Sühâ Yıldızı Büyükayı ve Keskin Göz

Osmanlıca yazılışı Süha :  سها

Sözlük Anlamları Sühâ

Sühâ, Arapça kökenli bir sözcüktür.  Sözlüklerdeki anlamları : “Büyükayı yıldız kümesinden en küçük ve en sönük yıldız, [eskiden, gözlerin görüş derecesi bu yıldızla tecrübe olunur-muş] . Erkek adı.”[1]

Süh’a yıldızı, Büyükayı yıldız kümesinin en küçük yıldızıdır.  ( bkz -BENÂT-ÜN-NA'Ş ( BÜYÜKAYI YILDIZLARI) NEDIR ) Büyükayı yıldız kümesi Kuzey kutbu dairesinden yedi ve cezve içindeki sönük gözüken diğer bir yıldızın daha ilavesi  ile sekiz  yıldızdan oluşur.  Eski devrilerde Benatü’n-na’ş olarak adlandırılan bu yıldız kümesine Dübb-i Ekber de denmiştir.  Batı kültüründe ise bu yıldız kümesinin adı Ursa majördür. Türkçede ise eski ismi ile Yedigerdir. [2]

Büyükayı takımyıldız kümesini Antik Yunanlılar, ayıya ( Ursa MaJör, Callisto ) Çinliler hükümdar arabasına, Mısırlılar suaygırına, Galyalılar yabandomuzuna, Anglosaksonlar kepçeye, Romalılar ise yedi öküzlü bir arabaya,  divan şairleri ise kepçeye benzetmişlerdir.

"Büyükayı" veya Ursa Majör “ adı Zeus tarafından ayıya dönüştürülen prenses Callisto ve efsanesi ile ilgilidir.  

Mitolojide Büyükayı Ursa Majör Yıldız Kümesi

Batılıların bu takımyıldızına Ursa Major demesinin nedeni Arkadya Kralı Lycaon'un avcılığa düşkün kızı Callisto’dan gelir. Callisto' aynı zamandan av tanrıça su Artemis’ Callisto'dan gelmektedir.

Büyükayı yıldız kümesinin oluşmasının mitolojideki izahı şu şekildedir.

Arkadya Kralı Lycaon'un avcı kızı Callisto, Artemis’e sadakat yemini etmiş ve onun en önemli yardımcısı olmuştur. Ancak bir gün ormanda uyurken Zeus onu görmüş ve ona âşık olmuştur. Artemis’in kılığına giren Zeus, Callisto’yu kandırıp onumla birlikte olur. Bu ilişkiden sonra Callisto hamile kalmış ve Arcas adında bir oğlu olmuştur. [3]

İşin aslını bilmeyen Artemis, sözünü tutmayan Callisto'yu bir ayıya çevirir. Callisto’nun oğlu Arcas’ta bir gün ormanda ayıya dönüşmüş olan annesi Callisto’yu avlamaya çalışır.  Callisto da oğlu Arcas’ı yutar. Fakat Zeus bir hortum göndererek Callisto’yu, gökyüzü cennetine Büyük Ayı takımyıldızı olarak gönderir. Küçük Ayı takımyıldızı (Ursa Minor )  ise Callisto’nun oğlu Arcas’tır.

Batı kültüründe Büyükayı takımyıldızını ve büyük kepçe şeklini oluşturan yedi yıldızın adları şunlardır “Alkaid, Mizar-Alcor, Alioth, Megrez, Phecda, Merak ve Dubhe’dir. Mizar ve Alcor”. Major ‘ün en parlak yıldızları Dubhe ve Merak’tır. Dubhe ve Merak’ cezvenin ucunda, sap kısmına en uzak uerde gözüken yıldızlardır. Kutup Yıldızı (Polaris) ise Ursa Minor (Küçük Ayı) Takımyıldızı içinde ve Merak-Dubhe yönünde 5 birim uzaklıkta gözükür. [4]

Bu yedi yıldız içinde altı tanesi çıplak gözle rahat gözüken, birbirine yakın aynı ve parlaklıktadır.  [5]

Büyük Kepçe, Ursa Majör yani Büyükayı takımyıldızın içinde aslında sekiz yıldız bulunur. Bunlardan yedincisi ile içindeki küçük yıldız çıplak gözle çok zor gözükür. Çıplak gözle çok zor gözüken belirgin şekilde de sönük olan yedinci ve sekizinci yıldızın batı dillerindeki isimleri Mizar ve Alcor’dur. Çıplak gözle çok zor gözüken yedinci yıldızın eski edebiyattaki ismi ise Süha Yıldızıdır.  

Süha Yıldızı küçük olması herkes tarafından çıplak göz ile seçilememesi nedeni ile eskiden gözlerin görüş kuvvetini ölçmek için kullanılmıştır.  Bu yıldızı görebilenler keskin gözlü sayılmıştır.

Çıktı birgün ziyâsıtıda tamâmî-i Rüsûl

Oldu mahv öyle ki fıurşîd ziyasından Süha Fuzulî

Kaşları arasın etmişti Hudâ

Evc-i eflâk-i şeriatde Sühâ     Hakani

Bürc-i şerefte ahter-i kadri k'îde tulü’

Görünür âfıtâb nitekim Siihâ seher   Necâti [6]

KAYNAKÇA 

[1]https://www.osmanice.com/osmanlica-30066-nedir-ne-demek.html

[2] BENÂT-ÜN-NA'Ş ( BÜYÜKAYI YILDIZLARI) NEDIR, https://www.edebiyatvesanatakademisi.com/Arama.aspx?id=45785

[3] TANRIÇA ARTEMIS ÖZELLIKLERI VE EFSANELERI, https://www.edebiyatvesanatakademisi.com/Arama.aspx?id=45787

[4] https://www.tzv.org.tr/#/haber/3722

[5] Kerem Arıcan , “Büyükayı Takımyıldızı Nedir” https://beyinsizler.net/buyukayi-takimyildizi/

[6] İskender Pala, Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü , s. 424