Sadri Maksudi Arsal Hayatı ve Eserleri
Sadri Maksudi Arsal
Doğum 1879, Kazan Guberniyası, Rusya İmparatorluğu Ölüm, 20 Şubat 1957 (78 yaşında)İstanbul, Türkiye, Türk-Tatar devlet adamı, hukukçu, akademisyen, düşünür ve siyasetçi.
1917'de Ufa'da kurulan Milli İdare'nin ve parlamentosu Milli Meclis'in başkanı olmuş Bolşevik ihtilalinden sonra Atatürk tarafından Türkiye'ye davet edilmiştir. Ankara Hukuk Fakültesi, Türk Dil Kurumu ve Türk Tarih Kurumu’nun kurucularındadır. Şebinkarahisar, Giresun ve Ankara milletvekili olarak görev yapmıştır.
AİLESİ
Özerk Tataristan Cumhuriyeti'nin başkenti Kazan’ın Taşşu köyünde dünyaya geldi. Babası köy imamı Nizamettin Molla, annesi Metfune Hanım'dır. [1] Asıl adı "Sadrettin Nizamettinoviç Maksudov” dur. Maksudi soyadı, 1740 yılında vefat etmiş olan Kazan’da tanınmış din âlimi Maksut Efendi'den gelmektedir. [2]Maksut Efendi ise babasının dedesidir.
HAYATI
İlköğrenimini Taşsu köyünde ve babasının idare ettiği okulda yapar. 1888'de Kazan'daki Allâmiye Medresesine gider ve o medresede öğretmenlik yapan ağabeyi Ahmet Hadi Maksudi'nin yanında öğrenimine devam eder. [3] Kazan'ın önde gelen Ceditçilerinden olan ağabeyi Hadi Maksudi, İstanbul'dan gelen çocuk romanlarını okutarak Osmanlıca öğrenmesini de sağlar. Robinson Crusoe 'nun Osmanlıca çevirisini daha 14 yaşında iken Kazan Türkçesi'ne çevirir. [4]
1895'te ağabeyi ile birlikte Bahçesaray'a gider ve ile tanışır Abisi ve İsmail Gaspıralı onun hayatının dönüm noktaları olur. Bahçesaray'da 1895-1896 yılında Zincirli Medrese’mdeki dersleri takip ederek ve Rusça ‘yı da öğrenir. 1897'de Rus Öğretmen Mektebi'ne girer. İlk hikâye denemelerini 1899-1900'de yayımlamaya başlar. [5]1900 yılında “Maişet” adlı romanını Kazan'da yazmaya başlar. 1901 yılında Rus Öğretmen Mektebi'ni bitirir. 1901 yazında Yasnaya Polyana'ya giderek hayranı olduğu 73 yaşındaki Lev Tolstoy ’u ziyaret eder. [6]
Rus Öğretmen Mektebi'ni bitirdikten sonra abisi Hadi Maksudi’nin önerisi ile İstanbul'a öğrenimine devam etmek için giderken İsmail Gaspıralı’nın önerisi ile Paris'e gitmeye karar verir. Paris'e gitmeden önce İstanbul'a da uğramış, Ahmet Mithat Efendi ile tanışmış Ahmet Mithat Efendi ‘de Gaspıralı gibi Paris’i tavsiye etmiştir. [7]
1902'de Sorbon Üniversitesi'nin Hukuk Fakültesi'ne kaydolur. Fransızca ve Latince öğrenmeye çabalarken "Paris Edebiyat Fakültesi" ve "College de France"'da da birçok dersleri takip eder. [8]Paris’te iken Yahya Kemal Beyatlı ve Yusuf Akçura ile de tanışma fırsatı bulmuştur.[9] Fransa'da eğitim aldığı yıllarda İsmail Gaspıralı'nın Kırım'da çıkarmakta olduğu Tercüman gazetesine yazı ve çeviriler gönderir ve bu yazıları, S.M. imzasıyla yayımlanır. Ayrıca Fransız Gazeteleri için Rus basınında çıkan haberleri Fransızcaya çevirmiştir. [10] 1906'da Paris’te mezun olur ve Rusya'ya döner.
