Zamir Türleri ve Adıların Yapısı

Zamir ( Adıl) : Türleri , Yapısı

ZAMİR (ADIL)

İsim olmadıkları hâlde isim gibi kullanılan, isimlerin yerini tutan kelimelerdir. Kendileri isim- ad-  olmadıkları halde cümlede varlıkların yerine kullanılabilen, varlıkların yerini tutan ve
adların yerine getirdiği tüm işlevleri yerine getirebilen kelime veya eklere zamir denir.

Zamirler sözcük ve ek durumunda olmak üzere ikiye ayrılır. 

A. Sözcük Hâlindeki Zamirler

1. Kişi Zamirleri
2. İşaret Zamirleri
3. Belgisiz Zamirler
4. Soru Zamirleri
5. Kendi Zamiri 

B. Ek Hâlindeki Zamirler

1. İlgi Zamiri
2. İyelik Zamirler 

A. SÖZCÜK HALİNDEKİ ZAMİRLER:

1.KİŞİ - ŞAHIS- ZAMİRLERİ

Kişi adlarının yerine kullanılan ben, sen, o, biz, siz, onlar ile kimi durumlarda kişi adının yerine geçen kendi sözcükleridir:
Ben, sen, o, biz, siz, onlar; kendim, kendin, kendi, kendimiz, kendiniz, kendileri kelimeleri ve bu, şu, o; kim, ne; biri; -ki ekleri zamirlere örnek gösterilebilir.
Onu biraz da sen tut
Evi ona göster
Kitabı bana ver.

Ben ve sen şahıs zamirleri, adın yönelme (-e) durumuyla çekimlendiğinde ses değişimine uğrayarak bana ve sana olur: 
"Sana daha kaç kere söylemem gerekiyor?"
Şahıs zamiri olan 'o', işaret sıfatı olan 'o' ile karıştırılmamalıdır. Genellikle şahıs zamiri olan 'o'dan sonra virgül (,) gelir.
"O, bu işe ne diyecek dersin?" (şahıs zamiri)
"O adam seni bu hale getirdi." ("hangi adam" sorusuna yanıt niteliğinde olan "o" işaret sıfatıdır)
Kendi zamirini de bir tür şahıs zamiri sayabiliriz. Dönüşlülük zamiri de denilen Kendi zamirinin en önemli özelliği, diğer zamirlerle beraber kullanılabilmesidir. Böyle durumlarda zamir, pekiştirme
anlamı taşıdığı gibi şahıs zamiri gibi de bir işleve girer.

Ben kendim de bunu yapabilirim. 

UYARI:  Şahıs zamirleri kesinlikle iyelik eki alamaz. İyelik eki almış bir kelime mantıken zaten şahıs zamiri değildir. Çünkü iyelik eki de ek halindeki zamirdir. Bir kelimenin üzerine birden fazla 
zamir belirten unsurun gelmesi mantıksızdır.

UYARI: “ O” ve “onlar” zamirleri bir insanı anlatıyorsa kişi zamiri, insan dışındaki bir varlığı anlatıyorsa işaret zamiri olur.

Onu böyle kesebilecek ondan başka kim olabilir ki 
Onu dokuyan hanım da işte o olabilir.

I. tekil ve II. tekil kişi zamirlerine "-e" hal eki getirildiğinde, sözcüklerin kökünde değişim ortaya çıkar. 
ben-e > bana
sen-e > sana

*Kişi zamirleri, adlar gibi ad tamlaması  kurabilir.  Kişi zamirleri ile kurulan tamlamalar belirtili ad tamlamasıdır. 

O(n)-un    baba-s-ı 
Sen-in      kardeş-i-n
Ben-im      kitab-ı-m

* Kişi zamirleri, ad tamlamasında sadece tamlayan görevinde olur. 
onun kızı, senin evin

* Ad tamlamalarında tamlayanın aldığı "-m, -in" eki "ben" ve "biz" zamirlerine "-im" (ben-im, biz-im) olarak eklenir. Bu ekler iyelik eki ile karıştırılmamalıdır; iyelik eki tamlanan göreviyle kullanılan 
ada eklenir
ben-im          teyze-m
biz-im           teyze-miz

*Kişi zamirleri ile kurulan ad tamlamalarında tamlayan durumundaki kişi zamiri düşebilir. Bu duruma tamlayan düşmesi denir. 

Dün, onun kitabı bende kalmış. 
Bu cümleden "onun" zamiri çıkarıldığında cümlenin anlamında bir değişiklik olmaz; ancak "Dün onun kitabı bende kalmış." cümlesinde bir ad tamlaması yoktur.  Tamlayan durumundaki kişi zamirinin
düşmesinin, kimi zaman anlam karışıklığına yol açabilir.

