ZARFLAR

 

Fiillerin, fiilimsilerin, sıfatların ya da kendi türünden olan kelimelerin anlamlarını türlü yönlerden (yer-yön, zaman, durum, miktar, soru) etkileyen; onları belirten, dereceleyen sözcüklerdir.  Tek başlarına isim olarak kullanılırlar zarf oldukları ancak cümlede belli olur. Cümledeki görev adları zarf tümlecidir. İsmin hal eklerini iyelik, çoğul ekleri vb. almazlar. Bu ekleri isim görevindeyken kullanabilirler. Zarflar sıfatlar gibi isimlerden önce gelemez.

 

He zaman çok erken uyanırım. (fiilden önce)

Ülkeye yarın gelecekler. (fiilden önce)

Onunla  akşama kadar tartıştık. (fiilden önce)

Her sabah bayağı çok koşarız. (zarftan önce, fiilden önce)

En iyi sen bilirsin. (zarftan önce, fiilden önce)

Hep doğru kararı vermiştir. (sıfattan önce)

Dargın durarak bir şey kazanamazsın. (fiilimsiden önce)

 

 

1. Görev ve Anlam Bakımından Zarflar

 

1. Durum Zarfları:

 

Hâl ve tavır ifade eden zarflardır. Eylemin nasıl yapıldığını ve ne durumda olduğunu; kimi zaman da zarfların durumunu gösterir. Bu zarflar da kendi içinde sınıflandırılabilir:

 

2. Niteleme Zarfları: 

 

Fiile "nasıl" sorusu sorularak bu zarflar bulunabilir. Niteleme sıfatlarının çoğu niteleme zarfı olarak kullanılabilir.

Eğri oturalım, doğru konuşalım.

Fikirlerinizi  ne güzel dile getirebiliyorsunuz!

Rahatça  hareket edebilirsin.

-CE eşitlik eki ve -le vasıta hâl eki almış kelimeler durum zarfı olarak kullanılabilir:

" kardeşçe, gizlice, sessizce, hafifçe, yavaşça, hızlıca..."

"hızla, kahkahayla..."

Küçük kız güzelce süslendi. (niteleme)

Babasını sevinçle karşıladı. (niteleme)

 

1. Kesinlik Zarfları.

"elbet, elbette, asla, mutlaka, hiç mi hiç, ne olursa olsun, kuşkusuz, hiç kuşkusuz..."

Elbet bir gün buluşacağız.

Seni asla unutmayacağım.

 

b.Yineleme Zarfları ( tekrar)

 

İkide bir karşıma çıkıyor. Konuyu bir daha anlatayım.

Bu akşam yine arayacağım.

 

 

1. Olasılık Zarfları

"bakarsın, belki, ola ki, sanıyorum." Ola ki arayacağı tutar.

Sanıyorum aramaz.

 

1. Yaklaşıklık Zarfları

"aşağı yukarı, şöyle böyle, hemen hemen" İşim hemen hemen bitti. (yaklaşıklık)

 

1. Üleştirme Zarfları

Uçaklar ikişer ikişer geçiyordu üstümüzden. Askerler teker teker nöbet yerlerine dağıldılar.

 

1. Sınırlama Zarfları

Dün ancak iki saat çalışabildim.

Bu kötü alışkanlıklardan artık uzak durmalısın

 

 

3. Zaman Zarfları

Fiillerin anlamını zaman yönünden tamamlayan zarflardır. Fiile (veya zarfı olduğu başka kelimelere) sorulan "ne zaman", "ne kadar süre" sorusuna cevap verir.

Zaman zarfları, zarf olarak kullanılan çeşitli zaman isimleridir.

 

"dün, bugün, yarın, şimdi, gece, gündüz, güpegündüz, gündüz gözüne, cuma günü, haftaya, önceki gün, akşam, sabah, akşamleyin, sabahleyin, az önce, geç, iki gün, iki saat, on dakika, iki günde, iki saatte, uzun süre, uzun zaman, biz gelmeden, demin, henüz, hâlâ, daha, gene, yine, artık, sonra, evvelâ, daima, hep, henüz, hemen, geceleri, sabahları, önceden, ayda bir, buraya gelmeden, anlatırken, yaşarken ..."

Az önce gitmişti.  Sonra uğrarsınız.  Henüz işimiz bitmedi. Artık buralara gelmeyeceğim.

 

Zaman anlamı taşıyan zarf-fiiller ve zarf-fiil grupları da zaman zarfı olarak kullanılır:

Buraya gelmeden haber verin.Bizi karşısında görünce şaşırdı. Yaşadıklarını anlatırken gözleri yaşardır.

