Adile Ayda Hayatı ve Eserleri

Adile Ayda

Doğum 17 Mart 1912, Ölüm, 05 Ekim 1992 (80 yaşında), Türkiye'nin ilk kadın diplomatı,1976-1980 kontenjan senatörü,  Diplomat, Akademisyen, Türkolog, Yazar

Ünlü hukukçu ve yazar  Sadri Maksudi Arsal’ın kızı olarak  1912 yılında Sankt Petersburg’ta dünyaya geldi. Babası,  Duma üyesi  Türk Tatar  devlet adamı, akademisyen ve yazar Sadretdin Nizametdinoviç Maksudov (Sadri Maksudi Arsal ),[1]annesi Orenburglu altın madenci Rami ailesinden Kamile Rami (Arsal) dır.

Babası  1911 yılında Sankt Petersburg'ta iken annesi  Kamile Rami (Arsal)  ile evlenmiş ve bir yıl sonra Adile Ayda Dünya’ya gelmiştir. Babası 1913 yılında avukat olarak göreve başlamış,  Türk Tatar Özerk Cumhuriyetinin anayasasını hazırlamış  1917 de Milli Meclis  Duma  üyesi ve devlet başkanı olmuş ama Ekim 1917 ihtilalında Rusya’dan kaçmak zorunda kalmıştı. [2] Bu nedenle  İlköğrenimini Berlin ve Paris'te, tamamlamak zorunda kalmıştır.  Babası Sadri Maksudi Arsal, Cumhuriyetin ilanından sonra Türkiye’ye  konferans vermek için gelmiş Atatürk’ün daveti ile Türkiye'ye yerleşince Adile Ayda,  lise öğrenimine İstanbul'daki Notre Dame de Sion Fransız Lisesinde devam etmeye başlar. Liseyi bitirdikten sonra ise Ankara Hukuk Fakültesine başlayarak  1932 de Ankara Hukuk Fakültesinden  mezun olur. [3]

Dışişleri Bakanlığı Yılları

1932 de Dışişleri Bakanlığı giriş sınavını kazanarak  Türkiye’nin ilk kadın diplomatı unvanını kazanır.  Fakat nedense İsmet Paşa ile yıldızları barışık değildir. Ve sanki ona özel olarak  İsmet Paşa,  tarafından, kadın diplomatların dış ülkelere tayin edilemeyecekleri hakkında bir yönetmelik çıkarılmış ve Adile Ayda  bunun  üzerine, 1934 te Dışişleri Bakanlığından  istifa etmek zorunda kalmıştır. Bunun üzerine Adile Ayda  Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Fransız Dili ve Edebiyatı Bölümü'ne devam etmeye başlar ayrıca Ankara Devlet Konservatuarı’nda, Maarif Cemiyeti Koleji’nde ve Ankara Kız Lisesi’nde Fransızca öğretmenliği yapar

Akademisyenlik Yılları

1941 de Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Fransız Dili ve Edebiyatı Bölümü’nden mezun olur.  Aynı yıl  Edebiyat Fakültesinde  Fransız Dili ve Edebiyatı Bölümü’nde asistan ve 1943 te de doçent olur. 1946  ve 1949  yılları arasında ilk yazıları çıkmaya başlar. Bu yıllarda Cumhuriyet Gazetesinde  edebi tenkitler ve edebi hatıralar yazmıştır. [4]

Evliliği nedeniyle İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’ne tayin ister ve çalışmaya başlar. Ayda iki kere evlenmiş  Doktor olan ilk eşinden çocuğu olmamıştır. Adile Ayda makine yüksek mühendisi Reşid Mazhar ile evlendikten sonra (Gönül ve Gülnur ) adında iki kız çocuğu sahibi olmuştur. [5]

 1957 yılında kadın diplomatlar için “ Dış ülkelere tayin edilemezler”  kaydı kaldırılmış olduğundan fakültedeki görevinden istifa ederek 1958  de yeniden dışişleri bakanlığında göreve başlar.

