Yan Anlam Nedir Örnekler

Yan Anlam

Bir sözcüğün temel ( ilk) anlamıyla yakıştırma ve benzerlik yoluyla ilinti kurularak oluşan ilave anlamlara denmektedir. 

Yan anlamlar sözcüklerin ilk oluşum anlamına bağlı olarak zaman içinde ortaya çıkar. Temel sözcüğün zihinde uyandırdığı kavram yakıştırma veya benzetmeler yapılarak yeni anlamlar kazanır. Sözcüğün temel anlamıyla az çok yakınlık taşıyan yeni anlamlar yakıştırma ve benzerlik ilgisi yoluyla elde edilir. Bu nedenle zihin temel anlam ile temel anlamından hareketle oluşan yakıştırma anlamları yadırgamaz.

Kendine ait adı olamayan veya adının konulması mantıklı olamayan varlık parçaları, işlevleri ve şekilleri insana ait organlar veya diğer kanıksanmış varlıklar ile ilişkilendirilerek ifade edilirler. Bu tip yakıştırmacalar ile elde edilen anlamlara da yan anlama denir.  Uçağın kanadı,  kapının kolu, masanın gözü, geminin burnu, vb.

Örneğin kol, göz, ayak, bacak, burun, kafa sözcüklerinin temel anlamı insana ait organlar olmaktadır. Ancak bu organların her birinin işlevleri ve şekil özellikleri,  yakıştırma, uyuşma ve benzerlik açılarından hareketle çok sayıda yan anlamlar kazanmışlardır.

Örneğin  “göz” sözcüğünün temel anlamından gözün işlevi ve şeklinden hareketle  “iğnenin gözü”, “çantanın gözü”, masanın gözü” , suyun gözü,  tamlamaları ile “Eşyaları göze doldur”, “ Hayvanlar gözeden su içiyor,  cümleleri halinde birçok yan anlam türetilmiştir.

Organ anlamındaki baş sözcüğünden,

İşbaşı, köprübaşı,  başa kadar git,

Başkomutan, başoyuncu,

Bir baş soğan( tane)

İğnenin başı ( topuzu)

Yan Anlam Örnekleri

Masada yemek yedik (temel anlam)  Kaçakçılık masasında görev yapıyor (yan anlam)

Tekne battı. (temel anlam)   Gün battı (yan anlam)  Holding batırdılar (- iflas-yan anlam) belaya battı ( düşman sahibi oldu -yan anlam)  Gözleri içime battı ( etkilenmek - yan anlam)

Ağaç dalı  (temel anlam) Yeni Türk Edebiyatı Dalı ( - kürsü, Yan anlam)

Adamın kolu ( temel anlam ) ordunun kolu ( yan anlam ) , tekstil kolu ( yan anlam )

Dağın (sırtına)ağaç dikiyorlar. (arka taraf)

Bu ( dalda ) eğitim yaptı

Bu iş ( kolunda ) başarılı olamadı

Selde köprünün ( ayağı ) devrildi

Şişeyi ( boğazına )kadar doldurdu.

Yokuş( başında)durdu