EŞREF BEY İLE ZÜHRE HAN HİKAYESİNDE ASTROLOJİK UNSURLAR

ASTROLOJİK UNSURLAR

           TAHMASB, bazı hikâyelerimizin oluşumunda astrolojik inançların etkisine değinmiş, Hurşit ile Mahmiri ve Tahir ile Zühre hikâyesini örnek göstermiştir. F. Türkmen, Tahir ile Zühre hikâyesinde bu unsurların zorlamayla düşünülebileceğini belirtir.

           Eşref Bey’de ise bu konu tartışma gerektirmeyecek kadar barizdir. Hikâyedeki hemen her ismin mitolojik kahramanlarla isim, karakter, eylem açılarından büyük benzerlikleri vardır. Hikâyedeki her karakterin mitolojik kahramanlarla her çeşit yönden alakaları bulunmaktadır. Hikâyede Grek ve Roma mitlerindeki kahrmanların Doğu mitlerindeki karşılıkları kullanılmıştır. Apollon veMars’ın karşılığı Behram; Venüs ve Aprodite’nin karşılığı Zühre gibi.

           Eşref, “Bin yılda, on dört bin yılda” bir rast gelinen eşref saatını Zühre yıldızına denk geldiği “ sırada doğar.

           Zühre, İslam astrolojisinde uğurlu bir yıldızıdır. Güzelliği, aşkı, musikiyi temsil eder. Resimlerde saz çalan güzel bir kadın şeklinde resmedilir. Tesirinde doğanlar iyi huylu, yumuşak başlı ve güzeldir. Grek mitolojisinde Aprodite’nin, Roma mitolojisindeki Venüs’ün islam ve doğu efsanlerindeki karşılığıdır. Aprodite, Kronos’un kesilen üreme organından damlayan kanın denize düşmesi, oradan da istiridyenin kabuğunun içine sızması ile dünyaya gelir. Aprodite, Aresle sevişirken sabah aydınlığında kocasına yakalanır. Zühre ise sabahyıldızıdır.

           Aprodite ve Romalıların Venüs’ü, Zühre ile aynı özellikleri taşıyan efsanevi kahramanlardır.89 Bu kavram sanatçılara da ilham vermiştir. Zühre veya diğer adı Nahit de B. Köroğlu’na da ilham vermiş; metinde çok güzel tasvir edilmiştir. Hikâyemizin kadın kahramanı olan Zühre, mitoloj ve astrolojilerdeki bu özelliklerin neredeyse tümünü taşıyan bir kadındır. Zühre, iyi huylu; astrolojideki Nahit gibi saz çalan güzel bir kadındır. 

           Zühal, Skendiz veya Satürn astrolojide uğursuzluğu temsil eden yıldızlardır. Zühal, Skendiz veya Satürn etkisinde doğanlar karamsar, kötü niyetli, sıkıntılı, felaketlere sebep olan kişilerdir. Zühal, etrafına kötülük ilham eden, büyük uğursuzluğu temsil eden bir yıldızıdır. Zühal hikâyede âşıklara ve diğerlerine felaketler getirir.

           Behram, İslam astrolojisinde etkisinde doğanlara haşin bir kişilik, kavgacı, irade, kavgacı; gaddar özellikler katan bir yıldızıdır. Diğer adı Mirrih, Mars’tır. Küçük uğursuz bir yıldızıdır.

           Mars, aynı adla Romalıların Savaş tanrısıdır. Kıskanç, hırçın, haşin, doğar doğmaz cihanı cenge veren, kan döktürüp nefret uyandıran bir tanrıdır.90 Greklerin Ares’iyle, Mars’ı bir tutarlar. Greklerin Ares’i de Mars’ın özelliklerine sahip, taş üstünde taş bırakmayan, sevilmeyen bir tanrıdır. Hikâyemizin Behram’ı bu unsurların tamamını karakterinde taşır.

           Haberci, bezirgân veya tüccar Mehmet ise Hermes’i hatırlatır. Hermes ticareti temsil eder. Yol gösterici, haberci her durumda kazancı düşünen, çıkarlarına hizmet eden, bazen da hilelere başvuran bir tanrıdır. Savaşan iki şehir oldu mu devreye girer. Yolları kısa zamanda aşıp haberler taşır.

           Varyantlardaki tüccar, bezirgân veya bezirgânlığa başlayan Mehmet iki şehir arasında habercilik yapar, bazen da hileyle, entirakalar tertipleyerek, âşıkların zaaflarından faydalanarak, onlardan para kazanır. Yasaklardan hileyle çıkar sağlar. Yolları kestirmeden giderek sevgililerin haberlerini yetiştirir. Yaptığı her işte para kazanmayı düşünen bir mizaca sahiptir.

           Kısaca hikâyenin oluşumunda astrolojik inançların derin izleri vardır.

 KAYNAKÇA

89 Behçet NECATİGİL, 100 Soruda Mitologya, Ýstanbul, 1978.

90 Cemal TOLLU, Mitoloji, istanbul, 1964.