Diplomatlık Yılları

1958 de Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’na delege, 1959 da Lahey ve 1961 de Belgrad Büyükelçilikleri müsteşarı, 1963 te Kültür İşleri Genel Müdür Yardımcılığı görevlerinde bulunur. [6]Genel müdür vekilliği yaptığı 1966 yılında, İtalya devletinden Liyakat Nişanı alır. 1967 yılında ise elçi olarak Roma’ya tayin edilir.  Türkiye Cumhuriyeti Roma Büyükelçiliği’nde elçi-müsteşar göreviyle bulunduğu yıllarda Etrüskler konusunda araştırma yapmaya başlar. Romalıların Devlet Teşkilatı Hukuk,  Ordu Teşkilatını, İnşaat, Mimarlık, Yol yapımı, Bataklıkları kurutma ve toprağı sulama tekniğini, Kuyumculuğu vb  Etrüsklerden öğrendiğini iddia ederek   Etrüsklerin doğudan gelen bir kavim olduğu, Etrüskler ile  Türkler, Etrüskçe ve  Türkçe arasındaki kelime ve kültür benzerliklerinden yola çıkarak  Fransızca ve Türkçe olarak yazdığı eserlerinde Etrüsklerin proto-Türk olduğu görüşünü dile getirmeye çalışır.

Bu yıllarda ünlü Türkçü şair ve yazar Hüseyin Nihal Atsız  ile yazışmıştır. [7]

1971 de Ankara’ya, bakanlık müşaviri olarak döner.  Tercüman gazetesinde, Türk Edebiyatı dergisi ve  Hisar dergisinde edebi hatıralar, edebi tenkitler, şairler ve yazarlar hakkında portre ve  nekroloji yazıları ile  sanat ve edebiyat üzerine yazılar yayınlanmaya başlar.

Emekli olduktan sonra Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk tarafından 1976 da, Cumhuriyet Senatosu’na Kontenjan senatörü oklar seçilir. 1980 e kadar bu görevi sürdürür.  Adila Ayda, 5 Ekim 1992 de hayatını kaybetmiş Zincirlikuyu Mezarlığı’na defnedilmiştir. 

Eserleri 

·         “L’Influence de Victor Hugo sur Mallarme.” Dialogues. İstanbul, 1953.(Fransızca)

·         Un Diplomate Turc Aupres du Roi-Soleil. İstanbul, 1956.(Fransızca)

·         Yahya Kemal. Kendi Ağzından Fikirleri ve Sanat Görüşleri. Ankara: Ajanstürk Yayınları, 1962.

·         Les Etrusques Etaient-ils des Turcs Paris: 1971.(Fransızca)

·         Etrüskler Türk mü idiler? Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 1974.

·         Yahya Kemal’in Fikir ve Şiir Dünyası. Ankara: Hisar Yayınları, 1979.

·         Böyle İdiler Yaşarken. Ankara: 1984.

·         Les Etrusques Etaient des Turcs. Preuves. Ankara: 1985.(Fransızca)

·         Atsız’dan Adile Ayda’ya Mektuplar (derleme). Ankara: 1988.

·         Türklerin İlk Ataları. Ankara: 1987.

·         Sadri Maksudi Arsal. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları Türk Büyükleri Serisi, 1991.

·         Etrüskler (Tursakalar) Türk idiler. İlmî Deliller. Ankara: 1992.

·         Bir Demet Edebiyat. Makaleler. Halil İnalcık’ın önsözü ile. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1998.[8]

KAYNAKÇA

[1] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/sadri-maksudi-arsal-hayati-ve-eserleri/77657

[2] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/sadri-maksudi-arsal-hayati-ve-eserleri/77657

[3] Yazarmezar.com sitesi, Adile Ayda, Erişim tarihi:28.02.2012

[4] Dr. Aslan Tekin Edebiyatımızda İsimler, Elips Yayınları, Ank. 2005 , shf 83

[5] ] https://www.msxlabs.org/forum/siyaset-tr/315393-adile-ayda.html Erişim tarihi:28.09.2015

[6]  https://tr.wikipedia.org/wiki/Adile_Ayda

[7]  https://www.nihal-atsiz.com/yazi/adile-aydaya-2-atsizdan-mektuplar.html Erişim tarihi:28.09.2015

[8] https://tr.wikipedia.org/wiki/Adile_Ayda