Eflatun Şiir Dünyamızda Felatun Platon

30.10.2015

Eflatun – Şiir Dünyamızda Felatun- ( Platon )

Platon, İslam dünyasında Eflatun adı ile bilinmiş olan; MÖ 427 - MÖ 347 yılları arasında yaşamış olan Antik klasik Yunan filozofu, matematikçi ve batı dünyasındaki ilk akademiyi kurmuş olan düşünür ve bilim adamıdır. Onun kurduğu Atina Akademisi modern dünyanın ilk üniversitesi kabul edilir. Aristo'nun hocası olarak da ünlenen Platon, akıl hocası Sokrates ve öğrencisi Aristoteles ile birlikte bilim ve Batı felsefesinin temellerini atan üç büyük âlimden biri kabul edilir. Mısır'da tahsil gören ve Atina'ya gelerek Dünyanın ilk Üniversitesini ( Akademia'yı) kuran - Eflatun - Platon, büyük düşünür Sokrates'in de öğrencisidir ve Platon’un asıl adı ise Aristokles’tir. ( BKZ PLATON VE İDEALAR KURAMI)

Aristokles’ geniş omuzları ve atletik yapısı sebebiyle, Yunanca Platon (geniş omuzlu ) lakabı ile anılmış [1] ve bu adla tanınmıştır.( BKZ Platon Devlet Kitabı Hakkında ve Eserden Alıntılar) Sokrates’e ait düşüncelerin ve bilgilerin tüm kaynağı da hocasının düşüncelerini aktardığı Diyaloglar adlı eseri olmuştur.

Platon “bilgi”, “idealar”, “ruhun ölümsüzlüğü”, “evrenin oluşumu ” ve “devlet” konularındaki kuram ve görüşleri ile felsefede bir çığır açmış, görüşleri tüm dünyayı ve İslam âlimlerini de etkilemiştir. Palton İslam dünyasında Eflatun olarak bilinir ve hocası Sokrates ( Sokrat- Bokrat- Hipokrat - Hipokrates ile de karıştırılarak ) ile divan şiirimizde sık sık anılmışlardır.

Platon - Eflatun- Divan şairlerinin nazarında akıl, zekâ ve bilginin timsalidir. Divan şairleri Platon’u Eflatun olarak bilmişler Eflatun adını da vezin gereği sık sık Felatun olarak da yazmışlardır.

Ben Felâtûnum anın terbiyet-i ‘aklıyla
Ana ‘âkil demedir rütbe-i dûn ü esfel İzzet Molla (Ceylan, Yılmaz, 2005: 184)

Şerbet-i bâde ile çok sınadım hastelere
Eyler anı ki ne Bukrât ü ne Lokmân eyler Fuzûlî [2]

Virmezse nabzına göre şerbet nigârımın
Bokrât u Arstâlis ü Lokmân’ı neyleyim Şeref Hanım

Münâsibdir be-gâyet rûh-ı râha kâlıb-ı mînâ
Felâtunâ sezâdır câme-i Câmasb-ı mînâ Şeyh Galip

Hum-ı beden ki Felâtûn-ı rûha kalıbdır
İçinde ders-i rumûzât-ı hikmet ensebdir Şeyh Galip

Divan şairlerinin Sokrates’i Hipokratla karıştırdığı gibi ı Eflatun’u da zaman zaman Diyojenle karıştırmışlardır. MÖ 412 (ya da MÖ 404) - MÖ 323 yılları arasında Sinop'ta doğmuş Korint'de ölmüş olan Diyojen ile Eflatun aynı kişi sanılmıştır. ( bkz Diyojen Kimdir Divan Şiirinde Diyojen ve Eflatun) Bilindiği gibi Sinoplu Diyojen küp veya fıçı içinde yaşayan “ Büyük İskender’e “ Gölge etme başka ihsan istemem” demesiyle ünlü bir antik çağ filozofudur. Bu yüzden Eflatun Makedonyalı İskender ile de sık sık birlikte geçer. ( BKZ Çeşme-i Hayvan Hızır İskender ve Ab-ı hayat)

Re’yine re’y-i Sikender dimek endek ta’rîf
Aklına akl-ı Felâtûn dimek ednâ tabîr Nâbî (Bilkan, 1997: 53)

Baziçe-i etfal-i debistan – ı deruna
Bir murg-ı kafestir hum -ı hikmette Felatun Şeyh Galip

Usûl-ı ilm-i tevhîdi dürüst itdinse hikmetle
Ne Fisagor-ı âlem ne Eflatun-ı Yunan ol   Cevri İbrahim Çelebi

O mestân-ıcünûn kim işleri tebdîl-i ayândır
Harâb-ı köhneyi akl-ı Felâtûn eylemişlerdir     Şeyh Galip

Ahval-i Felatun’u ider humda bedidar
Bu meykede içre hum –ı sahba kim görse      Nabi

Küp ve hum ( fıçı) içinde yaşamayan Diyojen iken, divan şairlerimiz Felatun( Eflatun) ile aynı kişi zannetmişler, yani Platonla Diogenes'i bir birlerine karıştırmışlar, bu nedenle Eflatun, divan şairlerinin nazarında küpün veya fıçıların içinde yaşayan Sinoplu Diyojen ile Atinalı Platon aynı kişi zannedilmiştir.

Bâde-i köhne gibi tıkdı Felâtûnu küpe
Kaldı ser-mest yanında ukala-yı evvel            İzzet Molla (Ceylan, Yılmaz, 2005: 183)

Eflatun bazen de Aristo ile karıştırılır. İskender’in hocası olan ve divan şiirinde İskender’e ayna yaptığına inanılan Aristo ile Eflatun’nun da kişilikleri birleştirilmiş olur.( BKZ İSKENDER'İN AYNASI AYİNEİ ALEM NÜMA)

Sikender seyr isen de sedd-i nutk et piş-i kâmilde
Felatun –u hakikat- bîne nakl-i macera olmaz.      Fenni

Felâtûnlar olur ‘âciz bilinmez ‘akl ile hâlim
Benim rüsvâlıgım ‘aşk içre pür-tedbîr olandan sor   Enderunlu Hasan Yaver, 1765-1798

Bulundum ben dahi dar-üş-şifa-yı Bab-ı Âli'de
Felatun'u beğenmez anda çok divaneler gördüm     Ziya Paşa

Eflatun bir hekim ve alim olarak Halk ve ozan şiirimide de adı sık sık geçen efsanevi bir şahsiyettir. Halk şiirmizdeki Eflatunun özellikleri divan şiirimizdeki gibidir.

Şehen-şâh-ı zaman Sultân Ahmed Hân-ı Gâzy kim
Aristölar kalur dem-beste rüşd-i by-kıyâsında Raşit ( 18. yy )

Eflatun konusana halk şairleri de yabancı değildir. Divan şairlerinin bildiği özellikleri ile halk şairlerimiz de Eflatundan söz ederler.

Yüz bin tabib olsa ilâç edemez
Bir kaşı karanın hastasıyım ben
Eflâtun derdime çare bulamaz.
Sarhoşum o yârin mestisiyim ben Deliktaşlı Ruhsati

Ruhsati Mehdi'ye kaldı bu asırın gidişi
Eflatun katmaz elini gitti Lokman haniya Deliktaşlı Ruhsati

Hani Lokman hani yoktur Eflatun
Vurdular sineme yare dayandı
Nice bir çekeyim derd ü mihneti
Geldi gam kasavet sere dayandı           Deliktaşlı Ruhsati