Duma Üyeliği
Rusya'ya döndükten sonra siyasetle ilgilenmeye başlar ve II. Duma'ya (parlamento) Kazan'dan üye olarak seçilir ve Parlamento’da Rusya Türklerinin sorunlarını dile getirmeye başlar. [11] 1907-1909 yılları arasında II. Duma'da, 1909-1912 yılları arasında ise III. Duma'da milletvekili olarak görev alır. Başkanlık Divanı üyeliğine seçilir. 1909 da İngiltere'ye giden parlamento heyetine dâhil olur. Bu seyahatini 1912 yılında “İngiltere'ye Seyahat” adıyla kitaplaştırmıştır.
1911'de Kamile Rami ile evlenir. Adile ve Naile isminde iki kız çocuğu sahibi olur. [12] III. Duma'daki vekilliği sırasında Paris'te iken arkadaş olduğu Yusuf Akçura'ya "Can Bek" takma adıyla yazılar göndermeye başlar. Bu yazılarTürk Yurdu dergisinin ilk sayılarında çıkmaya başlar.[13] “Büyük Millî Emeller" adlı makalesi 1911 yılında, Türk Yurdu dergisinde yayımlanır. Bu yıllarda Türkiye’de ve Selanik’te Türkçülük hareketlerinin yoğunlaşmaya başlaması da dikkat çekicidir. 1913 yılında avukatlığa başlamıştır.
Ural Devleti Başkanlığı ve Rusya’dan Kaçış
1917 yılında Ufa'da ilan edilen "İç Rusya ve Sibirya Milli-Medeni Türk-Tatar Muhtariyeti" adlı özerk devletin anayasasını hazırlar. Kasım 1917'de oluşturulan "Milli Meclis"'e başkan seçilir ve İdil Ural Devlet Başkanı olur. Fakat 1917 de Ekim Devrim’i olunca Ural Milli Meclisi Bolşevikler tarafından dağıtılır ve Sadri Maksudi Rusya’dan kaçmak zorunda kalmıştır.
Sadri Maksudi, din bilgini Musa Carullah'ın yardımı ile köylü kılığına girerek Finlandiya'ya geçmeyi başarır. Bolşeviklerden kurtulan Sadri Maksudi 1919 yılında Paris'e geçer ve politikayı bırakıp akademik çalışmalara yönelir. 1923'te Sorbon Üniversitesi Edebiyat fakültesinde Türk-Tatar kavimlerinin tarihi üzerine dersler vermeye başlar. 1920-1924 yılları arasında Sadri Maksudi, Paris Barış Konferansı'nda Türklerin ve Müslümanların haklarını savunmaya çalışan başlıca isimlerden biri olmuştur.
Türkiye Yılları
Sadi Maksudi, 1924 yılında Türk Ocaklarının daveti üzerine ve konferanslar vermek üzere davet edildiği Türkiye’ye gelir. 1924'te Mustafa Kemal Paşa ile tanışır ve Atatürk’ün Türkiye Cumhuriyeti'nde görev ve Türkiye vatandaşı olma teklifini kabul ederek 1925'te Türkiye'ye yerleşip, Türk vatandaşı olmuştur. [14]Telif ve Tercüme Heyeti'ne üyeliğine atanır ve Ankara Hukuk Mektebi kurucu hocaları arasında yer alıp Hukuk Fakültesinde Profesör olarak göreve başlar. Hukuk Fakültesi'nde Türk Hukuk Tarihi Kürsüsü ‘nü kurar.1925 yılından 1950 yılına kadar Ankara ve İstanbul Hukuk Fakültelerinde hukuk tarihi, Türk Hukuk Tarihi, hukukun umumi esasları, hukuk felsefesi derslerini vermeyi sürdürür.
