GirişKayıt

Felek Eflak Çarh Tasavvuru Şiirimizde Felekler

29.01.2016

 

Görsel Alıntı : http://astrozeka.com/astroloji-pythagoras-ve-musik

 FELEK

 

 Osmanlıca yazılışı felek:  فلك

Osmanlıca sözlüklerdeki anlamları: eflâk, fülük, gök yüzü, semâ, asuman şekillerindedir.


Arapça kökenli felek kelimesinin Arap dilindeki anlamı “kirmen ağırşağı (yün iği başı); kadın göğsü; düz arazi üzerindeki kubbe şeklinde tepe, höyük; “[1] şeklinde iken sonradan gökyüzü, sema (Devellioğlu, 1995:255); dünya, âlem, talih, baht, şans, (TDKTS, 2005:686); her bir seyyareye mahsus bir gök tabakası (Ş. dönen gök anlamlarında bir Astrolojik terimi haline gelmiştir.

Kelime anlamı olarak içinde yıldızlar ve gezegenlerle dönen göktür. Çoğulu eflâk olan feleğin kavram olarak anlamı şansı talih, kaderi de belirleyen yıldızların yörüngesi, yıldızları deveran eden gök demektir. Eski devirlerin kozmos düşüncesine göre felek dokuz kat tabakadan oluşan gök tabakaları ve her tabakasında bulunan gezegenler ve yıldızlardır. ( bkz Burçlar Felek Kıran İnançları Divan Şiiri ve Hayata Etkileri )

Arzın merkezde ve hareketsiz durduğu, feleklerin ise onun etrafında dairevî şekilde hareket ettiği “Felek, müstedir (yuvarlak) hareketlerle akan dünya küresi ve bu kürenin mıntıkası, ay ve güneşle beraber seyyarelerden (gezegenler) her birinin hareket ettiği yörünge “[2] şeklindedir. İbn-i Sina’dan beridir “ felekler kendine ait cisim, ruh ve akıldan meydana gelmişlerdir. Felek inancına göre: Dünya kâinatın merkeziydi ve felekler iç içe geçmiş soğan zarları gibi dünyayı çevreliyordu. Dünya göğünden başlayarak yedi gezegen yedi feleğin gezegeniydi. (Pala, 1995; 164 Bu gezegenler sırasıyla Ay, Utarit, Zühre, Güneş, Mirrih, Müşteri, Zühal, sabit yıldızlar ve burçlar ile onların en üstünde bulunan Atlas feleği idi. Sekiiznci Felekte birer burç halinde sabit yıldızlar toplanmıştı ve adına “kürsî” deniyordu.[3] Sekizinci felekte bulunan bu burçlar on iki taneydi. Atlas en üstte olduğundan felek-i a’zam, felekü’l-eflâk gibi adlarla anılırdı.  ( bkz Felek ve Nüh Felek Nedir )

Atlas yirmi dört saatte bir devrini tamamlardı. Bu devir (dönüş) doğudan batıya doğru olur ve dönerken diğer felekleri de döndürürdü. Diğer felekler ya Atlas feleği ile doğudan batıya döner; ya da, aksine batıdan doğuya dönerlerdi. Atlas, diğer felekleri de kendi istikametinde dönmeye zorlar bu dönüşe zorlanan diğer sekiz felek, insanların talihleri, refah ve mutlulukları üzerinde değişen olumlu ya da aksi durumlar ortaya çıkarırlardı. Atlas veya arş feleğinin ters dönüşü diğer feleklerin istikrarını veya düzenlerini bozuyordu. [4] Yıldızlar ve gezegenler bu şekilde insanların talih, baht ve kader gibi yazgılarını tayin eder ve düzenlerdi. [5] Atlas veya arş içinde hiç bir şey bulunmayan büyük bir boşluktu. Her yıldız, uğurlu, uğursuz, yarı uğurlu veya uğursuz sayılırdı.

Felekteki yıldızlar insanlar ve diğer canlıların hayatları ve kaderleri üzerinde tesirliydi. Her bir feleğin hususi krakerleri, hâkim olduğu iklimleri, günleri ve saatleri vardı. Onların bu özellikleri iklimleri, mevsimleri, günleri, hatta saatleri dahi etkiliyordu. Felek dairesi", veya "Felek çemberi" insanların kaderlerini belirleyen dönüşler yapıyordu.[6]  Sema’yı nısfı çember diye adlandırılan bu çemberler meleke, yetenek, kaza, kader, şans, sağlık, hastalık, gibi şeyleri insanlara kazandıran unsurlar olarak görülürdü.( bkzÇemberden Geçmek Şirimizde Feleğin Çemberinden geçmek ) Her biri farklı istikamette olan bu feleklerin birinden diğerine geçmek mümkün değildi ve bunu ancak insani kâmil olabilmiş kişiler yapabilirdi. Bu yüzden dünyada olup biten her şeyi onlar tayin ediyorlardı.

  • Dâd alma mümkün idi felekde yâ neyleyim
  • Birkaç zamân içinde müsâfir bulunmuşuz                 Şeyh Galip

Felekler dönüşlerine göre insanların gelecekte başlarına neler geleceğini belirlemiş oluyor veya tayin ediyorlardı. Nücum ilmi denilen bu ilme göre yeryüzünün bulunduğu katman Felek’i evvel iken Ay’ın bulunduğu katman, İkinci felek, Güneşin olduğu kat ise dördüncü felekti.  Örneğin Felek-i evvel Cuma gecesi ve pazartesine hâkimken diğer günler diğer feleklerin hâkimiyetindeydi.