 

 

4. Yön Zarfları

Yalın hâlde kullanılarak fiilinyönünü (failin yöneldiği yeri) belirten zarflardır:

 

"ileri, geri, beri, doğru, içeri, dışarı, aşağı, yukarı." Bu zarflar eksiz kullanılır. Yönelme, bulunma, ayrılma hâl ekleri getirilirse dolaylı tümleç olur. Hâliyle isim olarak kullanılmış olur. Aynı kelimeler sıfat olarak da kullanılabilir.

Ahmet içeriye girdi. (isim; dolaylı tümleç) İlerisi çok güzel. (isim; özne)

İleri ülkeler daha demokratiktir. (sıfat) Doğru söz, aşağı yol, yukarı kat, geri hatlar... (sıfat)

 

Arkadaşlar, içeri girer misiniz?

Sesi duyar duymaz aşağı indim.

Dışarı çıkmak için uğraşıyordu.

Arabayı biraz daha ileri park et.

 

 

5.. Miktar Zarfları

Fiillerin, fiilimsilerin, sıfatların ya da başka zarfların anlamlarını ölçü yönünden tamamlayan, artıran, azaltan zarflardır.  "en, daha, pek, çok, az, biraz, kadar, denli, gibi, fazla..." Fiile veya sıfata sorulan "ne kadar?" sorusunun cevabıdır.

Kendilerinden önceki ya da sonraki kelimeyle birlikte söze eşitlik, üstünlük, en üstünlük, aşırılık, karşılaştırma anlamları katar.

Benim kadar çalışırsan başarılı olursun. (eşitlik)

O da babası gibi yürüyor. (eşitlik, benzerlik)

Cennet kadar güzeldi vatanımız. (eşitlik, benzerlik)

 

Not: "daha" kelimesi zaman ve "başka" anlamı da katabilir. "bir" kelimesiyle birlikte yineleme zarfı olur:

Songül daha telefon etmedi. (zaman zarfı, henüz anlamında) Buralara bir daha gelebilir miyiz? Yineleme zarfı Hepsini aldınız, daha ne istiyorsunuz? ("başka" anlamında)

"çokça, çok, pek çok, çok az, gayet, fazla, fazlaca, epey" kelimeleri aşırılık anlamı katar.

 

6 . Soru Zarfları

Eylemin anlamını soru yoluyla belirten zarflardır, daha doğrusu diğer zarfları ve cümledeki zarf tümlecini bulmaya yarayan soru kelimeleridir.

"ne zaman, ne kadar, nasıl, niçin, ne diye, ne, ne biçim, nice, ne denli"

 

Akşam eve kaçta gelirsin?

O nasıl konuşuyor öyle?

Siz ne biçim konuşuyorsunuz?

Daha ne kadar bekleyeceğiz?

İçinde soru zarfı bulunan bütün cümleler soru cümlesi değildir:

Eve kaçta geleceğimi şimdiden söyleyemem. Ne iyi insanlar bunlar...

 

 

6. Gösterme Zarfı

Bunu her dil bilgisi kitabı ayrı bir zarf olarak almaz. "işte" kelimesiyle yapılır.

İşte şimdi geliyorum.

Bak işte dinliyorum.

 

1. Zarflarda Pekiştirme

Genellikle pekiştirme sıfatlarıyla ve ikilemelerle yapılır. Pekiştirmeli isimler de vardır ve onlar da zarf olarak kullanılır.

Ağır ağır çıkacaksın bu merdivenlerden.

Yüzü soğuktan mosmor olmuştu.

 

 

1. Yapı Bakımından Zarflar

 

1. Basit Zarflar 

Kök hâlinde olan, ek almamış zarflardır: "yarın, gece, geç, dün, pek, az, fazla, sık, iyi, çok, hiç, sabah, akşam, henüz..."

 

2. Türemiş Zarflar 

Yapım ekiyle veya yapım eki gibi kullanılmış bazı çekim ekleriyle yapılmış zarflardır: "sabırlı, aylarca, önce, dostça, sınıfça, yiğitçesine, erken, sabahleyin, kışın, ilkin, ileri, soğuk, içeri, dışarı, aptalca, mosmor, sanıyorum, kaçta, koşarak, okumadan, gelince, şimdilerde..."

 

3. Birleşik Zarflar 

Birden fazla kelimenin bir araya gelip kaynaşarak oluşturdukları zarflardır: "bugün, biraz, böyle, şöyle, birdenbire, niçin, ilk önce, nasıl..."

 

4. Öbekleşmiş Zarflar 

Birden fazla kelimenin farklı yollarla (ikileme, edat grubu, zarf-fiil grubu) bir araya gelerek oluşturdukları zarflardır: "hemen hemen, gece gündüz, er geç, ikide bir, aşağı yukarı, hemen şimdi, kırk yılda bir, öğleden sonra, arada sırada, yana doğru, az çok, -den sonra, -e dek, bazı bazı, şöyle böyle, üç aşağı beş yukarı, doğru dürüst, okuma sırasında, geldiği zaman..."