Aşağıdaki dizelerde tamlayan düşmesinin örnekleri vardır: 

"Bekliyorum yıllardır, hasretiyle kor oldum." (onun hasresti) 
"Bahtıma acıyan bir bakışı vardı." (benim bahtım, onun bakışı)

"Senin adını bu listede görmek isterdim." 
Bu cümleden "senin" zamiri çıkarılacak olursa, "adın" kimin olduğu (senin mi, onun mu) anlaşılmaz.

Kişi zamirleriyle ad tamlaması kurulduğunda, kimi zaman tamlanan iyelik eki almadan kullanılabilmektedir: 

"Bizim Aile" adlı bir film izlemiştik. 
"Ailemiz" sözcüğündeki iyelik eki "-miz" düşmüştür.

2. İŞARET ZAMİRLERİ

Varlıkların yerini gösteren zamirlerdir: "bu, şu, o, bunlar, şunlar, onlar". Yakındaki varlıklara işaret ederken bu ve bunlar; biraz uzaktaki varlıklara işaret ederken şu ve şunlar; en uzaktaki
varlıklara işaret ederken o ve onlar kullanılır.  işaret zamirleri insanlar, hayvanlar ve doğadaki her varlığın ismini ve kendisini  işaret etmek için kullanılabilir.

Burası eskiden boştu. 
Şurası sizin ev miydi?
Orası pek hoşuma gitmedi.
Buraları bize aitti.
Şuraları temizleyin.
Oraları unuttum bile ben.
O ve onlar insanlar için kullanıldığında "şahıs zamiri" olarak adlandırılırlar:
"Ahmet'i soruyorsan, o yarın burada olacak." (şahıs zamiri)
"Onları en alt çekmeceye koy." (işaret zamiri)
Bu, şu, bunlar, şunlar işaret zamirleri şahıslar için de kullanılabilirler.
"Karşı takımı bunlarla mı yeneceğiz?"
"Şu, daha uzun duruyor."

İşaret zamirleri belirtili isim tamlamalarında tamlayan veya tamlanan olarak kullanılabilirler:İşaret sıfatı ismi işaret ederek isimle beraber sıfat tamlaması kurar. 
İşaret zamiri ise ismin yerine kullanılır. Şu ağacı kesin ( İşaret sıfatı) şunu kesin ( işaret zamiri: şunu ağacı kelimesinin yerine kullanılmıştır.)

* "O" hem işaret zamiri, hem de kişi zamiri olarak kullanılabilen bir sözcüktür."O", bir kişinin yerini tutuyorsa kişi zamiridir; insan dışındaki bir adın yerine kullanılmışsa işaret zamiridir. 

Az önce onu çantasından çıkardı. (işaret zamiri) 
O, her sabah buraya gelir; gazetesini alır. (kişi zami

"Bunun sonucuna katlanacaksın." ("bu" tamlayan) 
"Öğrencinin böylesi insanı çileden çıkarır." ("böylesi" tamlanan)

NOT: “Böylesi-böyleleri”, “şöylesi-şöyleleri” biçimindeki zamirlere “tarz anlamlı zamirler” de denir. 

Böyleleriyle fazla samimi olmayacaksın. 
Ömrümde böylesini görmedim.
Şöyleleri ham karpuzdur.

*  İşaret zamirleri, adların aldığı çoğul eklerini ve hal (durum) eklerini alır.  İşaret zamirleri belirtili  oluştuabilir ve ad tamlamalarında yalnız tamlayan görevinde kullanılır. 

bu > bunlar 
şu > şunlar
o ==> onlar
bunu, onda, şuna, bunda, ondan, ötekini, berikine...

Onun kapağı açık kalmasın. ( onun . tamlayan) 
Bunun çiçeği güzeldir, ötekinin koku ( bunun- tamlayan )

3.SORU ZAMİRLERİ

Cümlede adların yerine kullanılan soru sözcüklerine soru zamiri denir. Soru zamiri ile oluşturulmuş soru cümlelerinin cevabı yine bir isim veya zamirdir.
"Nereye gidiyorsun?" (sinemaya, okula, ona vs.)
"Dolaptaki tatlıyı kim bitirdi?" (Nazan,deden,hüsamettin eniştev.b.)
"Hangisini giyeceksin?" (şunu, bunu, uzun kollu olanı vs.)
"Ödülü kime verdiler?" (sana, Orhan Pamuk'a vs.)
Bazı soru zamirleri cümledeki eylemi etkilediklerinde "soru zarfı" olurlar:
"Ne aval aval bakıyorsun, yesene!" (soru zarfı)
"Yarın ne giyeceksin?" (soru zamiri)
Bazı soru zamirleri cümledeki isimleri nitelediklerinde veya belirttiklerinde "soru sıfatı" olurlar.
"Hangi kalem senin ki?" (soru sıfatı)
"Hangisi senin?" (soru zamiri)
Soru zamirleri bir belirtili isim tamlamasında tamlayan veya tamlanan olarak kullanılabilirler:
"Bunların hangisi sana vurdu?" ("bunlar" işaret zamiri ve tamlayan, "hangisi" soru zamiri ve tamlanandır)
"O çocuk babanın nesi oluyor?" (tamlanan)
"Kimlerin kalbi daha sağlıklı, belli olacak." (tamlayan)

