ailesiyle Bakü'ye taşınmıştır.4.sınıfa gitmesi gereken Vahapzade,Rusça'yı bilmediği için 3.sınıfı tekrar okumak zorunda kaldığını ,"Vatan Millet ve Anadili" adlı eserinin "Özgeçmişim" bölümünde şöyle anlatır.
"1934 yılında 3.sınıfı bitirdim ve aynı yıl ailemiz Bakü'ye taşındı.4.sınıfa gitmeliydim;fakat 4.sınıfta okuyamadım.Çünkü Rusça'nın eğitimi ilçe okullarında 4.sınıftan,Bakü okullarında ise,3.sınıftan başlıyordu.Rusça'yı hiç bilmediğim için tekrar 3.sınıfı okudum."(s.3)
İlk şiirlerini ortaokulda okuduğu zamanlarda yazan şair bu şiirlerini değersiz bulur:
"İlk şiirlerimi daha ortaokulda okuduğum zamanlarda yazmıştım.Tabiî ki,çocukluk hevesinden doğan bu yazılarımın hiçbir edebî değeri yoktu." (s.4)
Vahapzade,1942 yılında ortaokulu bitirerek Azerbaycan Devlet Üniversitesi'nin Filoloji Fakültesine başlamıştır.Vahapzade,1947 yılında ise üniversiteyi bitirip yüksek lisansa başlamıştır. 1964 yılında tamamladığı ünlü Azeri şair Samed Vurgun'un hayatı ve yaradıcılığı isimli monografisi ile filoloji doktoru ünvanını almıştır.Bu,Vahapzade'yi "hayata bağlayan" ve "ilhamını her gün yenileyen" bir görev olmuştur:
"Okuyucularım sık sık bana soruyorlar:'Hocalık,sanatınıza engel olmuyor mu?'diye.'Hayır !' cevabını veriyorum.Çünkü,evvelâ gençlerle bir arada olmak,onların arzu ve isteklerini bilmek ve bu arzularla yaşamak,gençlik duygularıyla soluk almak beni hayata bağlıyor ve ilhamımı her gün yeniliyor."(s.5)
1960 yılında başlayan özgürlük hareketine kayıtsız kalamayan Vahapzade,bu konu için kaleme aldığı "Gülistan" isimli şiirinde İran ve Rusya olmak üzere ikiye bölünen Azerbaycan Türkleri'nin yaşadığı felaketleri dillendirmiştir.1962 yılında milli duyguları uyandıran bu şiir,Vahapzade'yi "milleyetçi" olarak damgalamış ve sonra da üniversitedeki görevinden uzaklaştırılmıştır.Vahapzade,bu olumsuzluklara ve Sovyet rejiminin baskılarına rağmen özgürlük mücadelesinden yılmamış ve Azerbaycan halkının dertlerini,sıkıntılarını ve felaketlerini konu ettiği pek çok eserini yurt dışına kaçırarak,bu eserlerin yayınlanmasını sağlamıştır.Eserlerin yayınlanmasını "Vatan Millet ve Anadili" adlı eserinin "Özgeçmişim" bölümünde şöyle anlatır:
"Stalin,döneminde yazıp sakladığım 'Gülistan' adlı manzum hikâyemi ve birçok şiirimi yayınlattım.Mevcut diktatörlük rejimine itirazım yalnız bu eserlerle sınırlanmıyordu.Beynimi kemiren,beni rahatsız eden fikir ve duygularımı,çoğu zaman tarihe yönelerek veya başka ülkelerin dilleriyle yazarak ifade ediyordum."(s.16)
1981 yılında VII.Sovyetler Birliği Yazarlar Kurultayında,Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliği Yazarlar Birliği İdare Heyetinin,aynı zamanda Azerbaycan Yazarlar İdare Heyetinin üyesi,Azerbaycan İlimler Akademisinin muhabir üyesi ve Azerbaycan Komunist Partisi Bakû şehir komitesi üyeliğinde de bulunan Vahabzade,ayrıca X. ve XI.dönem Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Âli Sovyetine milletvekili olarak seçilmiştir.
Yukarıda belirttiğim üzere,halkının duygularına da tercüman olan Vahabzade Azerbaycan'da "Halk şairi" adıyla da anılır.Hayatı boyunca birçok görevde bulunmuş olan Vahapzade,1976 yılında "Leninle Sohbet ve Muğam" manzum hikayeleriyle Cumhuriyet,1984 yılında ise "Bir Geminin Yolcusuyuz" adlı şiir kitabıyla da Sovyetler Birliği Devlet ödüllerine layık görülmüştür.