Örneğin birinci kat gökte bulunan Ay, zaaf, acizlik, cehalet, nemime (kırıcı, üzücü ve dargınlığa sebebiyet veren laf taşıyan- kovucu, fitneci, fesat) , ahyar( dünyanın düzenini sağladıklarına inanılan rica’ül gayb şeyler) ve hareket gibi özellikler taşıyor ve insanlara bunları aktarıyordu.

Felek kelimesi Kur'an-ı Kerîm'de "O, geceyi, gündüzü, güneşi, ayı... Yaratandır. Her biri bir yörüngede yüzmektedir'' (el-Enbiyâ, 21/33). İkincisi de "Ne güneş aya yetişebilir, ne de gece gündüzü geçebilir. Bunların her biri belli bir yörüngede yüzmeğe (akıp gitmeğe) devam ederler" (Yâsin, 36/40) , “her biri bir yörüngede yüzmektedir" şeklinde iki yerde zikredilmektedir.

Felek kavramı edebiyatımızın her türüne girmiştir. Felekle ilgili pek çok deyim, atasözü, şiir, türkü, bilmece, vb vardır."Felekten bir gün çalmak"; talihsiz anlamına "felekzede"; ümitsizliğe düşmek için "feleğe küsmek"; "feleğin sillesini yemek" [7]

Kaza ve kadere karşı çıkamayan şairler olup bitenlerin suçunu feleğe yüklemişler çarh, âsuman, sipihr, gerdün, feza ve sema kelimelerini felek biri diğerinin yerine kullanılabilecek şekilde eş anlamlı olarak kullanmışlardır. Felek ve çarh mecazi olarak dehr, dünya, devran, âlem, talih, baht, kader anlamlarını da kapsayacak şekilde tevriyeli olarak kullanılmışlardır. Dünya alemin merkezinde sabit olduğu felekler de onun etrafında döndüğü için bu duruma gerdûn-ı gerdân, gerdî-de, sipihr-i gerdiş-i devvâr, bî-karâr, çarh-ı gerdun, çarh-ı keç-rev, çarh-ı çeb endaz,  gibi dönen aldatan, iki tüzlü, vb anlamlarında sıfatlar verilmiştir.

Edebiyatta felek âlemin başlangıcından beri her şeye şahit olan pir, pirezen, insanlara ömür elbisesi diken terzi, insanlara kaza ve kader okları atan yay, ok, “âsumânî kazâ” , insanları aldatıp yiyen bir dev, Ehrimen, evren, yedi başlı ejder, ayine-i devran, mücehver kutusu, çadır, çetr,  gece ay gündüz güneş ektiği için ikiyüzlü, daireler çizen pergel ( pergar) , gibi çeşitli şekillerde tasavvur edilmiştir. 

Güneş, Ay, Sipihr- yıldız, Müşteri, Ay, Zühre, Mirrih, Zühal Benatun- neş, evren,  kelimelerinin geçtiği her dizede felekle ilgili bir konu işleniyor demektir.

  • Dost bî-pervâ felek bî-rahm ü devran bî-sükûn.
  • Derd çoh hem-derd yoh düşmen kavî tâli' zebûn       Fuzuli 
  • Bir güneş yüzlü firâkında felek hasret ile
  • Var ise hançere düşdi nitekim ‘âşık-ı zâr               Baki  

“Güneş yüzlü sevgiliden ayrılan âşık intihar eder. Zira felek de bir güneş yüzlü sevgilinin ayrılığından dolayı durmadan ağlayan âşık gibi hançere düşmüştür.”

  • İy yüzi güneş senden ırah her gice tâ subh
  • Çarh âyinesin jenge boyar Ahmedî ahı                            Ahmedi


  • Sâkiyâ peymâne sun kim şevkıne şeh bezminin
  • Zöhre her gün çeng ile hurşîd-i tâbân oynatur           Ahmet Paşa 
  • Bu bezm-gâh-ı felekde hezâr işve ile
  • Elüne ger suna hurşîd kâse-i zerrîn               Üsküblü İshak Çelebi

Felekler sevgilinin eğlence meclisi, güneş de elinde altın kasesiyle felek meclisinde bin işve ile salınan sâkîdir.”

  • O kutb-ı çarh-ı sa’âdet ki döndürür bahtı
  • Ne yana istese pergâr-ı çarh-ı gerdânı                      Nefi
  • Tan mı pergâr-sıfat dâyireler çizse felek
  • Gördi ahdün de tamâm eyledi devrin hâtem         Lâmi’î
  • Bilmedi dâire-i kadrini hurşîd-i felek
  • Eyledi şa’şadan gerçi ki zerrîn pergâr              Nevi  [8]

İçki meclislerinde kadehin elden el dönmesi, içki içenlerin cem olup halk şeklinde dizilerek herkesin kadehten bir yudum alarak yanındakine vermesi şeklindeki dönüş feleğin veya diğer adı çerh- çarh- ın dönüşüne benzetilir.

  • Pür olup devr idicek meclis-i mestânı kadeh
  • Çarh olur halka-i rindân meh-i tâbânı kadeh       Baki

Divan şiirinde felekle ilgili  ilginç benzetmeler imgeler de kurulur 

  • Sînesini çâk éder seyl-âb-ı eşkümden zemîn
  •  Başına odlar yakar her subh âhumdan felek     Ahi Benli Hasan,

Astroloji İle İgili Linklerimiz 

KAYNAKÇA 

profile

Şahamettin Kuzucular

0

1

Yorum Yapmak için Kayıt Olun veya Giriş Yapın

Yorumlar