Zamirler, kendileri gibi ismin yerine geçen adlaşmış sıfatlarla karıştırılmamalıdır. Bunların ikisi de ismin yerine geçiyor. Ancak zamirler isimlerin herhangi bir niteliğini bildirmediği halde adlaşmış 
sıfatlar ismi niteliğiyle beraber karşılar.

Bu kadın dün de gelmişti. 
Yaşlı kadın dün de gelmişti.

*  Soru zamirleri isim çekim eklerini, Hal, çoğul, iyelik eklerini  eklerini alabilirler 

kim-e, ne-y-e, kim-de, kim-den 
* Çoğul eklerini alır:

Kim-ler geldi? 
Dün size ne-ler anlattı?

* Soru zamirleri iyelik eklerini de alır: 

(Benim) kim-i-m, (Senin) ne-y-i-n, ne-s-i, ne-y-i, kim-i 

4. BELGİSİZ ZAMİRLER

Cümlede varlıkları isim, sayı, miktar ve ölçü yönünden belli belirsiz karşılayan zamirlere belgisiz zamir denir: Hepsi, kimse, tümü, herkes, hepimiz, kimisi, kimileri, kimi, biri, birisi, birileri, birkaçı,
bazısı, bazıları, çoğu, birçoğu, birçokları, başkası, birazı, fazlası, bir kısmı, şey vb gibi:
"Dünkü eğlenceye kimse gelmemiş."
"Kimi rakı sever, kimi şarap."
"Başkası görse, seni kesin rapor ederdi."
"Bana aklı başında birisini gönder."

Belgisiz sıfat ile belgisiz sıfat karıştırılabilmektedir. Halbuki aralarında görevce çok önemli farklar vardır.Bazı insanlar çalışkandır.” cümlesinde altı çizili sıfat; 
“Bazıları çalışkandır.” cümlesinde zamir olur. Çünkü “insanlar” isminin yerine geçer. Bunu birkaç örnekte daha gösterelim.

Birçok öğrenci bu konuyu bilmez. ( bircok öğrenci sıfat) 
Birçoğu bu konuyu bilmez. ( bicoğu zamir, çünkü öğrencilerin yerine kullanılmıştır.)

* "Kimse" ve "herkes" öteki belgisiz zamirlerden farklı olarak belgisiz sıfat olarak kullanılamayan, yalnız zamir olarak kullanılan sözcüklerdir. 
Sabah sekizde herkes burada olsun.
Dün beni kimse aramadı.

zamir 
Hiçbir kalemi beğenmedim.

sıfat 
Hiçbirini beğenmedim.

zamir 
Birkaç yaşlı parkta oturuyordu.

sıfat 
Birkaçı parkta oturuyordu.

Belgisiz zamirler bir isim tamlamasında tamlayan veya tamlanan olarak kullanılabilirler: 
"Herkesin iyiliği için böyle olması gerekiyor." (tamlayan)
"Çocuklardan birkaçı firar etmiş." (tamlanan)
Şahıs ve işaret zamirleri ikileme oluşturacak şekilde birlikte kullanılırlarsa, "belgisiz zamir" olurlar:
"Onun bunun lafıyla dolduruşa gelme."
"Seni beni dinler mi o hınzır."

* Belgisiz zamirlerle de tamlama kurulur. Belirtili ad tamlamalarında belgisiz zamirler tamlayan olabilir: 

Bazılarının kıyafetleri çok kötüydü. tamlayan 
Herkesin kitabını verdi. tamlayan
* Belgisiz zamirler, bazı iyelik eklerini aldığı için ad tamlamasında tamlanan da olabilir:

Paranın (hepsini) getir. 
Bu çocuğun ( kimsesi ) yok.

5. KENDİ ZAMİRİ ( dönüşlülük zamiri)

Kendi kelimesi bir Kişi adının veya başka bir şahıs zamirinin yerine kullanıldığında kendisi veya kendin şekline dönüşebilir:
"Avukat olmayı kendisi istedi."
"Bu konuda kendin karar vermelisin."
Kendi kelimesi bir eylemi nitelerse "durum (hal) zarfı" olur:
"Ali bahçede kendi kendine oynuyor." ("Nasıl oynuyor?" sorusuna cevap niteliğinde olan "kendi kendine" durum zarfıdır.)
Kendi kelimesi eylemin özneye geri dönmesini sağlıyorsa "dönüşlülük zamiri" olarak adlandırılır:
"Zorla evlendirilen genç kız kendini asmış."