Birçok edebî türde eser veren ve üniversite hocalığında bulunan Vahapzade, bütün hayatı boyunca milletini uyarma görevi bilinciyle hareket etmiştir.Bahtiyar Vahapzade 13 Şubat 2009 tarihinde Bakü'de vefat etmiştir.
1-B)Edebi Kişiliği
Halkı uyandırmak amacıyla eserlerini kaleme alan Bahtiyar Vahabzade şiirlerinde; vatan, millet, aile , tabiat, dil, azadlık (hürriyet) hasreti gibi temaları, en güçlü ve derin mazmunlarla anlatmıştır.
Vahapzade'nin şiirlerine baktığımızda göze çarpan ilk tema vatan sevgisi olmaktadır.Vatan sevgisini,birçok eserinde işleyen Vahapzade,vatan sevgisini şu şekilde tanımlamaktadır:
"Vatan sevgisi insan duygularının en âlisi,en yücesi,en mukaddesidir."(Vahapzade:1999:178)
Vahapzade,şiirlerinde vatan sevgisiyle birlikte dil bilincini de işlemiştir.Yani denebilir ki şair,vatan sevgisini işlediği şiirlerinde mutlaka ana dile de bir atıfta,göndermede bulunmuştur:
"Bu dil - bizim ruhumuz, eşgimiz, canımızdır,
Bu dil - birbirimizle ehdi-peymanımızdır.
Bu dil - tanıtmış bize bu dünyada her şeyi
Bu dil - ecdadımızın bize goyup getdiyi
En gıymetli mirasdır, onu gözlerimiz tek
Goruyub, nesillere biz de hediyye verek."
Yukarıda Vahapzade'nin şiirinden aldığımız bölüme baktığımızda bu dil bilincini açıkça görürüz.Şair ,diliin önemini ifade etmek için, ahenkli kelimeleri seçmiş ve şiir içinde kafiye uyumuyla birlikte "ruhumuz","eşgimiz","canımız" gibi kelimelerle de aliterasyon yapmıştır.Dile verdiği önemi manzum eserlerinin yanında mensur eserlerinde de açıkça görürüz.Vahapzade,1988 yılında,yazdığı "Ana Dilim ve Ana Köküm" başlıklı yazsında,kendi ana dilinde konuşamayan Bakü Belediyesi kurumunun başında duran başkanı şu şekilde eleştirmiştir:
"Bakü Belediyesi gibi mühim devlet kurumunun başında duran başkan,kendi ana dilinde konuşamıyor.Bu adam öz diline hürmet etmiyor;bu onun kendi medeniyet anlayışının göstergesidir.Devlet kurumunun başında duruyorsa,peki devlet dilini neden bilmiyor?";(Vahapzade:1999:188)
Vahapzade’nin şiirleri arasında görülen en eski vatan şiiri 1949 yılında yazdığı "Gözel Veten" şiiridir:
“Dağların var gatar-gatar,
Döşlerinde sürü yatar.
Haray salıb dağa-daşa,
Köpüklü çay daşa-daşa,
Ahar uca gayalardan,
Gözeliyle könül heyran!
Bizim üçün yarandın sen,
Gözel veten, gözel veten!
Yağış yağır narin-narin
Üstde yaşıl yarpagların,
İslananda seher-seher
Göy tarlalar, göy zemiler,
Hırda-hırda seller ahır,
Her terefde iz burahır
Ötüb keçen yağış suyu.
Arhlar gedir yollar boyu.
Bir az sonra ötür duman,
Güneş çıhır buludlardan.
Çay daşları yene hal-hal,
Gözel olur çölde bu hal.
Etirlenir çemen, çayır,
Göy üzünü gucaglayır
Kemer kimi gövsi-güzeh.
Yavaş-yavaş esdikce meh,
Yayılır hoş torpag iyi.
Bu menalı gözelliyi
Biz sevirik ezel günden,
Gözel veten, gözel veten!
Yavaşca gaş garalanda,
Göy üzünü çen alanda
Sıh budaglar kölgelenir,
Bir az sonra dağdan enir
Çoban gardaş ağır-ağır,
Gözlerinden sevinc yağır.
Bu menzere bir mereke,
Ressam ister bunu çeke.
Mehribansın, sevimlisen,
Gözel veten, gözel veten!"
