Âfet-i Aynüü'l Kemal   Göz ve nazar değmesi

 

Göz değmesi divan ve halk şiirimizde sık sık kullanılan bir mazmundur.

 

Göz değmek, nazar değmek isabet, ayn, isabet-i nazar olarak da adlandırılır. Nazar kelimesi Arapça'dan Türkçe'mize geçmiş, kötü niyetli gözün etki altında kalan kişiye verdiği zarar  demektir.. Sözlükte bakma, bakış, göz atma, fikir, düşünme, dikkat, teveccüh gibi manalara gelen, Arapçada İsa¬bet-i Ayn, Parapsychology (Parapskoloji) biliminde de Psychokinesis (Psikokinezi) adı verilen nazar, terim olarak, bazı insanların cisimlere ve varlıklara bakmak suretiyle maddi ve manevi tesir meydana getirmesi halini ifade etmektedir.[1]

 

Nazar değmesinin kem gölü, göğ gözlü, şehla gözlü insanlardan olabileceği inancı çok yaygındır. Nazar değmesine bu nedenle göz değmesi adı da verilir. Göz değen insan hastalanır, kazaya  uğrar veya başına o anda bir musibet gelir diye düşünülür. Göz değmesi sadece insana değil, hayvanlara, bitkilere hatta eşyalara bile zar verir diye inanılır.  ( bkz Daha ziyade haset etme ve gıpta neticesi oluşan bir zararlı etki olarak tahayyül edilmektedir. Eğer göz değen şey insan ise, aniden sakatlanır, düşer, hatta ölebilir. Eğer göz değen şey bir hayvan ise, hayvan da hastalanır, sakatlanır veya aniden ölür. Eğer eşya ise kırılır. Buna sebep olan ise  nazarlı bakıştır. Mavi, ela, şehla veya gök gözlü olanlarda nazar daha fazladır diye düşünülür. Şehla göz veya  bakış ile nazar arasında bir alaka kurulmuştur.  ( bkz Nazar Türleri Nazardan Korunma Yolları Nazar Duaları ve Nazarlıklar )

 

Açılmaz oldu çemenlerde çeş mi şehlası
Değerdi  nergise çeşm-i rüzgar nazar     Nedim  

Şehla , ela gözlü kadın demekse de , eski şairler  koyun gözlü papatya  şeklinde izah etmektedirler, şehla birisi diğerinden hafifçe eğri olan göz anlamına da gelmektedir.

 

Nikabın eylemesin ref görmedik çoktan
O nur –ı dideye  şayet nazar isabet eyler  ( Seyyid Vehbi)

 

Afet-i aynü’l kemal –i  reşk kâr etmez bana  
Def-i zahmım  çeşm-i  Hallaki Maanidir sözüm     Nedim  

Anlamı: bana hased gözü değmez,benim sözüm  nazarı def eden Hallaki Maani ‘nin ( İran şairi ) duası gibidir.

 

Kemal-i hüsnü ya Rab mazhar-ı aynü’l kemal olsun
Beni giryan eden cevr ile ol ruşen i nazardır hep   ( Nu man Mahir)

 

( Beni bu derece ağlatıp inleten hep o güzeldir. Dilerim onun güzelliğine de  nazar değsin)

 

Nazar değmesi yerine çeşm-i zahm da kullanılmıştır.  Çeşm i zahm,  göz yarası yani nazar değmesi anlamındadır. Nazardan kurtulmak için nazar duaları okunduğu gibi, nazar değmemesi için özerlik otu, mavi boncuk, at nalı, , muska  vb kullanılır.  [2]( bkzNazar Etmek ( Olumlu Olumsuz ) ve Şiirlerimizde Nazar )  Nazardan korunmak için üzerlik otu yakılır.

 

Püskürme ben değil  o peri çeşm-i zahm için
Atmış zar- ı ateşine bir avuç sipend

 ( O dilber benine nazar değmesin diyue ateşinin üzerine üzerlik otu atıp yakmış. )

KAYNAKÇA 

 

• [1] https://edebiyatvesanatakademisi.com/kaybolan-el-sanatlari/nazar-gozdegmesi-ve-nazarlik-nedir/2012
• [2] https://edebiyatvesanatakademisi.com/anonim-edebiyat-mizah-hiciv/nazar-turleri-nazardan-korunma-yollari-nazar-dualari-ve-nazarliklar/596