Zileli Ceyhuni ve Hayatı

28.06.2015

ZİLELİ CEYHUNİ

Âşık Ceyhuni, Ceyhuni Baba ve Ceyhuni diye de anılan Tokat’ın Zile ilçesinde doğmuş bir ozandır. Asım Bezirci’nin tespitlerine göre 1847’de Zile’nin Çıkrıkçı mahallesinde ve adının verildiği Ceyhuni sokağında [1] dünyaya gelmiştir. Asıl adı Ömer’dir. Babası halen Zile’de varlıklarını sürdürmekte olan Çördükoğulları sülalesinden Ahmet'tir. [2]

Şair bazı kaynaklar tarafından Çorumlu olarak gösterilmiştir. Asım Bezirci'ye göre onun Çorumlu olarak gösterilmesinin nedeni Çorumda iken Kahyaoğulları’ndan Meryem adlı bir kadınla evlenmiş olmasıdır. [3]

“Ceyhunî var Nuri çıraklarından” dizesinden de anlaşılacağı gibi Ceyhun, Aşık Tokatlı Nuri ’nin yetiştirmiş olduğu saz şairlerinden biridir. [4] Bezirci ve Yardımcı’nın da hem fikir oldukları gibi mahlasını da ondan almıştır.

12 telli çöğür çalmakta mahir bir ozan olduğu Ceyhuni, uzun bir müddet Tokatlı Nuri ile dolaşmış, hatta onunla birlikte Çankırı ve Samsun’da da bulunmuştur. Bu sayede Erzurumlu Emrah ’ın şairliğine vakıf olmuş, Emrah’ın şiirlerini de belki de Tokatlı Nuri kanalı ile öğrenmiş ezberlemiştir. Emrah’ın çırağı olan Ceyhuni, Emrah’ın talebesi olan Aşık Tokatlı Nuri ’nin çırağı olduğuna göre Erzurumlu Emrah koluna mensup bir halk ozanıdır. Üstelik Emrah Âşıklık koluna en çok âşık yetiştiren usta ozan olacak, Tokatlı Gedayi, Tokatlı Nuri ile birlikte Emrah âşıklık konunun en usta ozanları arasında görülecektir.

Üstelik sadece Emrah âşıklık koluna mensup bir âşık olarak kalmamış, Tokatlı Cemâlî, Niksarlı Bedrî, Sivaslı Pesendî gibi saz ve söz ustalarını yetiştirerek Erzurumlu Emrah Âşıklık kolunun ana dallarından birisi olmuştur. Zileli Ceyhuni, ustası Tokatlı Nuri’den sonra Emrah koluna en çok âşık dâhil eden âşık olarak dikkati çeker.

Âşık Ceyhuni’nin ustası Tokatlı Nuri gibi tasavvufa da meylettiğini gösteren şiirler de söylemiştir. Tasavvuf meylini sadece ustası Nuri’den almadığına dair işaretler de vardır. Cahit Öztelli’ye göre tarikata da girmiş, Tokat'ta Kadiri Şeyhi Balak Baba'ya intisap etmiştir. [5] [6] Onun Çorumlu olarak bilinmesine de vesile olan Halil Koçak’ın verdiği bilgilere göre : “ Sazının ve eşyalarının Alaca’da hatıra olarak taksim edildiği, ihtiyarlığına doğru Bektaşi tarikatına geçtiği, başında daima beyaz bir külah bulunduğu, Aleviler arasında da bu yüzden hayli şöhret kazandığı “ [7]anlaşılmaktadır.

Eşinden, A. Talat Onay ve hakkında bilgiler veren diğer kaynaklardan da öğrenildiği gibi gezgin bir âşık olan Ceyhuni, çevre köyleri, kentleri dolaşmış, Sivas, Çorum, Yozgat, Kırıkkale, Ankara, Çankırı, Samsun ve İstanbul’a kadar gitmiştir. Uzunca bir müddet Çorum’da yaşadığı, ilk eşi olan Zileli Şakire’den ayrıldıktan sonra [8] Çorum da Meryem adında bir kadınla evlendiği hatta bu yüzden de Çorumlu zannedildiği de anlaşılmaktadır. A. Talat Onay ve Asım Bezirci’nin verdiği bilgilere göre de “ Ankara’da iken Vali Faik Memduh Paşa Âşık Cemali ile onu konağına çağırmış, saz çaldırıp onlara bağışta bulunmuştur.” [9][10]