Vahapzade'nin bu şiirinde Azerbaycan'ın güzelliğini anlatmıştır.
Bahtiyar Vahapzade'nin vatan şiirlerinden biri de hayatı bölümünde kısaca değindiğimiz ve "milliyetçilik"le suçlanıp,üniversitedeki görevinden uzaklaştırılmasına neden olan “Gülistan” şiiridir:
“Kesdiler sesini Azerbaycanın.
…….
Bes hanı bu esrin öz Koroğlusu,
Gılınc Koroğlusu, söz Koroğlusu?
……..
Nece ayırdınız dırnağı etden –
Üreyi bedenden, canı cesedden?
Ahı kim bu haggı vermişdir – size,
Sizi kim çağırmış, Vetenimize?
…….
Arazın suları gezebli, daşgın,
Şirin neğmeleri ahdır, haraydır.
Veten guşa benzer, ganadlarının
Biri – bu taydırsa, biri – o taydır.”
Vahapzade,Azerbaycan'ın tarihi faciasını anlatan bu şiiri 1961 yılında yayınlayınca "milliyetçilik" suçundan suçlanmış ve çok sevdiği üniversitedeki görevinden uzaklaştırılmıştır.Ancak bu şiir yeni gelen nesil tarafından ezberlenmiş ve 1980'li yıllarda milli şuuru şahlandıran bir vazifeyi üstlenmiştir.Bu da şairin edebi kişiliğini ve Azerbaycan halkının gözündeki değerini açıkça göstermektedir.Vahapzade'nin birçok vatan şiiri daha vardır ancak yukarıda alıntıladığımız şiirleri değeri bakımından,vatan sevgisi temasını açıkça yansıttığından bu şiirler yeterli görülmüştür.
Şairin,edebi kişiliğini yansıtan bir başka şey ise maneviyattır.Ülkesinin içinde bulunduğu durumu manevî bir şekille ifade etmek isteyen Vahapzade,içindeki dertleri bu şiirle yaradana açmıştır:
O kadar dert çektik,beraber oldu
Haftalar aylara,ay yıla,Rabbim
Beni elden saldı ömrün yolları
Çatınca sonuncu menzile Rabbim
Derdin sikletini taş çekebilmir
Anın yıktığını yıl dikebilmir
Yüreğin yükünü can çekebilmir
Çektikçe çoğalır o hale, Rabbim
Fikir düşüm düştü akıl dolaştı.
Gtimek istediği bu yolu da şaştı
Azap dalgaları başımdan aştı
Çıkart ben batanı sahile Rabbim
Gönül çok aradı kıblegahını
Yalnız sende buldu öz penahını
Öten(geçen) yıllarımın bin günahını
Bedbaht gençliğime affeyle Rabbim
Vahapzade'nin şiirlerinde vatan sevgisi,toplum,millet,maneviyat gibi toplumsal değerler çok önemlidir ancak Vahapzade'nin toplumsal duyguları anlattığı şiirleri,sadece fikirden ibaret olan ham bir şiir olmamış,bu şiirler duygu ve fikirle birlikte şiirde kaynaşarak edebi bir ürün ortaya çıkarmıştır .Bununla beraber Vahapzade'nin bireysel temalı şiirleri de bulunmaktadır.Bu şiirleri makalemizin üçüncü bölümü olan "şiirlerinden seçmeler" bölümünde siz okuyuculara sunacağım.Ancak bana göre Vahapzade'nin edebi kişiliğini oluşturan en önemli kelimeler,aynı zamanda Vahapzade'nin mensur bir eserinin de adıdır: Vatan millet ve ana dil.Bu üç madde Vahapzade'nin edebi kişiliğinin en büyük tarifi olacaktır.
