Diyojen' Jean-Léon Gérôme , 1860
Diyojen
MÖ 412 (ya da MÖ 404) - MÖ 323 yılları arasında Sinop'ta doğmuş Korint'de ölmüş olan Kinik felsefesinin öncüsü ünlü filozoftur. Sinoplu Diyojen ve Kinik Diyojen olarak da bilinen bu filozof, medeniyeti reddetmesi, medeniyetten uzak bir küp veya fıçı içinde yaşaması “ Büyük İskender’e “ Gölge etme başka ihsan istemem” demesiyle ünlü bir antik çağ filozofudur.
Diyojen bizim şiirmize adı yanlış geçen bir filozof olmuştur. Divan şairlerimiz Platon ( bkz Eflatun -Şiir Dünyamızda Felatun Platon) ile Diyojen’i karıştırmışlar, hum fıçı veya bir küpün içinde yaşayan filozofu Eflatun zannetmişlerdir.[1] Başka bir deyişler divan şairleri fıçı ile birlikteEflatun - Felatun veya Platon ’dan söz ediyorlarsa Diyojen’den bahsetmektedirler. ( bkz Hum Humhane Şiirlerde Küp ve Hüsrevani )
Divan şairlerimizin Diyojen’in Paltonla karıştırması nedeni ile Eflatun ile Diyojen’in aynı kişi olduğu düşünülmemelidir. Divan şairlerimiz Paltondan söz ederlerken alim, ilimlerin ve düşüncenin piri olarak da görmüşler, Diyojen’in ayrı bir düşünür olduğunu bilmeden hareket etmişlerdir. Bu nedenle Diyojen isim olarak şiirmizde geçmez onun yerine fıçı ve küp içinde yaşayan Eflatun ( Felatun ) olarak geçer.
Divan şairleri fıçı veya bir küpün içinde yaşayan filozofu Eflatun ile de karıştırdıklarından fıçı ve hum kelimesiyle zaman zaman Eflatun ve Diyojen’e de telmihlerde bulunmuşlardır.[2]
Ne hikmet var aceb mey-hânede rindân-ı sâgar-ke
Düşüp âhir hum-ı sahbâya Eflâtûn olur çıkmaz Mezâkî (Mermer, 1991: 401
Baziçe-i etfal-i debistan – ı deruna
Bir murg-ı kafestir hum -ı hikmette Felatun Şeyh Galip
Felatun – veya Eflatun divan şiirimizde Küp , hum hatta İskender isözcükleri ile birlikte geçiyorsa bu Felatun, Diyojen ile karıştırılmış Felatun demektir. Yani söylenen Felatun iken kastedilen Diyojen olmaktadır.
Re’yine re’y-i Sikender dimek endek ta’rîf
Aklına akl-ı Felâtûn dimek ednâ tabîr Nâbî (Bilkan, 1997: 53)
Oldı misâl-i akl-ı Felâtûn-ı hum-nîşin
Hikmet-serây-ı tab’una câ aşiyân-ı ilm Belî (Demirel, 2005: 51)
Bâde-i köhne gibi tıkdı Felâtûnu küpe
Kaldı ser-mest yanında ukala-yı evvel İzzet Molla (Ceylan, Yılmaz, 2005: 183)
Ahval-i Felatun’u ider humda bedidar
Bu meykede içre hum –ı sahba kim görse Nabi
Hum- ı haclette kaldı re’yini gördükte Eflatun
Muhassal akl-ı evvel olamaz idrak ile sani Sünbülzade Vehbi [3]
Küp ve hum ( fıçı) içinde yaşamayn Felatun( Eflatun) divan şiirinde akıl ve zekâ timsal olarak kabul edilen bir alim olarak zikredilen gerçek Palton’dur. Bu çerçevede düşünülen Felatun re’y, akl, hikmet, ilm, fünûn, âkil gibi kelimeleri ile tenasüplü olarak geçer.
Ben Felâtûnum anın terbiyet-i ‘aklıyla
Ana ‘âkil demedir rütbe-i dûn ü esfel İzzet Molla (Ceylan, Yılmaz, 2005: 184) [4]
Oldu zülfünle hıred hîre-dimâg-ı ülfet
Kıldı âşüfte Felâtûnu mezâyâ-yı cünûn Nâilî (pekten, 1990: 265) [5]
İLGİLİ LİNKLERİMİZ
Platon Devlet Kitabı Hakkında ve Eserden Alıntılar
Platon'un Devlet Kitabı Hakkında ve Özeti
Eflatun -Şiir Dünyamızda Felatun Platon
Felek Eflak Çarh Tasavvuru Şiirimizde Felekler
Hani Lokman hani yoktur Eflatun
Akla mağrûr olma eflâtûn-i vakt olsan eğer
Diyojen Kimdir Divan Şiirinde Diyojen ve Eflatun
KAYNAKÇA
· [1] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/hum-humhane-siirlerde-kup-ve-husrevani/97089
· [2] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/hum-humhane-siirlerde-kup-ve-husrevani/97089
· [3] A. Talat Onay Edebiyatımızda Mazmunlar, MEB , İST, 1996 – SH 190
· [4] Hakan YEKBAŞ, DVAN ŞİİRNDE YUNANÎ ŞAHSİYETLER, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Volume: 3 Issue: 15
· [5] Hakan YEKBAŞ, DVAN ŞİİRNDE YUNANÎ ŞAHSİYETLER, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Volume: 3 Issue: 15