1928 yılında Milliyet Gazetesi'nde “Lisan Islahı Meselesi” başlığı altında yayınladığı yazılarını 1930 yılında bir kitap olarak Mustafa Kemal'e sunar. “ Türk Dili İçin" adlı bu eser, Türk Dil Kurumu'nun kurulmasında etkili olmuştur. [15]Atatürk’ün isteğiyle Türk Tarih Kurumu azalığına seçilir.
1931 de Türk Tarihini Tetkik Cemiyeti adıyla faaliyete geçen “ Tarih Kurumu ”nun kurucu üyelerinden biri olmuştur. Soyadı Kanunu çıktıktan sonra “Arsal” soyadını alarak Sadrettin Nizamettinoviç" yerine “Sadri Maksudi Arsal” olarak değiştirir.
Milletvekilliği
Mustafa Kemal'in aday göstermesi ile 1931 yılında siyasete girer. 1931-1935 arasında Şebinkarahisar, 1931-1935 arasında Giresun milletvekili olarak TBMM'de yer alır. 1939’da İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi tarih profesörü olmuştur. 1941’de Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi hukuk tarihi ve felsefesi profesörlüğüne gelir.1944’te de Ankara’dan naklen İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi hukuk tarihi ve felsefesi ordinaryüs profesörü olmuştur.
1950'de Demokrat Parti Ankara milletvekili seçilir ve Türkiye adına Avrupa Konseyi çalışmalarına Türk Parlamento Grubu Başkanı olarak katılır.
1954’ten sonra kendini tekrar ilmî çalışmalara vermiştir. 1955 yılında " Türk Milliyetçiliğinin Sosyolojik Esasları" adlı eserini yayımlar.
20 Şubat 1957'de İstanbul'da hayatını kaybeder. Cenazesi, İstanbul Zincirlikuyu Mezarlığı'na defnedilir.
Kızı Adile Ayda tarafından “Maksudi Arsal” (1991) adlı biyografisi yayımlanmıştır. Sadri Maksudi Türk Dili, Türk Tarihi, Türk Hukuku ve Türk Milliyetçiliği konularında incelemeleri ve kitapları ile tanınmıştır. Akademik taraflarının yanı sıra Maişet adlı romanı ile de dikkati çeker. Maişet adlı romanında Kazan Türklerinin ıstıraplarını dile getirmiş, bu romanda büyük bir değişimden geçmekte olan Tatarların varlıklarını korumaları için gerekli olan ideallerin neler olduğunu anlatmaya çalışmıştır.
Sadri Maksudi, milliyetçilik fikrini, biyoloji ve sosyolojik temeller üzerine oturtur. Milleti teşkil eden unsurların, ırk mayası içinde yoğrulan ortak, tarih, dil, kültür, keder ve kıvanç birliği ile edebi mahsullerin olduğunu savunmuştur.
Kitaplar
· Maksudi, S. (1898). Maişet, Kazan. İkinci baskı: 1914.
· Maksudi, S. (1912). İngiltereye Seyahat, Kazan.
· Maksudi, S. (1927). Hukuk Tarihi Dersleri, Ankara: Ankara Hukuk Fakultesi Yayınları.
· Maksudi, S. (1928). Türk Hukuk Tarihi, Ankara: Ankara Hukuk Fakultesi Yayınları.
· Maksudi, S. (1930). Türk Dili İçin, Ankara: Türk Ocakları Yayınları.
· Maksudi, S. (1933). İskitler-Sakalar, Ankara: Türk Tarihinin Anahatları Serisi, No. 5.
· Maksudi, S. (1934). Orta Asya Türk Devletler, Ankara: Türk Tarihinin Anahatları Serisi, II, No. 19.
· Maksudi, S. (1937). Hukukun Umumi Esasları, Ankara: Ankara Hukuk Fakultesi Yayınları.
· Maksudi, S. (1941). Umumi Hukuk Tarihi, Ankara: Ankara Hukuk Fakultesi Yayınları. İkinci baskı: 1944. Üçüncü baskı: 1948.
· Maksudi, S. (1946). Hukuk Felsefesi, İstanbul: İstanbul Hukuk Fakültesi Talebe Cemiyet Yayınları.