Bu bölümü bitirirken,Vahapzede'nin kendi eserinden alıntıladığım şu sözleri,edebi kişiliğinin en büyük tanımı olacaktır:
"Hakkımda yazı yazan araştırmacılar beni,genellikle an'aneye bağlı bir şair olarak sayıyorlar.Aynı renkli sun'î civcivlerden başka,dünyada an'anesiz hiçbir şey yoktur.Aynı renk ise sanatın düşmanıdır.(...)An'ane öze sadıklıktır.Büyük Türk şairi Yahya Kemal 'Kökü mazide olan âtîyim.' mısrasıyla bunu ne güzel ifade ediyor.Ağacın varlığı için kök ne kadar mühimse,sanat için de an'ane bir o kadar gereklidir."(Vahapzade:1999:5)
"Dünyanın en büyük dahileri,edebiyat ve sanat hadimleri,en güzel eserlerini vatanlarına adamışlardır."(Vahapzade:1999:175)
2)Şiirlerinden Seçmeler:
Bu bölümde,yukarıda hayatı ve edebi kişiliğini anlattığımız Vahapzade'nin şiirlerinden seçmeleri sunacağız.Bahtiyar Vahapzade, şiirlerini "Sonbahar Düşünceleri" adlı kitabında toplamıştır.Vahapzade kitabın önsözünde şiiri ve şairi şöyle tamamlamaktadır:
"...Buna göre de ben de 'şiir nedir?' sorusunu kendi noktai nazarımla cevaplamak istiyorum:
Benim için şiir dertlerimin,istek ve arzularımın konuşan dilidir.Evet bülbülü okutan onun derdi olduğu gibi,şairi de dillendirip söyleten onun derdidir.Bu anlamda,halkımın 180 yıl Rus emperyalizminin yumruğu altında çektiği çileler,azap ve üzüntülerdir elime kalem verip beni şair eden."(Vahapzade:1993:XV-XVI)
Bu tanımlamalardan kitabın adının neden "Sonbahar Düşünceleri" olduğunu az çok çıkarabiliriz.Sonbaharda yaprakların döküldüğü,başka bir ifadeyle yaprakların öldüğü,doğaya hüznün hâkim olduğu,hatta bazı psikologlara göre depresyonların arttığı su götürmez bir gerçektir.Vahapzade'nin şiirlerinde de yukarıda kendi cümlelerinden alıntıladığımız gibi halkının çektiği azapların anlatıldığı,bu şiirlere hakim olan düşünce,sonbahara hakim olan,umutsuzluk,hüzün ve buhrandır.İşte bu yüzden denebilir ki bu eserin adı,içeriğiyle ve bu içeriğin yazıldığı dönemle ilişkilendirilebilir.Bu kuvvetli bir ihtimaldir.
Kitabın adı hakkında ikinci yorumu şu şekilde yapabiliriz:
Şiirleri incelediğimizde Vahapzade'nin özellikle tabiat tasvirlerinde, tam bir sembolist şair edâsı görürüz.Sembolist şairlerde ise sonbahar en çok işlenen temalardan biri olmuştur.Dolayısıyla Vahapzade'nin -özellikle tabiat tasvirlerinde ve şiirin müzikaliyete yaklaştırılması bakımından-sembolist bir şair olarak nitelendirileceğinden eserine bu ismi vermiş olması mümkündür.
Bu bölümde seçmeler yapacağımız şiirlerin kaynağı yukarıda söylediğimiz gibi "Sonbahar Düşünceleri" olacaktır.Bu bölümde Bahtiyar Vahapzade'nin şiirlerinin seçmelerini,bireysel şiirleri ve toplumsal şiirleri olmak üzere iki ana bölüme ayırarak siz değerli okuyuculara sunacağım.
2-A)Bireysel Şiirleri:
Bu bölümde seçtiğimiz ilk şiir "Gemilerin Dili" olacaktır:
Deniz zulmet içinde,uğulduyor dalğalar.
Her vahşi uğultuda bin ölüm tahdidi var.
Gönül manalandırır denizdeki her sesi,
Geceler yaman olur denizin vahimesi.
Zulmetin göğüsünü yara-yara gemiler,
Yol alır bu diyardan,o diyara gemiler.
Ne yorulur gemiler,ne dinlenir gemiler,
Gelir gider gemiler,gider gelir gemiler.
Gözümü zaman zaman zulmete dikiyorum,
Hiç ne göremiyorum,hiç ne göremiyorum.
Deniz karışıp göğe,göğ karışıp denize;
Hiç bir şey görünmüyor,hiç ne değmiyor göze.
Gözlerimin önünde alaalı halkalar,
Uğulduyor dalğalar,uğulduyor dalğalar...
...
(Atlantik Okyanusu,Şubat 1961)
Yukarıda bir bölümünü aldığımız "Gemiler Dili" adlı şiirde sembolizmin hâkim olduğu açıkça görülmektedir.Sembolizle örülmüş bu şiire bir hüznün ve karamsarlığın hakim olduğunu görmekteyiz.Şiirde ayrıca sembolistlerin sıkça dile getirdiği 'şiiri müziğe yaklaştırma'nında gerçekleştiğini görüyoruz.Şiirde müzikaliteyi oluşturmak isteyen Vahapzade,'Gelir gider gemiler,gider gelir gemiler','deniz karışıp göğe,göğ karışıp denize' ve 'uğulduyor dalğalar,uğulduyor dalğalar' gibi uyumlu tekrarlardan oluşan mısralar ile bunu gerçekleştirmiş gibidir.Ayrıca Vahapzade'nin bu şiiri,oldukça sevdiği ve okuduğu Yahya Kemal'in 'Sessiz Gemiler' şiirini de anımsatmaktadır.