Kaynakların pek çoğu her nedense onun Çankırı ve Samsun’a da gittiği ve bir müddet buralarda kaldığını belirtmez. Karısının da ifade ettiği gibi evde barkla pek durmayan Zileli Ceyhuni ’nin ustası Tokatlı Nuri Çankırı’da iken sık sık onun yanına gittiğinden söz etmezler. Tokatlı Nuri’nin Tokat’tan ayrılıp Çankırı’ya daha sonra da Samsun’a gitmesi sonrasında Zileli Ceyhuni ’nin de sık sık ustasını ziyarete gittiğine dair çok sayıda emare vardır. Nitekim Tokatlı Nuri, 1884’te Samsun’da vefat ettiğinde Zileli Ceyhuni ’ ustasının cenazesinin başında olmuş, Tokatlı Nuri’nin Samsun’daki Şeyh Kutbettin türbesi civarındaki mezarına defni sırasında da orada hazır bulunmuş, Tokatlı Nuri’den yadigâr kalan eşyaları da alıp Tokat’a getirerek ailesine teslim etmiştir. [11][12]

“1940'lı yıllara kadar sağ olduğu bilinen ve geçimsizlik nedeniyle boşadığı karısı Şakire'den edinilen bilgilere göre; Ceyhuni” hemen hemen bütün hayatını seyahatle geçirmiş iri yapılı, uzun boylu, yakışıklı, iyi giyinmeyi seven” [13] bir aşık olmuştur.

Mehmet YARDIMCI’ya göre Ceyhuni, gittiği yerlerde sadece kendi şiirleri ile ustaları olarak kabul ettiği Tokatlı Nuri’nin Şiirleri ve Ezurumlu Emrah’ın şiirlerini söylemiş, başka ozanların şiirlerine çalmaktan ve söylemekten kaçınmıştır. Kaynakların verdiği bilgilere göre kendisi de Niksarlı Bedri ve Cesuri, Zileli Mevci ve Nagami, Tokatlı Cemali ve Hicri, Yozgatlı Mes’udi ve Seyhuni, Sivaslı Pesendi gibi pek çok aşığı yetiştirmiştir. [14]Bu çırakları sayesinde de Özellikle, Tokat, Çorum, Sivas ve Yozgat’ta çok tanınan bir şair olmuştur.

Ceyhuni, 1912’de Çorum’un Alaca ilçesine bağlı İsa Hacılı köyünde kalp krizinden ölmüştür.

Ozanlık Detayları

Bektaşi bir şair olan Ceyhuni, şiirlerinde, hem inançlarını yansıtmış, hem de aşk, doğa, ayrılık gibi ozan geleneğinin klasik temalarını işlemiştir. Onun şiirlerinde sosyal afetler, salgın hasatlıklar, halkın yaşantısından sahnelere de yer verilmiştir. Büyük ustası Emrah ve Ustası Tokatlı Nuri gibi şiirlerinde yer yer Osmanlıca sözcükleri kullanmış, tekke ve tasavvuf unsurları içeren bazı şiirler ile gazeller ve şarkı türünde de şiirler yazmıştır.

Ceyhuni’nin şiirleri yazıya geçirilmemiş, A. Talat Onay, Halil Koçak, Cahit Öztelli ve Asım Bezirci’nin gayretleri ile şiirleri farklı çönklerden ve mecmulardan toparlanmıştır. Şiirleri hakkındaki en iyi kaynak Çorum’da ele geçen bir cönktür. (Çorumlu, No.6-7; Yeni Türk, No.37; Halk Bilgisi Haberleri, No.9 vb.)

Hakkında yapılan çalışmlar: Mehmet YARDIMCI'nın "Yüzyıllar Boyu Zileli Halk Ozanları", Fuat KÖPRÜLÜ'nün "Türk Saz Şairleri", Ahmet Talat ONAY "Tokatlı Âşık Nuri" ve "Halk Şiirinin Şekil ve Nevileri", Refik Ahmet SEVENGiL "Yüzyıllar Boyu Halk Şairleri"

Bazı şiirleri ise Halis Turgut , "Halk Bilgisi Haberleri", Şakir Ülkütaşır Yeni Türkü", Halil KOÇAK tarafından "Çorumlu", Haşim Nezihi OKAY tarafından "Folklor" Dergi ve yayınlarında yayımlanmıştır

Önemli Halk Ozanlarımız ( İlgilendiğiniz isme tıklayınız )

Kayıkçı Kul Mustafa , Katib , Erzurumlu Emrah , Erzurumlu Aşık Sümmani , Divriğili Deli Derviş Feryadi , Aşık Yemini Derviş Muhammet ( Malatya- Arguvan) , Aşık Ferrahi , Kağızmanlı Hıfzı , Musa Merdanoğlu , Posoflu Aşık Müdami , Deliktaşlı Ruhsati , Âşık Zülali, Âşık Şenlik, Ercişli Emrah , Âşık Ardanuçlu Efkari, Şarkışlalı Âşık Şarkışlalı Talibi Çoşkun , Kaygusuz Abdal , Kul Himmet Üstadım , Arapgirli Aşık Fehmi Gür