Dönüşlülük Zamiri olarak da adlandırılan “Kendi” zamiri  bir başka zamirden sonra gelerek anlatımı pekiştirebilir. 
Bu işi ben yaptım/ bu işi ben kendim yaptım.

* "Kendi" bazı cümlelerde yüklemde bildirilen işin özne tarafından yapıldığını ortaya koyar; fiilin dönüşlü olduğunu açıklamış olur. 
"Büyüdüğü için artık kendisi yıkanıyor."

*  "Kendi" zamiri, "kendi kendine" şeklinde kullanıldığında zamir olmaktan çıkar; zarf olur. 
Kendi kendine oynuyor.

Dönüşlülük zamiri "kendi" de hal eklerini ve İyelik eklerini de alabildiği gibi ad tamlaması da kurabilir. 

kendi-n-i, kendi-n-e, kendi-n-de 
kendi-m,   kendi-n,   kendi-s-i,   kendi-miz,   kendi-niz, kendi-leri

kendi       okulu ( tamlama) 
kendi       işin
kendi       çocuğu

B. EK HALİNDEKİ ZAMİRLER

1. İLGİ ZAMİRİ

İlgi zamiri, bağlaç olan ki ile karıştırılmamalıdır. Bağlaç olan ki ayrı yazılır ve kaldırıldığında cümlenin anlamı pek değişmez. İlgi zamiri kaldırıldığında ise cümle ya devrik hale gelir ya da apayrı ve
kastedilmeyen bir anlam kazanır:
"Her gün gel ki bir şeyler öğrenesin." (bağlaçtır)
"Ne ki bu?" (bağlaçtır)
"Evimizinki akıyor." (evimizin çatısı, suyu vs. -ki kaldırıldığında cümle anlamsız hale gelir.)

İlgi zamiri, isimden sıfat türeten -ki eki ile de karıştırılmamalıdır. Genellikle ilgi zamiri olan -ki'den önce -im, -in gibi aidiyet bildiren ekler gelir. Sıfat türeten -ki eki ise doğrudan bir isime eklenir, 
ve ilgi zamiridir, ikincisi ise sıfat türeten bir ektir)
"Yarınki yarışmaya katılıyor musun?" (-ki isimden sıfat üretir)
"Yarınki çok zorlu olacak." (yine "yarınki yarışma" kastedilmektedir ancak tamlanan kelime olan yarışmanın görevini -ki ilgi zamiri üstlenmiştir)

UYARI:İlgi zamiri olan –ki’yi bağlaç olan ve sıfat yapan –ki ile karıştırılmamalıdır. 
Evdeki hesap çarşıya uymaz.
Şemsiyen yoksa benimkini alabilirsin.
Ben ki o gri karmaşadan aldım yağmurlu yüzümü.

2. İYELİK ZAMİRLERİ

İyelik ekleri aynız zamanda şahışların isiminin yerine kullanılan zamirlerdir. İyelik ekleri isim soylu sözcüklerin üzerine takı olarak gelen ve isimlerin mülkiyet sahiplerinin isimlerinin yerine
kullanılan eklerdir. Kitab-ım ( benim kitabım) ev- leri ( onların evi) sınıf- ınız( sizin sınıfınız ) gibi .örneklerdedn de anlaşılacağı gibi iyelik ekleri hem mülkiyetin kime ait olduğunu belirtmekte
hem de mülkiyet sahibin isimleri yerine kullanılmaktadır. İye kelimesi zaten eski dilde sahip, anlamına gelmektedir.

ev-im ( birinci tekil ben) 
okul-un ( ikinci tekil-sen)
kitab- ı ( üçüncü tekil- o)

Ders- imiz ( birinci çoğul- biz) 
yol-unuz ( ikinci çoğul-siz)
oda-ları ( üçüncü çoğul-siz)

( ım,-ın,-ı, tekil şahısları gösteren, -imiz,-iniz,-leri çoğul sahısları gösteren iyelik ekleridir. 

YAPI BAKIMINDAN ZAMİRLER

Yapı bakımından zamirler dörde ayrılır:

1. Basit Zamirler

Kök hâlindeki zamirlerdir:
Ben, sen, o, biz, siz, onlar, bu, şu, o, bunlar, şunlar, onlar, hepsi, çoğu, birisi, hangisi, kaçı, bazısı...

2. Birleşik Zamirler

Birden fazla kelimeden oluşan zamirlerdir.
Hiçbiri, birtakımı, öbürü...

3. Öbekleşmiş Zamirler

Birden fazla kelimenin değişik yollarla öbekleşerek oluşturdukları zamirlerdir.
Öteki beriki, falan filân, şundan bundan, herhangi biri, ne kadarı...

4. Ek Hâlindeki Zamirler

İlgi ve iyelik zamirleri ek