Bu bölümdeki ikinci şiirimiz "Sonbahar Düşünceleri" kitabının 118.sayfasında yer alan 'Kendi Kendime' şiiri olacaktır:
Kendimdeyim...kır dünyama nihayet
Ne güzeldir öz özüme seyahat.
Öz dünyamla durmuşumdur yüz yüze
Mücizeyiz kendimiz kendimize.
Yüreğimde nice nice cığır var,
İçimdeki çalın çarpaz cığırlar
Hiç bilmezdim,beni nere götürür,
Bahtiyar'ı Bahtiyar'a götürür
Mart,1978
Vahapzade'nin bu şiirine yalnızlık teması hakimdir.Kendi içine doğru seyahata çıkan şairin içi oldukça doludur 'yüreğimde nice nice cığır var' mısraları da şairin bu doluluğunun bir göstergesidir.
Kitaba adını veren 'Güz Düşünceleri' adlı şiiri de şairin,isteklerini anlattığı güzel bir şiiridir:
Gönlümde meledi rüzgârlar buyıl.
Kış çaldı kapımı...
-Ey...gelen kimdir?
Aslinde kapımı çalan kış değil,
İçimden boylanan isteklerimdir.
...
Arzu yanımdadır.
Ama ben ona,
Şimdi zavallıca bakan olmuşum.
İndikce gönlümün derinliğine
Aklın zirvesine kalkan olmuşum.
Boyalı dünyayı boyasız,renksiz,
Ömrün zirvesinde idrak ederiz.
Onda da kocalıp düşürüz elden,
Dünyayı duymaya darılırız biz
Galiba,âdettir bu da ezelden,
Bir şey yitirmezsek,bir şey bulmayız.
...
O şen, o kayğısız günlerim nerde?
Günler de canlıdır
Ölse de dirilmez.
Yaş ötür,sarsıtır...
Kahr edır bizi
Ama ruhumuza dokuna bilmez.
Her gün yeni uçuş,..yeni bir arzu.
Dolur,
...
Kasım,1980 yılı(Vahapzade:1993:6-7-8)
Şairin bu şiirine bölüm bölüm baktığımızda, şairin bir türlü gerçekleşmeyen arzularını,hayat ve insan yaşamı hakkındaki felsefî yorumunu ve geçmişe olan özlemini görmekteyiz.
Bu bölüme seçtiğimiz son şiir Vahapzade'nin 'Uçmak İstiyorum' isimli şiiridir:
Uçmak istiyorum,
Ben öyle uçmak
Kanad vermese de tabiat bana.
Kucmak istiyorum,dünyayı kucmak,
Verdi bu arzuyu muhabbet bana.
...
Uçmak istiyorum,yalnız zirveden
Seyredim bugunü,öten çağları.
O kadar yüceltip yükseleyim ben,
Görmeyim yerdeki hurdalıkları.
Uçmak istiyorum,arzu ardınca
Kendimi sesleyim,hay verin bana.
Hayalden öteye ben yücelince
Yer bana dar gelir,gök verin bana.
Ağustos,1980 yılı.(Vahapzade:1993:35)
2-B) Toplumsal Şiirleri:
Toplumsal yönü ağır basan ve Azerbaycan'da "Halk şairi" olarak tanımlanan Vahapzade'nin toplumsal şiirleri önemli bir yere sahiptir.Bu bölümde ele alacağımız ilk şiir Vahapzade'nin,Güney Azerbaycan(İran)'dan gelen mektupta,"Ana dilimi bilmiyorum.Dilimi öğrenmek için bana derslik gönderin." diyen birisine cevap verdiği "Ne Ondansın,Ne Bundan" adlı şiiri olacaktır:
Yad dilde(yabancı dilde) mektup yazıp kardeş özkardeşine
Bu mektubbu okuyan ne kül töksün başına.
Hükmüne bak hasretim,
Hükmüne bak zilletin,
Ya annesi yokmuymuş bu zavallı milletin-
Bir emcekten süt emen ikiz evlatlarına
öz dili öğrete?