· Maksudi, S. (1947). Türk Tarihi Ve Hukuk, İstanbul: İstanbul Hukuk Fakültesi Yayınları.
· Maksudi, S. (1955). Milliyet Duygusunun Sosyolojik Esasları, İstanbul. İkinci baskı: 1975. Üçüncü baskı: 1979.
· Maksudi, S. (1940). Teokratik Devlet ve Laik Devlet, İstanbul – İstanbul Üniversitesi Yayınları.
· Maksudi, S. (1940). İngliz Amme Hukukunun İnkişafı Safhaları, İstanbul – İstanbul Hukuk Fakültesi Yayınları.
· Maksudi, S. (1945). Farabi’nin Hukuk Felsefesi, İstanbul – İstanbul Hukuk Fakültesi Yayınları.
· Maksudi, S. (1947). Kutadgu-Bilig, İstanbul – İstanbul Hukuk Fakültesi Yayınları.
ÖNEMLİ TÜRKOLOGLAR VE LİNKLERİ
· Saadet Çağatay Hayatı ve Eserleri
· Pertev Naili Boratav Kimdir Hayatı Hizmetleri
· Zeki Velidi Togan Hayatı ve Hizmetleri
· Reha Oğuz Türkkan Hayatı ve Hizmetleri
· Remzi Oğuz Arık Hayatı ve Hizmetleri
· Abdülkadir İnan Hayatı ve Eserleri
· Mehmet Kaplan Hayatı Çalışmaları Eserleri
· Hasibe MAZIOĞLU Hayatı ve Çalışmaları
· Mehmet Necati Lugal Hayatı Çalışmaları Eserleri
· Pertev Naili Boratav Kimdir Hayatı Hizmetleri
· Saadet Çağatay Hayatı ve Eserleri
· Zeynep Korkmaz Biyografisi Çalışmaları Eserleri
· Muharrem Ergin Hayatı Hizmetleri Eserleri
KAYNAKÇA
[1] Ayşe Uslu Bayramlı, Sadri Maksudi'nin Ölümünün 50. Yılı Anısına: Sadri Maksudi'nin Hayatı ve Maksudi'nin Az Bilinen Maişet Romanı Hakkında, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 17, Sayı 1, Haziran
[2] Pultar, Gönül (2017). "Dedem Sadri Maksudi Arsal (1878-1957)". İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası Ord. Prof. Sadri Maksudi Arsal'a Armağan Özel Sayısı, S. LXXV: 43-74.
[3] TURGUT AKPINAR, https://islamansiklopedisi.org.tr/arsal-sadri-maksudi
[4] Ayşe Uslu Bayramlı, agy.
[5] Ayda, Adile (1991). Sadri Maksudi Arsal. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
[6] Almaz Miftahov, From Russia to Turkey: An Intellectual Biography of Sadri Maksudî Arsal (1878 - 1957), Bilkent Üniversitesi Ekonomik ve Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Ankara, Eylül 2003 (İngilizce
[7] Almaz Miftahov, age.
[8] Ayda, Adile (1991). Sadri Maksudi Arsal. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
[9] Dr Aslan Tekin Edebiyatımızda İsimler. Elips Yayınları Ank. 2005, shf 67
[10] Ayda, Adile (1991). Sadri Maksudi Arsal. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
[11] Dr Aslan Tekin Edebiyatımızda İsimler. Elips Yayınları Ank. 2005, shf 67
[12] Ayşe Uslu Bayramlı, agy.
[13] Ayda, Adile (1991). Sadri Maksudi Arsal. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.s. 74-77
[14] Pultar, Gönül (2017). "Dedem Sadri Maksudi Arsal (1878-1957)". İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası Ord. Prof. Sadri Maksudi Arsal'a Armağan Özel Sayısı, S. LXXV: 43-74.
[15] Haluk Şükrü Akalın, Beşinci Uluslararası Türk Dili Kurultayı'nı Açış Konuşması, 2004
