Aristo

 

 Osmanlıca yazılışı ;  Aristo: ارسطو   Aristoteles : ارسطوطاليس

Ünlü Yunan filozofu (M.Ö. 384- 322).  Klasik felsefenin kurucularından biridir. Antik Yunan Feylosofu olan Aristo, hocası Eflâtun’unun kurmuş olduğu Akademia'da 20 yıl görev yaptıktan sonra  Yunanistan’ın her yerini dolaşarak öğretilerini insanlara anlatmaya çalışmıştır. Aristo,  Aritoteles, ve Aristetalis adı ile de bilinir.  Etika, Politika, Atinalıların Anayasası, Sofist Helenler gibi eserleri tüm dünya edebiyatını ve felsefesini de etkilediği gibi İslam ve Türk âlimleri ile şairlerini de etkilemiştir.

Antik Yunan filozofu Aristo, Sokrates ve Eflatun ile birlikte Divan şiirimizde aklın bilimin ve erdemin timsali olarak gösterilir. Bu nedenle divan şiirinde sık sık karşımıza çıkan bir şahsiyettir. Aristo,   “Edebiyatta ilim, akıl, isabetli görüşe sahip olma, mantık ve hizmet sembolü olarak karşımıza çıkar. Aristo, bazı îskendernâmelerde asıl kahramanları arasında”[1], İskender’in hocası olarak İskender’e ayna yapan  (AYİNE- İ İSKENDER ve AYİNE-İ ALEM NÜMA ) akıl veren bir karakter olarak anılmıştır.

Bu nedenle Aristo, İskender ile birlikte de anılır.  Divan edebiyatında Aristo’nun İskender’e yaptığı ayna mevzusu kısaca şu şekildedir.  “Aristo’nun öğrencisi İskender için uzaktaki gemileri yakabilen bir ayna yapmıştır. Bu aynayı İskenderiye şehrinde minare gibi bir sütunun üzerine kurdurmuştur. İskender bu ayna sayesinde yüz mil uzaktaki gemileri bile görmektedir. Fakat bu ayna bir gece, bekçiler uyurken çalınmış ve denize atılmıştır. ” [2]

Cila vermiş ise  ayine-i  İskender’e Risto
Benim sen saykal- ı ayine-i re’yi savabımsın    Nedim [3]

Aristo divan şiirinde gerçekteki Aristo ile benzerlikler gösteren bir şekilde kullanılmıştır.  Divan şiirinde“ Özellikle kasidelerde övülen kişiyi Aristo'ya benzeterek veya onu vesile ederek övmek gelenek olmuştur”[4]

Divan şairleri Aristo’yu Eflatun Felatun Platon’un öğrencisi olarak düşünmüşler, zamanın bütün bilimlerini Eflatundan öğrenmiş bir âlim olarak kabul etmişler,  onu; akıl, tedbir ve ilmin timsali olarak görmüşlerdir. Aristo,    Zülkarneyn olarak da düşündükleri  İskender’in hocası olmakla da bilinmiş, onun akıl hocası ve âlimi olarak görülmüştür. 

Divan şairlerinin ilimlerin ve fennin babası olarak gördükleri Aristo’yu   “Allah’ın birliğine iman eden ilk kişi “ [5] olarak kabul etmeleri de ilginçtir.  Divan şairleri çoğu kez Aristo ile diğer âlimlerin özelliklerini birbirlerine karıştırmışlar, Aristo ile Eflatun’u tüm bilimlerin mucidi, tüm bilimleri bilen, tasnif eden,  her ilimden haberdar kişiler haline de getirmişlerdir.

Divan şiirinde Aristo, Aristotalis, Aristalis, Risto şeklinde de karşımıza çıkar. [6]

Eder Fehim seni Aristo isen ilzam                   ( Süleyman Fehim)

Dil –i Mecnun’u olup  mektebb-i aşk aüstad
Etti şakirdi cunun  akl-ı Aristotalis                 ( Süleyman Fehim)


Cila vermiş ise ayine-i İskender’e  Risto
Ben sen saykal-ı ayine-i rey-i sevabımsın.                ( Nedim)

Ne mey bir kimya-yı bu'l-aceb kim simi hakeyler
Aristo-yı hıred derkinde hayrân turfa şeydür bu​          Neşati

Derûnum cilve-gâh-ı hikmet-i ma'nâ olup hâlâ
Miiheyyâyım gelirse bahse Yunan'ın Aristo'su        Belîğ

Allâme-i aşkız ki Aristo-yı hakikat
Zâna-zen-i piş-i nazar-ı  kâmilimizdir         Arif Hikmet

 

 KAYNAKÇA

 

• [1] İskender Pala - Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Kapı yayınları, shf  36
• [2] Şahamettin Kuzucular, AYİNE- İ İSKENDER ve AYİNE-İ ALEM NÜMA,
• [3] A. Talat Onay, Eski Edebiyatta Mazmunlar, MEB Yayınları,  İst. 1996, shf 123
• [4] İskender Pala - Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Kapı yayınları, shf  36
• [5] A. Talat Onay, Eski Edebiyatta Mazmunlar, İstanbul 1996, shf 105

[6] A. Talat Onay, Eski Edebiyatta Mazmunlar, İstanbul 1996, shf 105