Bir yuvadan uçurup bu uçuşu seyrede?
...
Yazarsın:"Değişmişim.
Başka gözle bakarım,şimdi tamam herşeye.
Bana derslik gönderin dilimi öğrenmeye"
...
Öz doğma evladına
Annesinin dilini
Öğretmeyen anneler,
Ya anne adlanmağa sizin hakkınız mı var
Dilinizi danırken(yadsıyorken)?
Yukarıda alıntıladığımız şiirinde Vahapzade'nin anadile verdiğe önemi çok net bir şekilde görmekteyiz.Anadilini bilmeyen ve öğrenmek isteyen birisinin gönderdiğe mektuba hem üzülen,hem de sinirlenen Vahapzade,bu durumu "zillet" olarak tanımlamaktadır.Alıntıladığımız bölümün sonuna baktığımızda da anadilini çocuklarına öğretmeyen annelere seslenen Vahapzade,anadili öğretmeyen annelere,"anne adlanmağa sizin hakkınız mı var?" diye sitem etmiştir.
Vahapzade'nin vatan temalı bir diğer şiiri de "Vatan Var" adlı şiiridir:
Nerdeyse,bu demde
Ümmanda batan var.
Vardırsa kömeksiz(yardımsız)
Feryata çatan(ulaşan) var.
Dünyada alandan
Evelce satan var.
...
Dünya kuru bir ses
Gam çekmeğe değmez.
Yüz yüz yiten olsa
Bin bin de biten var.
Şükr eyliyelim ki,
Bizlerden hem önce,
Hem sonra Vatan var.
Vahapzade "Vatan Var" isimli bu şiirin son kısmında önce de sonra da var olan vatan için Allah'a şükretmek gerektiğini belirtmiştir.
Bu bölüme alıntı yapacağımız son şiir "Şairleri Öldürürler" adlı şiirdir.Şiirin giriş kısmına A.Voznesenski'den şöyle alıntı yapmıştır :
"Müstebidler anlamıyor şairleri,o zamanki,anlar hemen ferman verir ölümüne."
Öldürdüler Neruda'yı
Öldürdüler ömrü boyu
Gam çekeni,dert yutanı
Öldürdüler azatlığın şarkısına
Şarkısıyla saz tutanı...
Öldürdüler şairleri kimisini birden bire
Bıçak ile,gülle ile
Kimisinin
Yüreğine saplayarak söz zehiri
katre katre
damla damla
Öldürdüler tahdit ile,
Korku ile,
Öldürdüler şairleri
kana kana
bile!
...
Öldürürler şairleri
Öldürürler hayalleri,
fikirleri...
Yok yok!
Fikir öle bilmez.
3) Sonuç:
Çağdaş Türk Edebiyatının son dönemlerdeki en büyük temsilcilerinden olan Vahapzade,hayatını milletine ve milletinin azadlığına adamış bir yazardır.Şiirlerinde sık sık özgürlük,anadil ve millet bilincini işleyen Vahapzade,sadece bu konularla sınırlı kalmamış bireysel olarak,yalnızlık,azap,buhran gibi temaları da şiirinde işlemiştir.Vahapzade hakkında,bugüne kadar yapılan çalışmalarda hangi edebî akıma mensup olduğu ele alınmamakla birlikte,yukarıda verdiğimiz örnek şiirlerinden ve açıklamalardan yola çıkarak Vahapzade'nin sembolist bir şair olabileceğini söylememiz hatalı sayılmayacaktır.Bahtiyar Vahapzade 13 Şubat 2009'da gözlerini dünyaya yumduğunda,geride birçok manzum ve mensur eser bırakmış ve kalbi Türk dünyasıyla çarpan birisi olarak adını edebiyata altın harflerle kazımıştır.
KAYNAKÇA:
VAHAPZADE,B.(2000),Vatan Millet Anadili.Ankara:Atatürk Kültür Merkezi Yayınları
VAHAPZADE,B.(1993),Sonbahar Düşünceleri.Ankara:Kültür Bakanlığı
TÜRKMEN,F.(2009),BAHTİYAR VAHABZADE (1925-2009),Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi Cilt: IX
KARAKAŞ,Ş.(2010),Vatan Şairi Bahtiyar Vahapzade,Gazi Üniversitesi Türkiyat Uygulama ve Araştırma Dergisi
Yorum Yapmak için Kayıt Olun veya Giriş Yapın